حجت الاسلام حسینی قمی: سلام علیکم و رحمۀ الله. عرض سلام و ارادت خالصانه دارم خدمت همه بینندگان عزیز در خدمت شما هستیم.
شریعتی: خیلی خوشحال تر هستیم که در محضر نهج البلاغه هستیم و کلام نورانی امیرالمؤمنین این هفته ها داریم راجع به موضوع خانواده صحبت می کنیم برای احساس رضایت بیشتر، برای یاد گرفتن غلق هایی که در زندگی اگر رعایت کنیم حال خود ما خوب می شود. و خانواده ها گرمتر. در ذیل خطبه 23 نهج البلاغه امروز حاج آقای حسینی بحث هفته های گذشته را از سر خواهند گرفت.
حجت الاسلام حسینی قمی: بسم الله الرحمن الرحیم. فرازی از خطبه 23 هست، أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ لَا يَسْتَغْنِي الرَّجُلُ وَ إِنْ كَانَ ذَا مَالٍ عَنْ [عَشِيرَتِهِ‏] عِتْرَتِهِ وَ دِفَاعِهِمْ عَنْهُ بِأَيْدِيهِمْ وَ أَلْسِنَتِهِم‏ مردم بدانید انسان هر چه هم وضع مالی او خوب باشد و ثروت داشته باشد ولی از عشیره، بستگان و خویشان خود بی نیاز نمی شود. انسان ها نگویند آقا وضع مالی ما خوب هست احتیاجی نداریم. برادر، خواهر، عمو، عمه، بستگان، خویشان، هر وقت مشکل داشتیم پول خرج می کنیم، خادم داریم، خدمتکار داریم،
شریعتی: جای آنها را می گیرد.
حجت الاسلام حسینی قمی: قطعاً نمی گیرد. حضرت استدلال می فرمایند. النَّاسُ إِنَّهُ لَا يَسْتَغْنِي الرَّجُلُ وَ إِنْ كَانَ ذَا مَالٍ عَنْ [عَشِيرَتِهِ‏] عِتْرَتِهِ وَ دِفَاعِهِمْ عَنْهُ، دفاعی که بستگان انسان، خویشان انسان، بِأَيْدِيهِمْ وَ أَلْسِنَتِهِم با دست و با زبان از ما دفاع کنند هیچ کسی جای بستگان و خویشاوندان را نمی گیرد. اینها 3 امتیاز دارند. خویشاوندان انسان در دفاع 3 امتیاز دارند. 1 ـ وَ هُمْ أَعْظَمُ النَّاسِ حَيْطَةً مِنْ وَرَائِه‏، 2 ـ وَ أَلَمُّهُمْ لِشَعَثِه‏ 3 ـ وَ أَعْطَفُهُمْ عَلَيْهِ عِنْدَ نَازِلَةٍ إِذَا [إِنْ‏] نَزَلَت‏. اولاً از همه مهربان تر هستند. یک حادثه ای پیش بیاید بستگان و خویشاوندان یک محبت دیگری، خادم، خدمتکار کار می کند اما مهربانی در آن نیست. محبت در آن نیست. یکی أَعْطَفُهُمْ عَلَيْهِ، مهربان تر، عطوف تر، عِنْدَ نَازِلَةٍ، مشکلی پیش بیاید. أَلَمُّهُمْ لِشَعَثِه، بیش از همه می توانند گرفتاری ها، پراکندگی ها، مشکلات شما را جمع کنند. و سوم أَعْظَمُ النَّاسِ حَيْطَةً، از همه حفاظت آنها از خویشاوندان با عظمت تر و بهتر هست.
شریعتی: از پوست و گوشت و خون تو هستند.
حجت الاسلام حسینی قمی: غیر از این هست که ما به یک کسی پول بدهیم سر ساعت می آید، سر ساعت می رود، ساعت او تمام شد، آقا ساعت من تمام شد، راست هم می گوید ساعت کاری بوده است. برای پول دارد کار می کند.
شریعتی: یک روز به او پول ندهید نمی آید.
حجت الاسلام حسینی قمی: این را به چه جهت خواندم حالا یک جمله هم در ادامه دارد خیلی زیبا هست. لِسَانُ الصِّدْقِ‏ يَجْعَلُهُ اللَّهُ لِلْمَرْءِ فِي النَّاسِ خَيْرٌ لَهُ مِنَ الْمَالِ [يُوَرِّثُهُ غَيْرَهُ‏] يَرِثُهُ غَيْرُه‏. این که انسان بعد از مرگ خود مردم از او به نیکی یاد کنند لسان صدق این هست، بعد از مرگ ما بستگان، خویشاوندان، مردم از ما به نیکی یاد کنند خَيْرٌ لَهُ مِنَ الْمَالِ، بهتر از این مال هست که ما جمع می کنیم. در دنیا یک کاری کنید که بعد از شما بستگان شما، عمو، عمه، برادر، خواهر، عموزاده ها همه بگویند چه عمویی از دست دادیم، چه برادری از دست دادیم. چه دایی از دست دادیم. یک خانمی هست بگویند چه خاله مهربانی بود، چه عمه مهربانی بود، چه خواهر مهربانی بود.  
شریعتی: افسوس بخورند از این که شما را از دست دادند.
حجت الاسلام حسینی قمی: لِسَانُ الصِّدْقِ، مردم بعد از او خیلی عجیب هست چند جای قرآن حالا مجال نیست من آیات آن را بخوانم انبیاء بزرگ الهی مثل حضرت ابراهیم (ع) از خدا با همه عظمتی که داشتند می دانسته است حضرت ابراهیم به جایی می رسد که خدای متعال به پیامبر ما خطاب می کند «وَ اذْكُرْ فِي الْكِتابِ إِبْراهيمَ» (مریم/41) نام ابراهیم را بگو تا مردم یاد او باشند. این پیامبر با این عظمت از خدا تقاضا می کند خدایا «وَ اجْعَلْ لي‏ لِسانَ صِدْقٍ فِي الْآخِرين‏» (شعراء/84) بعد از ما همه بگویند ابراهیم عجب آدم خوبی بود و خدا ببین چه جوری نام حضرت ابراهیم را جاودانه گذاشته است. یاد همه باشد یک جوری زندگی کنیم امیرالمؤمنان می فرماید لسان صدق یک کاری کنیم بعد از مرگ ما زبان نیک و خوب و همه به خوبی از ما تعریف کنند. خطبه ادامه دارد ادامه آن را نمی خوانم عزیزان خود آن را ببینند. یک بیان دیگر هم باز امیرالمؤمنان در نامه سی و یکم دارند. نامه به امام مجتبی (ع) حضرت می فرمایند وَ أَكْرِمْ عَشِيرَتَك‏، عشیره خود را تکریم کن، خویشاوندان خود را احترام کن، تکریم کن، این فراز را برای چه خواندم، در پیام ها زیاد دیدم که هم آقایان، هم خانم ها گلایه داشتند بعضی ها که مثلاً آقایی می گوید که دل من می خواهد با خانواده خود، با پدر و مادرم، برادرها، خواهرها، رابطه داشته باشم، ارتباط داشته باشم، رفت و آمد داشته باشیم. خانه ما بیایند، ما خانه آنها برویم، خانم حساسیت دارد. سختش هست نمی پذیرد. یا بعکس آن، خانم ها می گویند دل ما می خواهد با پدر و مادر خود رفت و آمد داشته باشیم. مهمانی بیایند. آقا سختش هست. آقا نمی-گذارد. من در یک جمله همین کلام آقا امیرالمؤمنان (س) کفایت می کند. عزیزان من ببینید هیچ کسی از بستگان و خویشاوندان خود بی نیاز نمی شود. به مال خود ننازید، به ثروت خود ننازید. نگویید آقا خود من همه فن حریف هستم، به کسی احتیاج ندارم،
شریعتی: حضرت همان جا فرمودند اینها پر و بال تو هستند.
حجت الاسلام حسینی قمی: خیلی عجیب هست. و اصولاً آقای شریعتی می دانید پدر همسر انسان یا پدر شوهر انسان، ببینید چه نگاه دین لطیف و ظریف هست. خیلی قشنگ هست. فرمودند الاباء ثلاثة، ما سه تا پدر داریم. ابو ولدک، یکی پدری که می شناسیم. اب الزوجک، پدر همسر خود، آن پدری که دختر خود را به شما داده است. آن پدر شوهر شما، آن هم اب الزوجک هست، بالاخره چه پسر، چه دختر، 3 ـ اب العلمک، معلم پدر هست، پدر زن پدر هست، پدر شوهر پدر هست، چرا محرمیت می آید، اصلاً دلیل محرمیت چیست؟ اصلاً یک خانواده می شوند. عروس خانم به تنها کسی که محرم می-شود حالا بر خلاف این که بر خیلی ها فکر می کنند وقتی عقد او را خواندند فکر می کنند غیر از شوهر خود و پدر شوهر خود، به هیچ کس دیگر محرم نمی شود. آقا الان عقد یک عروس خانمی را خواندند خب این شوهر محرم شد، پدر شوهر هم بلافاصله محرم می-شود. کس دیگر محرم نمی شود. برادر شوهرها محرم نمی شوند. این پدر هست، حکم پدر هست. اب الزوجک، اب العلمک، اب ولدک، یعنی پدر شوهر یا پدر همسر را در ردیف پدر خودت قرار داده است. در ردیف معلم قرار داده است. اینها سه تا از الاباء الثلاث. ما بی نیاز از رفت و آمد با خویشاوندان نشویم. بله حالا باید رعایت حال کرد. یعنی آقا اگر بخواهد مهمانی دهد به هر حال باید رعایت حال خانم خود را بکند. اگر بار این مهمانی بیشتر روی دوش خانم او هست او را کمک کند، هماهنگ باشد، بپذیرد. الان در بحث آداب معاشرت گفتیم که رفت و آمدها خیلی کم شده است. خیلی خیلی کم شده است. آقای محترم پدر خانم خود را احترام کنید، مادر خانم خود را احترام کنید، سر آنها عزت بگذارید. رفت و آمد داشته باشید. نگویید من نیازی به کسی ندارم. امیرالمؤمنان فرمود أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّهُ لَا يَسْتَغْنِي‏، یقین داشته باشید کسی بی نیاز از خویشاوندان خود نمی شود. جمله دومی که باز از امیرالمؤمنان (س) استمداد بگیرم در بخش حکمت ها، حکمت 159 خیلی زیبا هست مَنْ وَضَعَ نَفْسَهُ مَوْضِعَ التُّهَمَةِ فَلَا يَلُومَنَّ مَنْ أَسَاءَ بِهِ الظَّن‏، برای چه این را می-خوانیم؟ اگر نظر مبارک شما باشد آن هفته در پیام ها گفتیم در پیام های این هفته هم زیاد بود، بحث سوء ظن، بددلی. فکر نمی کردم این قدر مخاطب ها درد دل در این زمینه داشته باشند. آیات قرآن را خواندیم، «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثيراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْم‏» (حجرات/12) آن موقع عرض کردم واقعاً چه کسانی بد دل هستند؟ تعارف که ندارد هر کس بد دل هست به دل خود نگاه کند. آن جلسه گفتیم طبیب از مزاج خود طبابت می کند. کافر همه را به کیش خود پندارد. خود او همیشه مشکل فکر می کند همه مشکل دارند. سوء ظن را کنار بگذاریم. این جای خود ولی در عین حال من نکته ای که از امیرالمؤمنان (س) می خواهم عرض کنم این هست که ما هم نباید یک کاری کنیم که همسر ما به ما سوء ظن پیدا کند. ریشه یابی کنیم. حضرت امیر دارند ریشه یابی می کنند. مَنْ وَضَعَ نَفْسَهُ مَوْضِعَ التُّهَمَة در معرض تهمت، چرا یک کاری می کنید که خانم شما به شما بدبین باشد؟ مثال بزنم. در کتاب ها دیدم اساتید مکرر گفتند. در کلام ائمه (س) هست. واقعاً رعایت آن خیلی اثر دارد. مثلاً بگوییم آقای محترم شما می توانید منشی استخدام کنید چه اصراری دارید که یک منشی زن جوان استخدام کنید. خانم شما در خانه همه اش تن او می لرزد که بابا بالاخره این دوران و زمانه و این فضا و من نمی خواهم بگویم خدای نکرده هر کسی منشی زن داشت نظر سوء ... ولی می خواهم بگویم زمینه ها را از بین ببریم. می خواهید کسی به شما سوء ظن نداشته باشد زمینه را ایجاد نکنید. حالا غیر از این که مسئله شرعی آن را هم گفتیم، بارها گفتیم تکرار هم کنیم خوب هست. شما که منشی خانم دارید اگر در یک محلی باشید، در یک دفتر کاری باشید که در بسته هست امکان رفت و آمد کسی نیست همه فقها فرمودند جایز نیست. نماز بخوانید نماز شما اشکال دارد. داستان های آن را گفتیم، روایت های آن را گفتیم. گفتیم آقا این قدر به خود مطمئن نباشید. انسان در معرض خطر هست. در سوره مبارکه یوسف آیه را جنابعالی هم خواندید، ما هم خواندیم، «إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوء» (یوسف/53) ... حالا زمینه های گناه یک طرف شما زمینه های سوء ظن را درست نکنید. چرا یک کاری می-کنید که دیگران سوء ظن داشته باشند.
شریعتی: صورت این مسئله را پاک کنید.
حجت الاسلام حسینی قمی: بله صورت آن را پاک کنید. یا دیدید آنهایی که خیلی راحت و باز برخورد می کنند بگو، بخند، خانم ایشان هم حساس هست، می بیند این آقا در یک مهمانی با خانم های جوان، با خانم های نامحرم می گوید می خندد اصلاً محرم، نامحرم، حالا گذشته از مسائل شرعی آن، مسائل شرعی آن که جای خود، مجال نیست، همه مسائل شرعی آن را هم می دانند، یک وقت این داستان را از امام (ره) گفتیم خیلی ها بعد از برنامه می گفتند نشنیده بودیم، عجیب هست. امام با آن عظمت خود، دختران با فضیلتی که داشتند، اما وقتی یک داماد می گرفتند در شرح حال امام هست، به داماد می گفتند من این جا در خانه دختر دارم، تو هر ساعت سر خود را زیر بیندازی و اینجا بیایی این نیست. باید یک ساعت معین این جا بیایید که بقیه ...
شریعتی: این جا حساب و کتاب دارد.
حجت الاسلام حسینی قمی: بله. شما هم داماد ما هستید، ما چند تا دختر دیگر در خانه داریم، خیلی مسائل محرم و نامحرم را ما رعایت نمی کنیم. بارها عرض کردم، باید اینها را بگوییم، باز دوباره می گویند آقا شما قرن چه زمانی هستید، دنیا به کجا رسیده است، شما سمت خدا نشستید چه می گویید. امام مهمانی ها مقید بودند. سفره خانم ها جدا، آقایان جدا. آن جلسات قبل عرض کردیم ببینید ما به این نتیجه رسیدیم حالا هر کس هر قضاوتی می خواهد بکند. این زمینه ها را شما اصلاح کنید. زمینه-ها را نگذارید، اصلاً چرا زمینه گناه درست می کنید؟ من مجال نیست ولی خدا شاهد هست پرونده هایی را می گفتم پرونده های دقیق با اطلاع عرض می کنم یکی کسی کار او به چه فسادی کشیده شده است از کجا؟ از یک لبخند. از کجا؟ از یک اشاره، از کجا؟ از یک شوخی. چرا اسلام از اول می گوید زمینه ها را از بین ببرید.
شریعتی: یعنی اگر این حریم ها را رعایت نکردیم فردا حق گلایه نداریم.
حجت الاسلام حسینی قمی: امیرالمؤمنان دارد می فرماید مَنْ وَضَعَ نَفْسَهُ مَواضِعَ التُّهَمَةِ. چه کار می کند خانم شما به شما سوء ظن داشته باشد. دیر خانه می آیید خب توضیح هم ... نمی خواهم بگویم هر ... بالاخره دیر آمدید جایی رفتید به او توضیح بدهید کجا بودید. یا مثلاً خانم شما به یک شخص خاصی حساسیت دارد دیدید، انسان هست دیگر. خانم شما حساس هست، وقتی شما با یک کسی خیلی باز صحبت می کنید به حساسیت های او احترام بگذارید. حدیث را بخوانم، مَنْ وَضَعَ کسی که خود را در معرض تهمت قرار بدهد حکمت 159
شریعتی: معروضوا من مَوَاضِعَ التُّهَمَةِ.
حجت الاسلام حسینی قمی: آن را من خیلی گشتم سند آن را پیدا نکردم. ولی این نهج البلاغه هست، مضمون آن شبیه همان هست. مَنْ وَضَعَ نَفْسَهُ مَوَاضِعَ التُّهَمَةِ کسی خود را در معرض تهمت قرار دهد فَلَا يَلُومَنَّ مَنْ أَسَاءَ بِهِ الظَّن‏. اگر کسی به شما بد گمان شد دیگر سرزنش نکنید. البته از آن طرف هم اسلام می گوید سوء ظن نداشته باشید. ولی از یک طرف هم می گوید شما زمینه های آن را درست نکنید. یک روایت از امام صادق (ع) شبیه همین حدیثی که جنابعالی خواندید اتَّقُوا مَوَاضِعَ الرَّيْبِ وَ لَا يَقِفَنَّ أَحَدُكُم‏، حدیث خیلی قشنگ هست، خواهش می کنم عزیزان قشنگ گوش کنند برای ما حاشیه درست نکنند، در یک مسیری ایستادید در یک بازاری، یک جایی، حتی با مادر خود، حضرت فرمود فَإِنَّهُ لَيْسَ كُلُّ أَحَدٍ يَعْرِفُهَا، همه که مادر شما را نمی شناسند که این مادر شما هست دوستان شما که مادر شما را نمی شناسند. با مادر خود یک جور برخورد نکنید، حالا در خیابان مادر خود را ببوسید، دست مادر را ببوسید، کف پای مادر را ببوسید اما در خیابان شما صورت مادر خود را ببوسید، فرض بگیرید مادر شما خیلی هم سالمند نباشد، جوانی هم باشد، حالا یک جوانی هم می گوید آقا اسلام گفته است پای ... من می خواهم دست مادر، ... صورت مادر را ... ببینید حضرت فرمود فَإِنَّهُ لَيْسَ كُلُّ أَحَدٍ يَعْرِفُهَا، اولاً که نمی-شناسند چه می دانند که شما با چه کسی هستید. ببیند اسلام می-گوید به مادر خود هم اگر می خواهید احترام بگذارد اگر در یک جایی هستید، در یک موقعیتی هستید که دیگران نمی دانند این مادر شما هست یک جوری رفتار نکنید ...
شریعتی: یک جوری رفتار نکنید که در موضع تهمت قرار بگیرید.
حجت الاسلام حسینی قمی: یک داستان بگویم که ان شاءالله این حدیث دیگر کامل روشن شود و کسی دیگر حرفی نداشته باشد. ما دیگر از پیامبر که بالاتر ... خاک پای خادمان پیامبر به حساب بیاییم کلاه ما به عرش هست. یک وقت داستان آن را اشاره کردیم، در منابع دست اول ما هست، رسول خدا در مسجد النبی معتکف بودند یکی از همسران ایشان با  حضرت کار داشتند، آقا آمدند پشت دیوار مسجد شب تاریک، پشت دیوار مسجد مشغول گفتگو با همسر خود، حالا کسی که معتکف هست بیرون از مسجد برای کار لازم بیاید که اشکال ندارد، مشغول گفتگو بودند دو تا از اصحاب رد می شدند دیدند پیامبر با یک خانمی پشت دیوار مسجد تاریکی و ... حضرت فوری صدا زدند، فرمودند هذه زوجه این همسر من هست، سوء ظن پیدا نکنید. این دو نفر خجالت کشیدند گفتند آقا معاذ الله ما چیزی نگفتیم. شما خاتم النبیین، کسی به به شما سوء ظن ... حضرت فرمود مگر نمی دانید إِنَّ الشَّيْطَانَ يَجْرِي مِنِ ابْنِ آدَمَ مَجْرَى الدَّم‏، مثل خون که در تمام بدن انسان جریان دارد شیطان این جوری در بدن انسان وسوسه می کند. خواستم به شما بگویم که وسوسه شیطان در شما اثر نکند. یعنی رسول خدا خود را در معرض سوء ظن قرار نمی داد. پیامبر  هست باشد. پیام زیاد بود که من این حکمت 159 را خواندم خانم ها هم همین طور، آقایان هم همین طور. خانم ها هم باید رعایت کنند. ما یک طرفه نمی گوییم خانم شما هم کاری نکنید که شوهر شما سوء ظن پیدا کند، حساس شود.
شریعتی: حالا بیشتر گلایه ها از طرف خانم ها بود یا آقایان؟
حجت الاسلام حسینی قمی: در این قسمت از طرف خانم ها بود. ولی آن قسمت اول آقایان بود. مطلب سومی که می خواهم عرض کنم باز نهج البلاغه آن هفته آخر برنامه نرسیدم توضیح بدهم این نامه سی و یکم نهج البلاغه که امیرالمؤمنان (س) می فرماید فَإِنَّ الْمَرْأَةَ رَيْحَانَةٌ وَ لَيْسَتْ بِقَهْرَمَانَة، اولاً می دانید ریحانه به معنای چه هست؟ ریحانه را در لغت این جوری معنا کردند کل وغل طیب، گل خوشبو نه هر گلی. ریحانه چند تا کتاب لغت من دیدم گلی که خوشبو باشد به آن ریحانه می گویند. ولی اگر گل باشد، خوشبو نباشد این را ریحانه نمی گویند. فَإِنَّ الْمَرْأَةَ رَيْحَانَةٌ زن گل خوشبو هست. وَ لَيْسَتْ بِقَهْرَمَانَة قهرمان هم آن جلسه معنا کردیم گفتیم نه به آن معنا که ما گفتیم پهلوان یعنی از زن انتظار این که کارهای اداری و مالی و امین بر اینها را نداشته باشید. این گل خوشبو را خداوند برای آن جهتی که آفریده است به هم نزنید. حالا ما دیگر وارد این بحث نشویم، یک وقت مفصل گفتیم. بعد حضرت می فرماید فَدَارِهَا عَلَى كُلِّ حَال‏، دار یعنی مدارا کن. علی کل حالٍ حتی یصوص اگر می خواهی زندگی شما با صفا باشد، صفای زندگی می خواهید علی کل حالٍ مدارا کن. آن جلسه هم عرض کردم می دانم یک مطلبی را گفتم ولی تکرار آن چون خیلی مهم هست ببینید یکی از اساتید بزرگوار ما این نکته را می فرمود ببینید هم خدا می داند، هم خدا علام الغیوب هست، از دل همه خبر دارد، علیم بذات الصدور، می داند بالاخره در زندگی ها اختلاف پیش می آید. خدا خبر ندارد. پیامبر «قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ» یک بشری بود مثل ما، پیامبر می دانست خانواده ها گاهی با هم مشکل پیدا می کنند. امیرالمؤمنان (س) می داند ولی در عین حال می فرماید دارها علی کلها. مدارا کنید. گذشت داشته باشید. اگر می خواهید زندگی شما باصفا باشد یک حدیثی هست من تا حالا ندیده بودم، در کافی مرحوم کلینی (ره) چه قدر لطیف هست. امام باقر (ع) به یک کسی آمد گفت آقا شب عروسی من هست چه کار کنم؟ حضرت یک دعا یاد او داد. دعای شب عروسی چیست؟ من برای بحث های خود تیتر می زنم، نوشتم شب عروسی دعای عاشقی. امام باقر فرمود که دعا کن به کسانی هم که آن شب پیش شما هستند، مثلاً پدر خانم، مادر خانم، پدر خود شما، اینها هم که هستند و نرفتند به اینها هم بگو آمین بگویند. چه دعایی بکنم؟ گفت دعا کن، اللَّهُمَّ ارْزُقْنِي إِلْفَهَا وَ وُدَّهَا وَ رِضَاهَا وَ رَضِّنِي بِهَا. شب عروسی بگو خدایا یک کاری کن هم او از من راضی باشد، هم من از او راضی باشم. من عاشق او باشم، الفت و محبت و ود و دوستی، او هم عاشق من باشد. و جالب هست چرا حضرت می فرماید دعا کن آنهایی هم که اطراف تو هستند آمین بگویند. یعنی آقای داماد نگاه کن پدر را ببین، پدر همسر خود را ببین، مادر، چه قدر برای دختر خود زحمت کشیدند، چه قدر آرزو داشتند، چه قدر دل آدم می سوزد یک پدری، یک مادری با هزار امید و آرزو دختر خود را خانه بخت می فرستد از شب عروسی نگران هست دلهره داشته باشد که نکند خدای نکرده یک بحث ... من بارها عرض کردم به عزیزان در بحث ازدواج هر چه می توانید قبل از عقد، قبل از ازدواج تحقیق کنید. به وسواس نیفتید ولی تحقیق کنید، بررسی کنید، کار به استخاره هم نداشته باشید، که بارها هم عرض کردم جای استخاره نیست. تحقیق، بررسی بعداً دیگر غصه نخورید. شب عروسی دعای عاشقی. خب اگر شب عروسی به ما می-گویند از اول بگو اللَّهُمَّ ارْزُقْنِي إِلْفَهَا، إلف یعنی الفت وَ وُدَّهَا یعنی دوستی، محبت، وَ رِضَاهَا وَ رَضِّنِي بِهَا یک طرفه هم نیست. باز یک دعای دیگری این از امیرالمؤمنان (س) فرمودند دعا کن حالا این مال قبل از ازدواج هست، اللَّهُمَّ ارْزُقْنِي زَوْجَة، همسری که چهار ویژگی داشته باشد. ودوداً همان ود محبت. شکوراً سپاسگزار باشد. این خوب نیست، به قول یکی از عزیزان می گفت من شاید به شما یک جوراب هدیه بدهم، شما یک جوراب به من هدیه بدهی، یک شال گردن، ده بار تشکر می کنم. آن وقت همسر ما، شریک زندگی ما، خانم محترم آقا چه قدر برای شما زحمت می کشد، از صبح می رود نباید تشکر کنید، از آن طرف آقای محترم صبح تا شب بیرون هستید، این خانه با آرامش دارد اداره می شود یک وقتی من به خانم ها گفتم. گفتم نه با دعوا با خوبی و خوشی یک هفته از خانه یک مسافرتی بروید. ایام آن هم ایام درسی باشد. ایام تعطیلات نه. ببینید یک هفته مردها می توانند خانه را اداره کنند؟ ایام درسی دو تا بچه مدرسه-ای، سه تا بچه مدرسه ای هم داشته باشید ببینم آقا می تواند هم غذا درست کند، هم خانه را تمیز کند، یعنی این خانم بعد از یک هفته از مسافرت برگردد دیگر این خانه را نمی شناسد می-گوید این جا کوفه و شام شده است. آقای محترم خانم به این خوبی دارد شما نباید از او تشکر کنید. فرمود همسری که شکور هستند. إِنْ أَحْسَنْتُ شَكَرَتْ. خوبی کردم تشکر کن. إِنْ أَسَأْتُ اشتباه کردم غَفَرَت‏ یک اشتباهی هست بگذر. یک حدیث دیگر خیلی جالب هست در مجموعه ورام از رسول خدا، إِنَّ الرَّجُلَ لَيُدْرِكُ بِحُسْنِ خُلُقِهِ دَرَجَةَ الصَّائِمِ الْقَائِم‏. آدم خوش اخلاق به خاطر اخلاق خوب خود به درجه آن کسی می رسد که شب تا صبح دارد شب زنده داری می کند روز هم روزه می گیرد. اگر خوش اخلاق بودید خدا برای شما این مقام را در نظر می گیرد. ولی از آن طرف وَ إِنَّهُ لَيُكْتَبُ جَبَّارا، اسم او را در جبارها می نویسند، وَ لَا يَمْلِكُ إِلَّا أَهْلَه‏، فقط به یک نفر دارد زور می گوید این جا اسامی جزء جبارها هست. فکر نکنید جبار که می گویند ما فوراً ذهن ما نمرود و فرعون و صدام و صهیونیست، همه اینها جبارهای تاریخ هستند، در آن فهرست اسم کسی که به یک نفر ظلم کند وَ إِنَّهُ لَيُكْتَبُ جَبَّاراً وَ لَا يَمْلِكُ إِلَّا أَهْلَه‏
شریعتی: هر کدام ما در خانه مصرهای کوچکی داریم که می-توانیم فرعون آن باشیم.
حجت الاسلام حسینی قمی: بله. حالا دست ما بیش از این نرسیده است. هر چه توسعه پیدا کند ظلم ما بیشتر هست. باز در حدیث دیگر رسول خدا فرمود خَيْرُ الرِّجَالِ مِنْ أُمَّتِي الَّذِينَ لَا يَتَطَاوَلُونَ عَلَى أَهْلِيهِمْ‏ بهترین مردها کسانی هستند که برای زن و بچه خود گردن کشی نمی کنند. وَ يَحِنُّون محبت می کنند. می دانید یکی از القاب صدیقه طاهره (س) کلمه حانیه هست. من دیدم خیلی این اسم را دارند.
شریعتی: با ح جیمی.
حجت الاسلام حسینی قمی: ولی با ح جیمی. حانیه یعنی چه؟ یعنی العطوفه. مهربان. علی زوجها و ولدها. اسم حانیه را هم انتخاب کنید خیلی اسم قشنگی هست. حانیه با ح جیمی یعنی مهربان. العطوفه علی زوجها و ولدها. ان شاءالله نتیجه این هفت ـ هشت جلسه ای که ما داریم می گوییم به این جا برسد باور کنیم در زندگی هیچ چیزی جای گذشت، جایی که آدم خود را بشکند، تکبر نداشته باشد، آن هم برای شریک زندگی خود. همه کسانی که در دل مردم جا پیدا کردند، محبوب دلها شدند به خاطر گذشت هست. در دعای امین الله می بینید خیلی دعای عجیبی هست. ُ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا مَوْلَانَا، یا ابا الحسن یا امیرالمؤمنین. دو خط، سه خط سلام، بعد دعاها شروع می شود. اللَّهُمَّ اجْعَلْ نَفْسِي مُطْمَئِنَّةً بِقَدَرِكَ رَاضِيَةً بِقَضَائِكَ مُولَعَةً بِذِكْرِكَ وَ دُعَائِكَ مُحِبَّةً لِصَفْوَةِ أَوْلِيَائِكَ مَحْبُوبَةً فِي أَرْضِكَ وَ سَمَائِك‏، زیارت امیرالمؤمنین می روید، امام رضا، هر کجا می روید دو خط فقط سلام هست. خیلی عجیب هست. چون زیارتنامه ها یک درس انسان شناسی و خداشناسی هست.
شریعتی: علی القاعده باید چند صفحه سلام باشد.
حجت الاسلام حسینی قمی: دو خط السلام علیک یا ابا الحسن یا امیرالمؤمنین أَشْهَدُ أَنَّكَ جَاهَدْتَ فِي اللَّهِ حَقَّ جِهادِهِ وَ عَمِلْتَ بِكِتَابِهِ وَ اتَّبَعْتَ سُنَنَ نَبِيِّه‏. تمام. بعد سراغ دعا می رود. دعا درس هست. اللَّهُمَّ اجْعَلْ نَفْسِي مُطْمَئِنَّةً بِقَدَرِک تا به چهارمی می رسد محبوبۀ خدایا یک کاری کن زمین و آسمان من را دوست داشته باشند. چه قدر محبوبیت خود هست  که در دعا به ما می گویند خدایا من را محبوب دلها در زمین و آسمان . یک قصه ای این روزها شنیدم خیلی برای من جالب بود. واقعاً هم تحت تأثیر قرار گرفتم. بعضی ها کجا بودند و ما چه قدر فاصله داریم. امام (ره) بعد از تبعید ایشان به نجف، می دانید دولت شاه اجازه نمی داد ایشان دفتر و شهریه و دریافت وجوهات شرعی و اصلاً دفتری به نام ایشان باشد دیگر ممنوع بود. اسم امام خمینی جرم بود. بعضی از شاگردهای امام رفتند پیش یکی از علمای بسیار بسیار بزرگ و مبرز شیعه در تهران مرحوم آیت الله آ میرزا احمد آشتیانی. گفتند آقا می شود شما یک محبتی بفرمایید گفتند چه چیزی؟ گفتند امام که تبعید شده است دفترها دیگر به اسم ایشان ممنوع هست اگر شما اجازه بدهید از این به بعد دفترها را به اسم شما باز کنیم. کلاه سر ساواک بگذاریم. مرحوم آیت الله آشتیانی فرموده بود که به یک شرط. گفتند چه شرطی؟ به شرط این که امام یک وکالت به من بدهند که من وکیل ایشان باشم. من تنها فکر نکنم، حالا در این سن و سال بخواهم خود را مطرح کنم من اهل این چیزها نیستم. ایشان یک نامه به من بدهد که شما وکیل من. به امام (ره) می گویند آقا ما مشکل را حل کردیم. می گویند دوباره شهریه و وجوهات و پرداخت و دریافت راه می افتد فقط اسم را عوض کردیم کلاه سر ساواک گذاشتیم، شما یک وکالت فقط به آیت الله آشتیانی بنویسید ما کار را شروع می کنیم. امام یک نامه بلند بالا به ایشان می نویسند. در آن نامه می نویسند آقای آشتیانی کار دنیا به کجا رسیده است که من باید به شما وکالت بدهم. شما باید به من وکالت بدهید. من باید وکیل شما باشم. شما وکیل من باشید. ولی حالا چون چاره ای نیست چشم من می نویسم. نکته مهم این داستان این هست آیت الله آ میرزا احمد آشتیانی از نظر سنی 20 سال از امام بزرگتر بوده است. یعنی امام 20 سال از نظر سنی از ایشان کوچکتر هست. خود ایشان موقعیت علمی داشته است، بیش از 60 تا کتاب دارد. فقیه هست، حکیم هست، مفسر هست، محبوب هست، در تهران همه علاقه مند، اصلاً این خاندان، خاندان بسیار با عظمتی هست. ولی در عین حال آن قدر گذشت، آن قدر تواضع اصلاً من نمی بیند. من چه کسی هستم. خب آقا خودت دفتر به اسم خود باز کنید. به اسم یک آقایی که 20 سال از شما کوچکتر هست حالا چون تبعید شده است می خواهید مشکل او را حل کنید به اسم آن. نه تنها می پذیرد، می گوید به من وکالت بدهید که یک دفعه من مطرح نباشم. این بود که در دعای امین الله می خوانیم مَحْبُوبَةً فِي أَرْضِكَ وَ سَمَائِك‏، امام چرا محبوب ارض و سماء شد؟ همین عالم-های بزرگ چرا محبوب ارض و سماء شدند؟ اگر می خواهیم محبوب ارض و سماء شویم این گذشته را در زندگی خود داشته باشیم. من خجالت می کشم بگویم دعواهای خانوادگی سر چه مسائلی هست. باور بفرمایید الان در راه داشتم می آمدم یک خبر خواندم نوشته است دادستان قم یک قتلی را اشاره کردند که یک جوانی در یک درگیری کشته شده است. سر چه چیزی من خجالت می کشم بگویم. حالا ایشان یک مسئولیت قضایی داشته است باید اعلام کند هشداری باشد. آدم خجالت می کشد یک قتل در شهر قم سر چه صورت گرفته است، یک آدم کشته شده است واقعاً خجالت می کشم بگویم. حالا شما در دعواهای زندگی خانوادگی بروید پرونده ها را ببینید آدم خجالت می کشد این آقا سر چه چیزی با خانم خود دعوایش شده است. اختلاف دارد و درخواست طلاق داده است. بنابراین از اظهار محبت، از گفتن محبت، آن حدیث هایی که مخصوصاً در مسافرت ها ... حالا خیلی ها بخشی از زندگی آنها در سفر هست. آقای محترم، خانم محترم، مسافرت می روید یک نامه برای خانم خود بنویسید، برای شریک زندگی خود، بگویید من الان در سفر هستم، دلتنگ شما هستم، یک نامه ای از امام (ره) هست خیلی پخش شده است لابد آن را دیدید. امام یک مسافرتی می-روند، یک نامه ای به همسر خود می نویسند. یا همین بحث سپاسگزاری و تشکری که عرض کردم ولی به نظر من آن که از همه مهم تر هست رکن این بحث ها را در این جلسات اگر بخواهیم در یک جمله بگوییم همان گذشت هست. ایثار هست. یک آیه قرآن بخوانم. آن جلسه باز نرسیدیم آن آیه را بخوانیم. سوره مبارکه نساء آیه 19 «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا» می دانید در قرآن کریم خطاب های آن مختلف هست بعضی ها يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا هست، به مؤمنین هست، بعضی ها به اهل کتاب هست، یا ایها الذین هادوا، بعضی ها به کفار هست، قل یا ایها الناس هست، یا ایها الکافرون هست، وصینا الانسان هست، یا ایها النبی هست، 90 تا خطاب در قرآن یا ایها الذین آمنوا هست. من شاید غریب 7، 8 ـ 10 ساله ماه رمضان چون می گویم ماه قرآن هست عنوان بحث من خطابات قرآنی یا ایها الذین آمنوا هست. هنوز هم تمام نشده است. 90 تا آیه يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا یکی از آنها این هست «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا يَحِلُّ لَكُمْ أَنْ تَرِثُوا النِّساءَ كَرْها» اجازه ندارید که زن را به عنوان یک کالا ارث ببرید. در تفاسیر هست در جاهلیت رسم این بوده است که کسی که از دنیا می رفت اموال او را که به ارث می بردند همسر را مثل یک کالا به ارث می بردند که حالا عزیزان ببینند، آیات قرآن را ببینید. در آن جاهلیت اسلام آمده است چه عظمتی برای زن، چه مقامی برای زن، زن را ارث می برده است. یعنی یک از ورثه آن خانم این آقایی که از دنیا رفته است این هم جزء اموال موروثی می شود. حالا این آیه بماند. «وَ لا تَعْضُلُوهُنَّ لِتَذْهَبُوا بِبَعْضِ ما آتَيْتُمُوهُن‏» (نساء/19) همسران خود را در فشار قرار ندهید که روزی که می خواهید از او جدا شوید مجبور شود بعضی از آن مهریه ای که به او دادید پس دهد. آیه قرآن باز در سوره مبارکه بقره هم دارد «لا يَحِلُّ لَكُمْ أَنْ تَأْخُذُوا مِمَّا آتَيْتُمُوهُن‏» (بقره/ 299) همین که ما امروز داریم. متأسفانه چه بگویم قرآن صریحاً می گوید کاری نکنید، اگر روزی هم از خانم خود خواستید جدا شوید او را مجبور نکنید مهر خود را بدهد. آن وقت در میان ما الان ضرب المثل هست دیگر گاهی آقا یک کاری می کند که این خانم به جایی برسد که بگوید مهرم حلال، جانم آزاد. آقای شریعتی تعارف که ندارد. چند درصد بالاخره زندگی به طلاق کشیده می شود. شما فکر می کنید چند درصد در این طلاق ها مرد، مرد و مردانه می آید مهریه را بپردازد؟ همان اصل مهر را بدهد، چند درصد جامعه ما، مرد و مردانه، بالاخره زندگی بوده است، حالا زندگی به هر دلیل به هم خورده است. «لا تَعْضُلُوهُن‏» در فشار قرار ندهید که مهر خود را برگرداند. معنای طلاق خل همین هست. می گوید آقا یک چیزی هم دستی می دهم. یک روایتی هم در ثواب الاعمال شیخ صدوق إِنَّ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ بَرِيئَانِ مِمَّنْ أَضَرَّ بِامْرَأَتِهِ حَتَّى تَخْتَلِعَ مِنْه‏. خدا و رسول اعلام برائت می کنند از آن مردی که روز طلاق آن قدر همسر خود را در سختی قرار بدهد تا بگوید یک چیزی دستی می دهم من را ... این ان الله و رسوله بریئان ما کجا داریم؟ سوره مبارکه برائت. خدا وقتی می خواهد از کفار اعلام برائت کند. تنها سوره ای که بدون بسم الله شروع شده است سوره توبه هست. بسم الله ندارد. «بَراءَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ» (توبه/1) داریم اعلام برائت می کنیم خدا و رسول به چه کسی؟ «إِلَى الَّذينَ عاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكين‏» (توبه/1) به کفار و مشرکین. بدون بسم الله خدا اعلام برائت می کند خدا و رسول از مشرکین. همان تعبیر را می گوید خدا و رسول اعلام برائت می کنند از آن مردی که یک روز می-خواهد طلاق بدهد، نساختید، چرا اذیت می کنید. چرا در تنگنا قرار می دهید. باز در ثواب الاعمال شیخ صدوق هست، مَنْ أَضَرَّ بِامْرَأَةٍ حَتَّى تَفْتَدِيَ مِنْهُ نَفْسَهَا کسی مجبور کند، همسر را آن قدر اذیت کند که با بخشیدن مهر جان خود را بخرد لَمْ يَرْضَ اللَّهُ عَنْهُ بِعُقُوبَةٍ دُونَ النَّار، عقوبت او خدا کمتر از آتش چیزی برای او راضی نیست. البته ما قبلاً گفتیم، مکرر هم گفتیم، آقا ما نباید در ازدواج ها این قدر مهر را سنگین ... حالا این اشتباه را به هر دلیلی کردید ولی چرا امروز شما «لا تَعْضُلُوهُن‏» شاهد من ادامه آیه هست. «وَ عاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوف‏» (نساء/19) هم به آقایان سفارش کرده است، هم به خانم ها، این سفارش به آقایان هست. با خانم خود به خوبی رفتار کن. آقا خدا و پیامبر خبر دارد که شما با هم اختلاف دارید، لذا بلافاصله «فَإِنْ كَرِهْتُمُوهُنَّ» (نساء/19) آقای محترم اگر با همسر خود مشکلی دارید «فَعَسى‏ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً» (نساء/19) ممکن است ناراحتی پیش آمده باشد، شما بساز «وَ يَجْعَلَ اللَّهُ فيهِ خَيْراً كَثيرا» خدا خیر کثیر به شما می دهد. تعبیر خیر کثیر دیگر کجای قرآن داریم؟
شریعتی: «إِنَّا أَعْطَيْناكَ الْكَوْثَر» (کوثر/1)
حجت الاسلام حسینی قمی: شوخی ندارد، «إِنَّا أَعْطَيْناكَ» خدا وقتی به پیامبر خود می گوید من خیر کثیر به تو می دهم کوثر می دهم فاطمه زهرا را می دهد. خدا این جوری می دهد. آقای محترم شما بسازید «وَ عاشِرُوهُنَّ بِالْمَعْرُوف‏» (نساء/19) یک مقدار حوصله کنید «فَإِنْ كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسى‏ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً» (نساء/19) خدا جبران می کند. خانم محترم شما، «وَ إِنِ امْرَأَةٌ خافَتْ مِنْ بَعْلِها نُشُوزاً أَوْ إِعْراضا فَلا جُناحَ عَلَيْهِما أَنْ يُصْلِحا بَيْنَهُما» (نساء/128) خانم شما بگذرید. این جا به آقایان می گوید عاشِرُوهُنَّ این جا به خانم ها می گوید. آن آیه 19 سوره نساء بود، این آیه 128 سوره نساء
«فَلا جُناحَ عَلَيْهِما أَنْ يُصْلِحا بَيْنَهُما صُلْحاً وَ الصُّلْحُ خَيْرٌ» صلح بهتر هست با هم کنار بیایید، کوتاه بیایید. اگر نشد، نتوانستیم کوتاه بیاییم آیه بعدی هست، آیه 35. این سه آیه هست عزیزان زیر نویس هم می کنند. 19 نساء خطاب به آقایان، 128 نساء خطاب به خانم ها، 35 نساء خطاب به هر دو. آقا هر چه خواستیم بسازیم نشد. نمی شود باشد، دعوا نکنید، دادگاه نروید، باور کنید من بعضی وقت ها دادگاه خانواده می روم جگر من می سوزد. می بینم یک خانم جوان یک دختر بچه دو ساله بغلش هست، یک پسر بچه دو ساله بغلش هست، این پله های دادگاه را بالا و پایین می رود. می گویم این جا چه کار می کنید؟ می گویند آمدم حضانت بچه خود را بگیرم. آقای محترم به خدا آن قاضی غریبه هست قاضی هست، باشد غریبه هست. قرآن می گوید سراغ دادگاه نروید. «وَ إِنْ خِفْتُمْ شِقاقَ بَيْنِهِما فَابْعَثُوا حَكَماً مِنْ أَهْلِهِ وَ حَكَماً مِنْ أَهْلِها إِنْ يُريدا إِصْلاحا» (نساء/35) اگر واقعاً حکما قصد اصلاح داشته باشند «يُوَفِّقِ اللَّهُ بَيْنَهُما» (نساء/35) خدا درست می کند. و همین جا خواهش می کنم حرف آخر خود را بزنم، ببینید الان متأسفانه جامعه ما گرفتار افراط و تفریط هست. چه افراط و تفریطی؟ یک عده بر اثر دخالت های زیاد در زندگی دختر یا پسر خود زندگی را به هم می زنند. باور بفرمایید حالا آمار که من ندارم ولی یک درصد زیادی از دعواهایی که بین دختر و پسرها پیش می آید برای فضولی هایی هست که ما پدرها می-کنیم. دخالت هایی که ما پدرها می کنیم. ما پدر و مادرها می-کنیم. زندگی را به هم می زنیم. این از آن طرف افراط. از آن طرف هم تفریط هست. این جور هم نیست که ما از سر دلسوزی هیچ کاری نداشته باشیم. به حال خود آنها را رها کنیم. یک داستان یک دقیقه ای بگویم ذیل این آیه 224 سوره بقره، قرآن می فرماید «وَ لا تَجْعَلُوا اللَّهَ عُرْضَةً لِأَيْمانِكُمْ» داستان آن چیست؟ عبدالله بن رواحه شهید جنگ موته هست جعفر بن ابیطالب به شهادت رسید، زید به شهادت رسید، بعد هم عبدالله بن رواحه. سه تا فرمانده شهید شدند عبدالله بن رواحه داماد او با دختر او دعوایش شده بود به عبدالله بن رواحه گفتند تو بیا بین داماد و دختر خود این دعوا را تمام کن. گفت من قسم خوردم در زندگی اینها دخالت نکنم. آیه نازل شد چه قسمی. «وَ لا تَجْعَلُوا اللَّهَ عُرْضَةً لِأَيْمانِكُمْ أَنْ تَبَرُّوا وَ تَتَّقُوا وَ تُصْلِحُوا» برای اصلاح برای چه قسم خوردی؟ من قسم خوردم بین کسی اصلاح نکنم می گوید قسم خوردم نماز شب نخوانم. می گویند خانه برادر خود بروید، می-گوید حاج آقا قسم خوردم دیگر خانه او نروم. یعنی یک آیه قرآن نازل شد فقط و فقط برای این که عبدالله بن رواحه حاضر نشد در کار دختر خود دخالت کند. دخالت نه این که ... نه افراط، نه تفریط. آقا شما زبان خیری دارید، زبان خوشی دارید، شما دختر از حال داماد خود خبر بگیرید با محبت، با صفا، می توانید آن را تمام کنید. یک آیه نازل شده است که این بهانه را کنار بگذارید. البته دخالت های منصفانه. بروید تمام تقصیرها را گردن داماد خود بگذارید دختر خود را تبرئه کنید، تمام تقصیرها را گردن عروس خود بگذارید پسر خود را تبرئه کنید. بی انصافی نکنید. نه افراط، نه تفریط.
شریعتی: امیدوار هستم که زندگی های شما گرم باشد با این نکته هایی که حاج آقای حسینی فرمودند و آیات و روایاتی که امروز شنیدیم. به ساحت نورانی قرآن کریم مشرف شویم عزیزان امروز صفحه 506 را تلاوت خواهند کرد آیات نورانی سوره مبارکه احقاف با هم بشنویم و بعد از تلاوت قرآن در دقایق و لحظات پایانی همراه شما و در کنار شما.
صفحه 506 قرآن کریم
شریعتی: اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل فرجهم. خیلی از خانواده ها هستند حاج آقای حسینی که با هم مشکلی ندارند ولی دل آنها می خواهد که خانه آنها با یک فرزند گرم شود. ما در طرح فرزندان غدیر خواستیم به همین بهانه هم به جمع محبین امیرالمؤمنین بیفزاییم و هم خانه ها را گرم تر کنیم. حاج آقای حسینی هم دعا کنند و ان شاءالله خداحافظی.