از افتخارات امیرالمومنین است و فضیلت بسیار مهمی است که واقعاً جا دارد که رسانه و گوینده ها روی آن خیلی مانور دهند. اصلاً هجرت پیغمبر ما الان سال 1400 شمسی و 1443 قمری برای شروع سال از سال هجرت پیغمبر بوده است. یعنی ما افتخارمان این است که تاریخ مان در اسلام با هجرت پیغمبر است. نکته ی دیگر این است که واقعاً این کشتاری که در افغانستان روز جمعه آن هم در مسجد آن هم بچه، خانم، آقا، همه بی گناه بودند. واقعاً حادثه تلخی بود که ما همدردی می کنیم، خدا آن ها را با شهدای کربلا مشحور کند، به بازمانده ها صبر و اجر بدهد. تقریباً همه ی مراجع اطلاعیه دادند و اظهار تأسف، ولی تأسف ما این است که دنیا فقط نظاره گر است. اگر یک سرباز اسرائیلی را به گروگان بگیرند همه دنیا را به آشوب می کشند. ولی 100 نفر بی گناه در مملکتی کشته می شوند آب از آب تکان نمی خورد. و آن هایی که این گروه ها را پشتیبانی می کنند و تأیید می کنند. یعنی واقعاً اهل دنیا خیلی بی تفاوت شدند. در این کشتارهای بی رحمانه ای که...
شریعتی: شاید هم برایشان عادی شده است.
حجت الاسلام فرحزاد: عادی شده و گاهاً هم حمایت می کنند. و جا دارد همدردی کنیم با عزیزانی که در استان خوزستان زلزله زده شدند، صدها خانه با خاک یکسان شده است. خدا ان شاءالله کمک شان کند. مردم، دولت، مسئولین، همه کمک کنند که ان شاءالله به سر و سامان این عزیزان هم برسند. ما هم دعاگوی آن ها هستیم. ان شاءالله که خدا مریض ها را هم شفا دهد، شر این ویروس را هم برطرف کند، مردم به شغل و کسب شان کامل برگردند. عزیزانی هم که عزیزی از دست دادند ان شاءالله روحشان شاد و به آن ها هم خدا صبر و اجر مرحمت کند.
شریعتی: وسط همه ی این خبرهای بد و تلخ خدا قوت به همه ی کشتی گیران عزیز، دل مردم را شاد کردند؛ هم کشتی آزاد، هم کشتی فرنگی. به همه خسته نباشید می گوییم و ان شاءالله که همیشه در همه ی عرصه های زندگی شان همین قدر موفق باشند و پیروز و سربلند، پهلوان های این دیار و این مرز و بوم. در محضر صحیفه سجادیه هستیم. «اللّهُمَّ اَقضَ الدَین».
حجت الاسلام فرحزاد: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ / الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ» «اللهُمَّ صَلَّ عَلَی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ عَجِّل فَرَجَهُم». دعای 30ام درباره ی ادای دِین است. این که خدا کمک کند دیون مان را ادا کنیم، دیون معنوی، دیون مادی. دیون هم فقط پول نیست. خدایی ناکرده آبروی کسی را خدشه دار کردیم، هتک حرمتی کردیم. دیون متفاوت است. حضرت در این جمله و فراز می فرماید: «وَ أَعُوذُ بِكَ ، يَا رَبِّ مِنْ هَمِّ الدَّيْنِ وَ فِكْرِهِ» خدایا به تو پناه می برم از غم و غصه بدهی و گرفتاری و این که فکر من را درگیر می کند. «وَ شُغْلِ الدَّيْنِ وَ سَهَرِهِ». چون کسی که مدیون است باید تلاش کند که آن دین اش را ادا کند. چه بسا شغلش را باید زیاد کند، بیداری شب، فکر و خیال. البته حالا روایات را مفصل می خوانیم که کسی که واقعاً از صمیم دل نیت و دغدغه و پشتکار داشته باشد خدا هم دین اش را ادا می کند. دین اش هم برای مسائل ضروری باشد، برای چیزهای بیخودی نباشد. بعد حضرت می فرماید: «فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ» خدایا بر محمد و آل درود بفرست، «وَ أَعِذْنِي مِنْهُ» خدایا من را از دین پناه بده، «وَ أَسْتَجِيرُ بِكَ يَا رَبِّ» من به تو پناه می برم پروردگار من از ذلت دِین در حیات دنیا و «وَ مِنْ تَبِعَتِهِ بَعْدَ الْوَفَاةِ» از این که من مدیون بمیرم، بعد از مردن بدهی داشته باشم و ادا نشده باشد. «فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ». در یک فراز کوتاه دو بار حضرت صلوات فرستاده است. این صلوات ها دعا را به اجابت می رساند. «وَ أَجِرْني مِنْهُ بِوُسْعٍ فَاضِلٍ أَوْ كَفَافٍ وَاصِلٍ» خدایا من را از ادای دین پناه بده که دین من را ادا کنند یا رزق و روزی به من مرحمت کن یا کفایت کن، کفایتی که بتوانم دِینم را به اتمام برسانم و ادا کنم. اگر بیننده های عزیز مطالب ما را پیگیری می کنند دو هفته ای بود اربعین بود و در آستانه 28 ام ما بحث صحیفه و ادای دین را تعطیل کردیم. بخش اول عرایضم ما راجع به دین چند بخش صحبت داریم. یکی این که قرض الحسنه خیلی سفارش شده است. که البته من پیام های آن هفته را دیدم بسیاری از عزیزان استقبال کردند که ما حاضریم که در قرض الحسنه بگذاریم یا در فامیل قرض بدهیم. و بیش از پیام های فراوانی بود که حاج آقا شما می گویید به ما که قرض دهید ولی قرض دادیم به ما برنگرداندند. آن سمتی هم سفارش کنید. البته سفارشات خیلی فوق العاده ای است. عزیزان بحث دین را کامل گوش بدهند که لازم نباشد پیام هایی که ما حرفش را زدیم دوباره یاداوری کنند. خود قرض الحسنه و سنت قرض الحسنه آیات و روایات داریم که خیلی زیاد سفارش شده است. خدا می گوید شما به بنده من قرض می دهید به من قرض می دهید، من طرف حساب شما هستیم. «مَن ذَا الَّذِي یُقرِضُ الله قَرضاً حَسَنا فِیُضاعِفُهُ». خیلی تعبیر زیبایی است. بعد هم خدا می گوید من چند برابرش می کنم در دنیا و آخرت. بعد می فرماید اگر قرض دادید «لَأُکَفِّرَنَّ عَنکُم سَیِّئاتِکُم» هم گناهانتان را می بخشم. ما فکر می کنیم بخشش گناه فقط با استغفار و توبه است. یکی ما در قرآن و روایات عنوانی تحت مکفرات داریم. چیزهایی که گناهان را پاک می کند، تمیز می کند.
شریعتی: پاکن است.
حجت الاسلام فرحزاد: یک قرض الحسنه است. توسعه دهیم. قرض الحسنه های بدون ربا، بدون نزول، بدون چشم داشت. «لَأُکَفِّرَنَّ عَنکُم سَیِّئاتِکُم» هم خدا میفرماید گناهانتان را پاک می کنیم و هم این که «وَ لَأَدخلَنَّکُم جَنَّاتٍ» شما را وارد بهشت می کنیم.
شریعتی: به تعبیر حاج آقا هم مداد است و هم پاکن است.
حجت الاسلام فرحزاد: که عرض کردیم از صدقه بالاتر است. یعنی شما صدقه می دهید برنمی گردد ولی قرض الحسنه که می دهید برنمی گردد ثوابش بالاتر است. در بعضی روایات هم دارد حفظ عزت و آبرو طرف است. معمولاً در روایات هم اشاره شده است. قرض الحسنه به آدم های نیازمند واقعی و آبرومند داده می شود. اما در صدقه ممکن است یک کسی دروغکی هم بیاید، یا مثلاً برای کار دیگر می خواهد خرج کند. ولی معمولاً آدم هایی که می آیند قرض الحسنه بگیرند محتاج های واقعی هستند که برای ضروریات زندگی می آیند. عزت طرف هم حفظ شده است. من اگر یک موقع بگویم به آقای شریعتی عزیز به من پول قرض بده آبرومند هستم، ولی اگر بگویم بلاعوض بده این جا دیگر آبرویم رفته است. ما آن جلسه مفصل روایت خواندیم. یکی دیگر از روایات این است. پیغمبر عظیم الشأن فرمودند: «مَن أقرَضَ مَلهوفاً فَأحسَنَ طَلِبَتَهُ استَأنَفَ العَمَل وَ أعطاهُ اللهُ بِکُلِّ دِرهَمٍ ألفَ قِنطارٍ مِن الجَنَّهِ» کسی که به یک گرفتار دردمندی قرضی دهد که گرفتاری او حل شود و خوب هم از او پس بگیرد. یعنی اگر ندارد به او مهلت بدهد. حالا این ها را می گوییم. محکم کاری کند، اگر ندارد به او وقت بدهد، خرد خرد بگیرد، مواردی داریم که اگر می بیند واقعاً ندارد در آخر به او ببخشد. اگر کسی خوب از او دریافت کند و آبرویش را حفظ کند همه ی گناهانش آمرزیده می شود به او می گویند «استَأنَفَ العَمَل» یعنی عملت را از سر بگیر. ما کم داریم برای مواردی که بگویند عملت را از سر بگیر. یکی حج تمتع است. آن قدر در عرفه خدا می بخشد که پیغمبر ما فرمودند عملتان را از سر بگیرد. پاک پاک شدید. «وَ أعطاهُ الله بِکُلِّ دِرهَمٍ ألفَ قِنطارٍ مِن الجَنَّهِ» خدای متعال به هر درهمی که قرض الحسنه خالص و پاک می دهد به اندازه ی هزارتا پوست گاو که در آن زر و طلا بریزند به او اجر و مزد و پاداش می دهد. یعنی کنایه از این است که ثواب فوق العاده ای می دهد. پس بحث اول ما در این است که تا می توانیم قرض الحسنه بدهیم، به جا بدهیم، درست بدهیم، شرایطش را هم می گوییم که چه شرایطی است. بحث دوم بنده این است که در روایات ما خیلی سفارش شده است که تا می توانیم قرض نگیریم. هر کسی که یک وظیفه ای دارد. به ما می گویند تا می شود کسی که می شود به او قرض بدهید، رویش را زمین نزنید. ولی به طرف قرض گیرنده می گویند تا می توانید قرض نگیرید، کفاف زندگی کن، قناعت کن، تا به ضرورت نرسیده قرض نکن، رو نزن. قرض گرفتن مخصوصاً مواردی که نیاز نیست نهی شده است. یا برای تشریفات، برای تجملات، زیاده خواهی، خانه من مثلاً 120 متر است می خواهم 300 مترش کنم. حالا نیازی نیست، ضروری نیست. یک وقت نیاز است.
شریعتی: دیگر گیر افتادی.
حجت الاسلام فرحزاد: بله. ما در روایات داریم تا جایی که ممکن است قرض نکنید.
شریعتی: چون باید رو بزنید.
حجت الاسلام فرحزاد: رو بزنید و پس بدهی. حالا من بعضی نمونه روایت را می گویم. پیغمبر خدا می فرماید: «إیّاکُم وَ الدِّینَ، فَإِنّهُ هَمُّ بِالَلیلِ وَ ذُلَّ بِالنَهارِ» تا جایی که می توانید از دیگران قرض نگیرید، چون فکر و خیالت شب مشغول می شود که من چگونه این قرض ها را ادا کنم. روز هم باید بروی در صف بایستی، ضمانت می خواهد، ضامن می خواهد، رو بزنی. ذلت در روز است، غم و غصه در شب است، تا این دین را ادا کنید. دوم؛ امام صادق علیه السلام فرمودند: «خَفِّفُوا الدِّینَ، فَإنَّ فِی خِفَّهِ الدِّینِ زیادَهَ العُمُرِ» آن هایی که زیاد قرض می کنند، درگیر بدهی و قرض هستند، عمرشان کوتاه می شود. چون شب و روز باید غصه بخورند، فکرشان، وقتشان. به قول آقای بهاءالدینی که خدا رحمتشان کند، می گفتند زمان انسان را پیر نمی کند، زمانیات انسان را پیر می کند. فرمود کم قرض کردن، سبک کردن قرض ها عمرت را زیاد می کند. روایت دیگر؛ ابوسعید خدری می گوید شنیدم از پیغمبر عظیم الشأن که فرمود: «أعوذُ بِالله مِنَ الکُفرِ وَ الدِّینِ» خدایا من به تو پناه می برم از این که به تو کفر بورزم و از دین و قرض. خیلی جالب است.
شریعتی: کفر و قرض.
حجت الاسلام فرحزاد: یعنی دین و بدهی را کنار کفر گذاشتند. «قیلَ یا رَسولَ الله، أَ یُعدَلُ الدِّینُ بِالکُفرِ؟! فَقال: نَعَم» یعنی کافر شدن با بدهی و مدیون بودن کنار هم است، فرمودند بله. این شبیه آن حدیث است که: «کادَ الفَقرُ أن یَکُونَ» آدمی که خیلی بحران فقر داشته باشد ممکن است کفر بگوید، ممکن است از همه چیز برگردد. یعنی دین زیاد هم ممکن است انسان را به کفر بکشاند. لذا تا می توانید زیر بار دین نروید. به اندازه می خورم، کمتر می خورم، کمتر استفاده می کنم. این حدیث بعدی هم خیلی عجیب است. مولا امیرالمومنین علی علیه السلام فرمودند: «کَثرَةٌ الدِّینِ تُصَیِّرُ الصادِقَ کاذِباً وَ المُنجِزً مُخلِفاً». خیلی حدیث نابی است. یعنی چه؟ یعنی کسی که بدهی روی بدهی، از هر بانکی قرض می کند، بعد نمی تواند بدهد. این مضطر می شود به این که دروغ بگوید. آدم راستگو را دروغگو می کند. چرا ندادی؟ الکی بگوید من گرفتار بودم، چنین بودم. هزارتا بهانه های الکی بیاورد. چون نمی تواند بدهد، زیادی برای خودش دِین درست کرده است. آدم به دروغ گفتن می افتد و یکی هم به خلف وعده می افتد. یعنی شاخصه ی مهم انسان مومن راستگویی و وفاداری است. یعنی این شاخصه ی مهم راستگویی و وفاداری را از شما می گیرد. چه چیزی می گیرد؟ کثرت دِین. لذا تا می توانی زیر بار دین نرو. «کَثرَةٌ الدِّینِ تُصَیِّرُ الصادِقَ کاذِباً وَ المُنجِزً مُخلِفاً» آدم راستگو را دروغگو می کند، دروغی که ریشه همه بدی ها است. من سر وعده نمی توانم بدهم مجبورم خلف وعده کنم. این هایی که قرارداد می بندند که چنین می کنیم، سر وعده می دهیم، چک می دهم. شما می دانید، حالا دقیقاً نمی دانم، پرونده های جنایی ما این قدر نیست. پرونده های حقوقی که سر وقت پروژه را تحویل ندادند، برنامه های مالی است. ما شاید در سال میلیون ها پرونده این طوری داریم. به اندازه خودت نمی توانی قرض نکن، قول و قرار مالی می گذاری سر وقت بده. ما چقدر چک برگشتی در مملکت مان داریم. این ها همه برای این است که ما زیاده روی می کنیم. باز امیرالمومنین فرمودند: «أقِلَّ مَنَ الدِّینِ تَعِش حُرّا» انسان تا وقتی که دین ندارد راحت زندگی می کند. من دِین ندارم، راحت زندگی می کنم. خدا رحمت کند یک سیدی بود، آقا سید عباس شوفر به او می گفتند. راننده مرحوم علامه امینی بود. اواخر عمر آمده بود به قم و با رفقا گاهی به دیدن ایشان می رفتیم. آدم بسیار متدین، مذهبی، آدم دیده، عالم دیده، بود. مسجد المهدی بلوار امین قم که ایشان به آن جا برای نماز می آمد گاهی موقع امام جماعت نمی گذاشتند بیاید ایشان با این که روحانی زیاد بود عبا می انداخت و می رفت. یک موقعی یادم است با رفقا به دیدنش رفتیم. کنار اتاقش یک بقچه سفیدی بود. گفت این چیست؟ گفتیم نمی دانیم. گفت این کفن من است. من بدهکار نیستم، نه به بانک و نه به مردم. گفت از هر بانکی قرض گرفتم الا بانک خون. بانک خون پول نمی گیرد و الا اگر جایی باشد. گفت نه خمس بدهکارم، نه نماز بدهکارم، نه رد مظالم بدهکارم. عزیزان این ایام فراموش نکنند، حاج آقای حسینی قمی ان شاءالله به زودی به برنامه برگردند، سفارش کردند که اجازه گرفتند. ماه ربیع الاول تا 500 هزار تومان بدون اجازه عزیزان به فقرا بدهند. رد مظالم هم برای کسانی است که بدهی دارند و افرادش را نمی شناسند. یک وقت می شناسی باید به اهلش برسد ولی الان نمی شناسی. در معاملات یک وقت بدهی داشتید، مغازه بقیه پولت را ندادی، تاکسی بقیه پول ندادی، یادت رفته، جایی ننوشتی. رد مظالم را حتماً بدهند.
شریعتی: این هم جزو دین است.
حجت الاسلام فرحزاد: حتی می خواهم عرض کنم صدقاتی که ما می دهیم به نیت رد مظالم بدهیم، چه ایرادی دارد. به حساب طرف می رود. ما روز قیامت که پول نداریم بدهیم. قرض این که ایشان گفتند رد مظالم دادم، خمس و زکات دادم، از همه ی فامیل حلالیت گرفتم، هیچ کس از من ناراضی نیست. یعنی اگر جناب عزرائیل بیاید من او را بغل می کنم، کیف هم می کنم، می روم در دامن امیرالمومنین و پیغمبر و اهل بیت. آدمی که دین ندارد، بدهی مالی ندارد، چقدر در همین دنیا با وجدان راحت زندگی می کند. در این جا حضرت می فرماید که دِین آدم را برده می کند، آدم را عبد می کند. ولی کسی که دِین ندارد حر و آزاد است. روایت آخر این هم جالب است. پیغمبر ما در شب معراج ملکوت عالم را به حضرت نشان می دادند. در واقع صورت کارهای ما است که آن جا تجسم پیدا می کند. در مسیری که می رفتند دیدند که یک نفر هیزم جمع می کند. هیزم ها را بلند می کند که بار کند ولی زورش نمی رسید، دوباره می رود چند بوته دیگر می چیند روی آن می گذارد. زورش نمی رسد بلند کند دوباره بارش را سبک کند ولی سنگین تر می کند. به جبرئیل فرمودند این چرا به قول ما خیلی نادان است، چرا این کار را می کند. عرض کرد یا رسول الله ای مَثَل و نمونه امت شما است که می رود قرض می کند، نمی تواند ادا کند می رود یک دین دیگر هم می گیرد. می خواهد دین را با دین ادا کند، دومی را نمی تواند می رود سومی را می گیرد. جلوی خرجت را بگیر.
شریعتی: آدم باید خودش را تنظیم کند.
حجت الاسلام فرحزاد: حتی گرسنگی سر ببرد بهتر از این است که با این ربا و نزول بلند پروازی کند. فرمودند این مَثَل کسانی است که به جای این که بارشان را سبک کنند همواره سنگین تر می کند. ان شاءالله خدا کمکمان کند. پس دو بخش را صحبت کردیم؛ تا می توانیم قرض الحسنه بدهیم، خیلی ثواب دارد، شرایطش را می گوییم، محکم کاری کنید. راجع به ادای دِین که سفارش شده است شاید چند جلسه ما صحبت کنیم. خیلی سفارش اکید شده است و بعضی ها هستند مانع خیر می شوند، کسانی که دِینشان را ادا نمی کنند. و بحث دوم این که تا می توانیم زیر بار دین نرویم مگر این که مضطر و مجبور باشیم.
شریعتی: ان شاءالله. گفت:
مرا هیچ کتابی دگر حواله مکن
که من حقیقت خود را کتاب می بینم
حجت الاسلام فرحزاد: خیلی زیبا گفته است.
شریعتی: «إقرَا کِتابَک».
حجت الاسلام فرحزاد: این شعر می دانید برای کیست؟
شریعتی: مغربی.
حجت الاسلام فرحزاد: اتفاقاً مغربی از آن عرفایی است که خیلی فوق العاده است. واقعاً کم شعر دارد ولی واقعاً دیوانش خیلی پرمحتوا است.
شریعتی: من که به این بیت برخوردم برق از سرم پرید.
مرا هیچ کتابی دگر حواله مکن
که من حقیقت خود را کتاب می بینم
حجت الاسلام فرحزاد: چند قصیده و غزل دارد خیلی زیبا است.
ما از میان خلق کناری گرفته ایم
در کنار خویش نگاری گرفته ایم
چندان پی سوار و پیاده دویده ایم
تا عاقبت عنان سواری گرفته ایم
خیلی زیباست.
چندین هزار سال در اوج فضای قدس بی بال و پر طایر و طیار بوده ایم
شریعتی: شعرهایش ولی کم است.
حجت الاسلام فرحزاد: کم است ولی اوج دارد. خیلی زیبا بود. واقعاً آن کسی که همه ی دیون را ادا می کند، تمام چاله های ما را پر می کند. یک کلیدی باشد که همه ی درها را باز کند، یک چیزی باشد که همه ی چاله ها را پر کند. آن شناخت است و معرفت است و عقل است و فهم است و آن خودشناسی است. می گوید اگر خودت را شناختی همه چیز را شناختی و همه ی مشکلات حل می شود، خودت را به آب و آتش نمی زنی، در جای خودت قرار می دهی. و اگر خودت را پیدا نکردی و نشناختی تمام بحران ها را باید طی کنی، تمام آتش های جهنم را باید طی کنی. حالا بحث معرفت نفس که احادیثش هم فوق العاده است. امیرالمومنین یک جمله ی تندی دارند. در غرر است. مولا علی علیه السلام می فرماید: «أعظَمُ الجَهلِ جَهلُ الإنسانِ أمرَ نَفسِهِ». جهل چیزی خوبی نیست، ولی بعضی جاها خوب است. مثلاً آدم عیب دیگران را خبر ندارد، راحت است. خوبی که به دیگران کرده فراموش کند، یادش برود. آقای بهاءالدینی می فرمودند بعضی جاها نسیان و جهل خیلی خوب است. مصیبت دیده مصیبت خود را فراموش کند.
شریعتی: این فراموشی نعمت است.
حجت الاسلام فرحزاد: ولی جهل به خود، جهل به خدا، جهل به موجودات عالم، جهل به حقایق هستی. آن وقت جهل داریم تا جهل. یک موقع من نمی دانم کوه هیمالیا چند متر است، نمی دانم چقدر درخت داریم، مثلاً چقدر وزن آب است. خیلی اثری ندارد. حالا ابوعلی سینا چند سالش بود، قد و طول و قواره اش چقدر بوده است. دانستن ما فرقی نمی کند. ولی بعضی چیزها است که خیلی زشت است که من ندانم. 50 سال، 60 سال، در این دنیا زندگی کنم خودم را نشناسم، خودم را پیدا نکنم، خودی که از همه نزدیک تر هستم. لذا امیرالمومنین میفرماید: «أعظَمُ الجَهلِ جَهلُ الإنسانِ أمرَ نَفسِهِ» بدترین نوع جهل که خود جهل ریشه همه ی بدی ها است، بدترین نوع جهالت و ندانستن این است که خودت را نشناسی، نسبت به خودت جاهل باشی. و بعد امیرالمومنین می فرماید: «فَإنَّ الجاهِلُ مَعرِفَهَ نَفسِهِ جاهِلُ بِکُلِّ شِیء». یعنی اگر شما خودت را هم نشناختی، خانمت را هم نمی شناسی، پدر مادرت را هم نمی شناسی، رفقا و هم کلاسی ها و اهل محل ات را هم نمی شناسی.
شریعتی: تویی که این همه به خودت نزدیک هستی وقتی نمی شناسی.
حجت الاسلام فرحزاد: وقتی که تو با خودت هستی خودت را پیدا نکردی چگونه می خواهی دیگران را پیدا کنی. چطور می توانی خدا را بشناسی، چطور می توانی امامت را بشناسی. از خود به خود که نزدیک تر نیست. لذا این حقیقت محض است. «فَإنَّ الجاهِلُ مَعرِفَهَ نَفسِهِ جاهِلُ بِکُلِّ شِیء». وقتی آدم فقر و عجز و بنده بودن خودش را درنیابد و نفهمد دست به هر کاری می زند، مثل فرعون ها و قارون ها. شعرهای خیلی زیبایی در رابطه با همین جملات حضرت را مثنوی آورده است. خیلی زیباست. می گوید:
صد هزار فضل داند از علوم
جام خود را می نداند آن ظلوم
داند او خاصیت هر جوهری
در بیان جوهر خود چون خری
من بعضی موقع بعضی ها تشبیه می کنم به الاغ و این ها، من خودم خجالت می کشم. الاغ که نه گناهی دارد، بار هم به مقصد می برد. ولی کسی ناراحت نشود. خدا به عالمان بی عمل در سوره جمعه می گوید: «حِمار». حالا یک الاغ هزارتا کتاب هم بارش کنند چه فایده دارد، چیزی نمی فهمد. یعنی این کتاب ها که به دلش نمی رود.
شریعتی: چیزی به او اضافه نمی کند.
حجت الاسلام فرحزاد: می گوید تو خاصیت هر جوهری را می دانی ولی خاصیت خودت را نمی دانی؟! از این تعبیرها ناراحت نشویم. خدا در قرآن هم تشبیه کرده است.
داند او خاصیت هر جوهری
در بیان جوهر خود چون خری
که همی دانم یجوز و لایجوز
خود ندانی تو یجوزی یا عجوز
اصلاً خودت ببین که هستی. یک روایت زیبایی دیدم. بعضی ها هستند گناهان کوچک را که خیلی مهم نیست خیلی بزرگ می بینند، ولی گناهان خیلی بزرگ را اهمیت نمی دهند. خداوند متعال به حضرت موسی فرمود حب الدنیا بزرگ ترین گناه است، مواظب باش عشق ریاست و پول و مقام تو را نگیرد که با هیچ چیزی پاک نمی شود. بزرگ ترین گناه حب الدنیا است. ما این را اهمیت نمی دهیم. ولی یک چیز جزئی که حالا مکروهی کرده است برایمان خیلی مهم است. حالا این که من بدانم در فلان جا اطلاعات عمومی من چیست، در فلان جا چه اتفاقی افتاده است، این برایش خیلی مهم است. اما خودش که از همه مهم تر است و نشناخته است این را اهمیت نمی دهد.
ببین تو خودت حرام هستی یا حلالی، خودت پاکی یا ناپاکی، خودت یجوزی یا لایجوزی. این هم خیلی تند است.
قیمت هر کاله را دانی که چیست
قیمت خود را ندانی احمقی است
امیرالمومنین می فرماید: «أحمَقُ النّاسِ مَن ظَنَّ أنَّهُ أعقَلُ النّاسِ» کسی که خودش را از همه عاقل تر و داناتر بداند شک نکند احمق ترین انسان ها است. یعنی هر چقدر انسان خودش را بزرگ ببیند و بگوید من چنین و چنان هستم این صد درصد احمق است. راجع به علم هم داریم: «مَن ظَنَّ اَنَّهُ عالِم فَهُوَ جاهِل». حضرت امیر فرمودند کسی که فکر کند خیلی عاقل است این جاهل است. کسی که بگوید من خیلی چیز بلدم، من چنین هستم، این جاهل است. بله، عالم آن است که به جهل خود بگوید. اصلاً می گوید: «لا اَدری نِصفُ العِلم». جهل است که اقرار می کنیم به علم می رسیم. خیلی عجیب است. من عذر می خواهم، بی ادبی نباشد. بعضی ها هستند قیمت فلان چیز و فلان چیز را می دانند، حالا نه با سکه کار دارد، نه با ماشین کار دارد، نه با دلار کار دارد.
شریعتی: بازار دستش است.
حجت الاسلام فرحزاد: سر در خودمان کنیم. «إقرَا کِتابَک». خودت چقدر می ارزی، خودت چقدر ارزش داری. می گویند بهلول چون خودش را بی دیوانگی زده بود. بهلول عاقل عالم برجسته ای بود ولی می رفت پیش هارون مطالب مهمی به او می گفت. از جمله یک بار آمد حمام را اطراق کرده بودند، هارون حمام رفته بود. این هم اجازه داشته به حمام رفت. دید یک لنگی بسته است و خودش را می شورد. گفت جناب هارون می شود خودت را قیمت بگذاری که چقدر می ارزی؟ گفت خودت قیمت بگذار. نگاهی کرد گفت به گمانم 50 درهم بی ارزی. هارون گفت 50 درهم پول لنگی است که من بستم. گفت من هم همان را قیمت کردم، تو که قیمت نداری. هر گناهی که شرق و غرب مملکت است برای تو می نویسند. خیلی بی ارزش هستی.
قیمت هر کاله را دانی که چیست
قیمت خود را ندانی احمقی است
جان جمله علم ها این است این
که بدانی من کی هستم در یوم دین
ما در قیامت موقفی داریم به نام موقف میزان. یعنی ما را سبک سنگین می کنند که می ارزیم یا نمی ارزیم.
شریعتی: باید روی ترازو برویم.
حجت الاسلام فرحزاد: کلمه وزن، میزان، موازین، مکرر در قرآن آمده است. آن جا ما را وزن می کنند. فرحزاد قیمت دارد یا ندارد، هیزم است باید ببرند بسوزانند، نفت و بنزین است در جهنم بریزند خدایی ناکرده، یا نه این یک گل است، کالای قیمتی است. «ثَقُلَت مَوازینُه فَهُوَ فِی عِیشَةِ راضِیَةٍ» می گفت خودمان را قیمت کنیم. امیرالمومنین در نهج البلاغه کلمات قصار دارد. من دیشب در قم منبر رفتم این جمله را عرض کردم. خدا ان شاءالله آقای حسینی قمی را دوباره برگرداند نهج البلاغه دوباره احیا شود. اگر خطبه ها یا نامه ها مفصل است و نمی خوانید کلمات قصار آخر نهج البلاغه را بخوانید. غرر کوتاه است ولی خیلی خوب است. امیرالمومنین می فرماید: «الغِنی وَ الفَقر بَعدَ العَرضِ عَلَی اللهِ». الان فرحزاد چقدر می ارزد معلوم نیست، باید روی میزان الهی برود، خدا و پیغمبر ما هم اندازه بدهند. آن جا خودش را عرضه کند. می گوید این جا هر کسی که پول و اسم و رسم و مقام و شهرت دارد کف می زنند. آن جا نه، یک چیز دیگر است. «الفُقَرا مُلوکِ اهلِ الجَنَّه» همین فقرای متدین آبرومندی که زیر پایمان له می کنیم که پیغمبر خدا فرمود به برکت این ها خدا رزق و روزی و نصرت و یاری به شما می دهد. «تُرزَقُونَ بِضُعفائِکُم». که ما زیر پایمان متاسفانه مستضعفین را له می کنیم، آدم های ثروتمند یا آدم هایی که دنبال دنیا هستند. این ها ولی نعمت ما هستند، فرمود روز قیامت «الفُقَرا مُلوکِ اهلِ الجَنَّه». دار و ندار این جا معلوم نمی شود، آن جا معلوم می شود. تمام اولین ثروتمند و اولین ریاست طلب دنیا نفسش بند بیاید. «بَعدَ العَرضِ عَلَی الله» آن جا قیمت ما معلوم می شود. یک جمله ای ملاعبدالله دارد که من ندیدم از مفسرین این آیه را کسی این قدر زیبا معنا کرده باشد. بنده ندیدم، حالا هر کسی دیده است به من پیام بدهد عیب ندارد. ما در یک آیه ای فقط خدا برای ایمان یک شرط گذاشته است، یک شرط. اگر آن شرط باشد رستگار هستیم. «الَّذینَ آمَنُوا وَ لَم یَلبِسُوا إیمانَهُم بِظُلمٍ اُولئِکَ لَهُم الأمنُ وَ هُم مُهتَدُونَ» آن هایی که خدا، پیغمبر، معاد، قیامت، را قبول می کنند فقط یک شرط، ایمانشان را با ظلم قاطی نمی کنند. یعنی ظلم نمی کنند، می گوید «اَشهَدُ اَنَّ لا الهَ الَّا اللهِ» بعد ظلم نمی کند، آزار و اذیت به پدر، مادر، همسر، اولاد نیست. پیغمبر ما فرمودند: «اَفضَلُ الجِهاد مَن اَصبَحَ بِظُلمِ اَحَدٍ» یعنی بالاترین جهاد این است کسی صبح بکند، ظلمش به کسی نرسد، نیت ظلم نداشته باشد. پای کسی را لگد نکند، دل کسی را نشکند، آبروی کسی را نبرد، این بالاترین جهاد است. خیلی مهم است، در آیات و روایات راجع به ظلم خیلی نکته گفته شده است. یک موردش این است. کسی که ایمان بیاورد و ایمانش را با ظلم قاطی نکند ظالم نباشد، خدا می فرماید: «اُولئِکَ لَهُم الأمنُ» من در دنیا و آخرت به او امان نامه می دهم، آرامش دارد. مثل همان سید عباس شوفر که گفتم. و این ها هم هدایت شده کامل هستند. مهدی غیر هدایت است. مهدی یعنی هدایت شده است، مهتدی یعنی هدایت بر او مستقر شده است. یعنی باب افتعال بیشتر است.
شریعتی: دستش را گرفتم به مقصد رساندم.
حجت الاسلام فرحزاد: احسنت. آن های که ایمان آوردند و ایمانشان را با ظلم درآمیخته نکردند، به امن و آرامش رسیدند، مهتدی هستند، هدایت شده کامل هستند. آن نکته ای که ملاعبدالله که من ندیدم. الان عرض کردم، بعضی موقع ها ما چیزهای کوچک را خیلی بزرگ جلوه می دهیم، چیزهایی که صد برابر بزرگ تر است اهمیت نمی دهیم. ایشان می فرماید همه ظلم را زدند به این که مثلاً مال کسی را بخوری، آبروی کسی را ببری، در گوش کسی بزنی. صد درصد این ها ظلم است. تضیع یک انسان، یک مخلوق، حتی یک حیوان، حتی به یک گیاه و گل و درخت آب ندهی، ظلم است. می گوید در این ها شکی نیست. ولی می گوید ما همه ی این ظلم ها را گفتیم، ظلم بزرگ را غافل شدیم. و آن خدا در قرآن می گوید: «إِنَّ الشِّرکَ لَظُلمٌ عَظیمٌ». سوره مبارکه لقمان است. «إِنَّ الشِّرکَ لَظُلمٌ عَظیمٌ» یعنی با وجود خدا ما در خانه کس دیگر برویم، با وجود خدا برویم با کس دیگر ببندیم، کس دیگر را پرستش کنیم. پشت کردن به خدا، شریک برای خدا قائل شدن، نشناختن خدا، می گویند ظلم بزرگ این است. چرا ما از این غافل هستیم. خدا می گوید من هر گناهی را می بخشم الا شرک را، «إِنَّ الشِّرکَ لَظُلمٌ عَظیمٌ». جان کلامش این است. می گوید ظلم بزرگ این است که خدایی که از همه پیداتر و آشکارتر است بپوشانید، و عبد و خلقی که پنهانی است که آشکار شدنی نیست او را ظاهر کنید. ظلم بزرگ است است، پیدا نمودن آشکار یعنی خلق و عالم مخلوق خداست، عاجز است، حی نیست، میت است، هیچی از خودش ندارد، عاجز است، فقیر است. این ها را ما بروز کردیم، گفتیم همه هستند، خدایی که از همه ظاهرتر است، «مَلَأتَ کُلَّ شیءِ»، خدا را غایب حساب کردیم. «مِن حَبلِ الوَرید» است. ظلم بزرگ پوشاندن خدایی که ظاهرترین چیزها است و عبدی که پوشیده است و از خودش چیزی ندارد این را بیایی ظاهرش کنی. یعنی به یک معنی ساده تر خدا را باش، خود را نباش. عبد خودت نباش، عبد خدا باش. خدا پیدایی است که قابل پوشیدن نیست، عبد پوشیده ای است که قابل پیدا شدن نیست. به تعبیر آقای دولابی روان تر است. آقای دولابی می فرمودند یک مبصر ناخلف، یک مبصر ظالم، یک مبصر جاهل، به نام ابلیس آمد در کلاس دنیا. هر چه که در این دنیا غایب بودند حاضر زد، حاضر بودند غایب زد. خدا غایب، پیغمبر غایب، امام زمان غایب، قیامت غایب. «الدُنیا لَم یَکُن کَانَّ الآخِرَةِ لَم تَزَل» دنیایی که فانی است و غایب شدنی است گفت حاضر است، خدا و قیامت و امامان و چهارده معصومی که حاضر هستند، «قُل اعمَلُوا فَسَیَرَی اللهُ عَمَلَکُم وَ رَسولَهُ وَ المُومِنین» هر کاری می کنید خدا حاضر است، پیغمبر و امام حاضر است.
شریعتی: تمام کارهای خوب هم حاضر هستند و حقیقی هستند، آن ها را هم غایب زد گفت نیست، بدی ها که نیستند را حذف کرد.
حجت الاسلام فرحزاد: احسنت. نیست ها را هست کرد، هست ها را نیست کرد. از این ظلم بزرگ تر ما داریم؟! آقای دولابی می فرمودند «لا الهَ الَّا الله» در این کلمه است، نیست نیست، هست هست. نیست نیست غیر خدا است، از خودشان هیچی ندارند. هست هست یک جمله ی خیلی قشنگی از امیرالمومنین است که محضر قرآن شرفیاب شویم. خیلی جمله قشنگی است، شاید بهترین جمله توحیدی باشد. از مولا امیرالمومنین که می فرماید: «سُبحانَکَ مَلَأتَ کُلَّ شَیٍ وَ بایَنتَ کُلَّ شَیء» ای خدا تو پاک و منزه هستی، تمام عالم را پر کردی، حاضر واقعی تو هستی. «سُبحانَکَ مَلَأتَ کُلَّ شَیٍ وَ بایَنتَ کُلَّ شَیء» ولی این ها خدا نیستند، خدا برتر از این ها است. جلوه خدا هستند، آیه خدا هستند. «سُبحانَکَ مَلَأتَ کُلَّ شَیٍ وَ بایَنتَ کُلَّ شَیء». تو این ها نیستی ولی همه جا را پر کردی. یار بی پرده از در و دیوار در تجلی است یا اولوا الابصار.
شریعتی: خیلی از شما ممنونم حاج آقای فرحزاد. خیلی سپاسگزارم از توجه شما. نکته های خوبی را شنیدیم. مشرف شویم به ساحت نورانی قرآن کریم. صفحه 320 را امروز با هم تلاوت می کنیم، آیات 114 تا 125 سوره مبارکه طه را بشنویم. برمی گردیم با احترام همراه شما هستیم و در کنار شما. بفرمایید خواهش می کنم.
صفحه320 قرآن کریم
شریعتی: «اللهُمَّ صَلَّ عَلَی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ عَجِّل فَرَجَهُم». سلام علیکم و رحمه الله. مجدداً سلام می کنم به همه ی عزیزانم. دوستانی که تکرار برنامه را از شبکه محترم افق می بینند و از رادیو محترم معارف هم می شنوند ان شاءالله هر جا هستید خداوند متعال پشت و پناهتان باشد. برای قربانی ماه ربیع الاول، این ماه ماه نبی مکرم اسلام است، مولود این ماه هستند و ان شاءالله به عشق حضرت قربانی باشکوهی انجام دهیم. تا امشب عزیزانمان فرصت دارند که ان شاءالله در این قربانی مشارکت کنند. درگاه های پرداخت اینترنتی برای دریافت صدقات و نذورات شما هم در صفحه 800 پیام نما ذکر شده است، هم درکانال ما در سروش و ایتا، و هم می توانید به سایت ما Samtekhoda3.ir مراجعه کنید. ما دعاگوی شما هستیم، ان شاءالله خدا از شما قبول کند و شما هم برای ما دعا کنید. از فضیلت ذکر بلند صلوات بر محمد و آل محمد حاج آقای فرحزاد بفرمایند و اشاره ی قرآنی را بشنویم.
حجت الاسلام فرحزاد: «اللهُمَّ صَلَّ عَلَی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ عَجِّل فَرَجَهُم». موقع شنیدن نام پیغمبر، ذکر و نام پیغمبر، مستحب موکد است که ان شاءالله ذکر صلوات گفته شود. حتی کسی که در نماز واجب است. کسی دارد نماز واجب می خواند کسی گفت «اَشهدُ اَنَّکَ مُحَمَّدً رَسولُ الله».
شریعتی: «اللهُمَّ صَلَّ عَلَی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ عَجِّل فَرَجَهُم».
حجت الاسلام فرحزاد: رکوع، سجده، قیام، قرائت را قطع می کنی و ذکر صلوات را می گویی و ادامه می دهی. چون این قاطع نماز نیست، بلکه نماز را هم بالا می برد. موقع شنیدن نام پیغمبر در هر شرایطی ذکر صلوات را فراموش نمی کنیم. مستحب موکد است. یک روایت عجیبی در این زمینه داریم. همسر پیغمبر به پیغمبر خدا عرض کرد یا رسول الله، کسی روز قیامت می شود جمال شما را نبیند. دیگر آن جا جمال واقعی شما بروز و طلوع می کند. حضرت فرمودند سه دسته هستند از دیدار من در قیامت محروم هستند: 1) آن هایی که خدایی نکرده دائم الخَمر هستند و بی توبه از دنیا بروند. پناه به خدا از آن هایی که دائم شراب و آلوده هستند. 2) عاق والدین. کسانی که پدر و مادر را اذیت کردند عاق والدین هستند و جمال والدین را نمی بینند. 3) آن هایی که نام من را بشنوند و صلوات بر محمد و آل محمد نفرستند.
شریعتی: «اللهُمَّ صَلَّ عَلَی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد وَ عَجِّل فَرَجَهُم».
حجت الاسلام فرحزاد: این صفحه ای که تلاوت شد آیه 124 پایان صفحه که این آیه هم با بحث ما تناسب دارد. خدای مهربان می فرماید: «وَمَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكًا وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَىٰ » کسی که از خدا روی بگرداند، غافل شود، چون غفلت از خدا ریشه تمام بدی ها است و انس با خدا و ارتباط با خدا هم ریشه تمام خوبی ها است. آقا امام حسین علیه السلام لحظه ی آخر با آن شرایط بحرانی آمدند خیمه با امام سجاد وداع و خداحافظی کردند، گفتگویی کردند، نصایح و وصیت هایی فرمودند، یک جمله اش این است. امام سجاد جان ما به قربانش، عرض کرد باباجان کار شما با این قوم به کجا رسید. امام حسین علیه السلام فرمودند خلاصه به تو بگویم: «اِستَحوَذَ عَلَیهِمُ الشِیطان وَ فَأَنساهم ذِکرَ الله» شیطان بر این ها غالب شد، این ها را از یاد خدا به فراموشی رساند. یعنی خودشان خدا را فراموش کردند. کسی که خودش را فراموش کند خدا را هم فراموش می کند. یعنی غفلت از خدا باعث می شود که آدم امامش را بکشد، اهل بیت اش را تکه تکه کند و اهل بیت اش را اسیر کند و آن جنایات را داشته باشد. یعنی ریشه اش غفلت از خدا است. کسی یک مقدار با خدا آشنا باشد اصلاً جرات بر این کار را ندارد. لذا خدا می فرماید کسی که از یاد من و ذکر من، یاد هم فقط به زبان نیست، همان هایی که امام حسین را می کشتند الله اکبر می گفتند. کسی که از یاد خدا اعراض کند من زندگی اش را به زحمت می اندازم. یعنی خوشی را از او می گیرم. دارد ولی خوش نمی گذرد. عیش تنگ، عیش ناگوار به او می دهد. بعد هم روز قیامت نابینا محشور می شود. «قالَ: لِمَ حَشَرتَنی أعمی وَ قَد کُنتُ بَصیراً» روز قیامت وقتی کور وارد صحرای محشر می شود می گوید خدایا من در دنیا بینا بودم، خدا می فرماید: «کَذلِکَ اَتَتکَ آیاتُنا فَنَسیتها» چشم دلت در دنیا کور بود خدا را ندیدی، خودت را ندیدی، از آن ها غافل شدی، الان حقیقت باطنی ات این است که کور محشور شوی. خدا ما را از غفلت و جهالت و این که خودمان را نشناسیم، خدا را نشناسیم، بیرون بیاورد و نجات دهد که به این غفلت ها دچار نشویم.
شریعتی: الهی آمین. و از معیشت ضنک هم ما را برهاند. بسیار خوب. باید خداحافظی کنیم. خیلی ممنونم از توجه شما، از همراهی شما. برای رد مظالم هم تا پایان ماه ربیع فرصت است. از هزار تومان تا 500 هزار تومان اگر حقی را ضایع کردید و صاحب آن حق را نمی شناسید یا اگر از دنیا رفته است به وراث او هم دسترسی ندارید این نیاز به اجازه از مرجع تقلید دارد. این اجازه را سال ها است که در ایام ماه ربیع به برکت میلاد نبی مکرم اسلام برنامه سمت خدا از تمامی مراجع معظم تقلید گرفته است تا سقف 500 هزار تومان. اگر بیشتر است باید از دفتر مرجع محترم تقلیدتان اجازه بگیرید. ولی تا 500 هزار تومان خودتان می توانید به فقیر بدهید و ان شاءالله که حقمان بر ذمه مان بری شود و بارمان سبک تر شود. بهترین ها را برای همه ی شما آرزو می کنم. حاج آقای فرحزاد دعا کنند و ان شاءالله خداحافظی کنیم.
حجت الاسلام فرحزاد: خدایا تو را قسم می دهیم به حق محمد و آل محمد قلب امام زمان از ما راضی، فرجش را نزدیک، ما را جزو بهترین یارانش قرار بده. خدایا خود ما، نسل ما، ملت ما، عاقبت بخیر بگردان. مریض های روحی و جسمی لباس عافیت بپوشان. معرفت کامل، خودشناسی، خودت را بشناسیم به ما مرحمت بفرما. عزیزانی که از دنیا رفتند غرق رحمت و به بازماندگان صبر و اجر بده. آن هایی که شغل و مسکن و همسر و اولاد ندارند تفضلاً به آن ها عنایت بفرما. به برکت سلام به امام حسن و امام حسین.
شریعتی: الهی آمین. بسیار ممنون و متشکرم. ما را نسیم پرچم تو زنده می کند.
«السَّلامُ عَلَیکَ یااباعَبدِالله».