برنامه سمت خدا
موضوع برنامه: شرح حکمت 135 نهج‌البلاغه اميرالمؤمنين علي (عليه‌السلام)
كارشناس: حجت الاسلام والمسلمين رفيعي
تاريخ پخش: 08-01-98
شريعتي: بسم الله الرحمن الرحيم، اللهم صل علي محمد و آل محمد و عجل فرجهم.
تا داشته‌ام، فقط تو را داشته‌ام *** با ياد تو قد و قامت افراشته‌ام
بوي صلوات مي‌دهند دستانم *** از بس که گل محمدي کاشته‌ام
سلام مي‌کنم به همه دوستان عزيزم، سال نو بر شما مبارک باشد. انشاءالله بهترين‌ها براي شما رقم بخورد و سال پيش رو سال پر خير و برکتي باشد و لحظات شما تمامش بهاري و سبز باشد. آقاي دکتر رفيعي سلام عليکم خيلي خوش آمديد. سال نو مبارک باشد.
حاج آقاي رفيعي: سلام عليکم و رحمة الله، سال نو را تبريک مي‌گويم. انشاءالله سال خوب و پر برکتي براي شما باشد. حلول سال نو و حلول ماه رجب و مناسبت‌هاي بسيار فرخنده اين ماه را خدمت شما تبريک مي‌گويم. انتخاب خوبي کرديد به مناسبت اينکه سال با ميلاد حضرت امير آغاز شد و حکمت‌هاي نهج‌البلاغه را مورد بحث قرار بدهيم. حکمت 135 نهج‌البلاغه که چهار نکته اساسي دارد را عرض مي‌کنم. ابتدا دو نکته عرض کنم، نکته اول اينکه مرحوم سيد رضي ذيل اين حکمت دو سه خط توضيح مي‌دهد با اينکه ايشان روشش بر نهج‌البلاغه توضيح نيست، جمع‌آوري بود. آن توضيح اين است که مي‌فرمايد: همه اين چهار مطلبي که اميرالمؤمنين فرمودند، بر گرفته از قرآن است. بعد ايشان آياتش را مي‌آورد. تطبيق مي‌کند کلام حضرت را بر آيات. نکته دوم عزيزاني که در نجف صداي ما را مي‌شنوند، در حرم اميرالمؤمنين، ايوان طلا، يک سري از کلمات قصار و حکمت نهج‌البلاغه نوشته شده است، يکي از آنها اين است. عزيزاني که از آن درب مقابل ايوان طلا وارد مي‌شوند، سينه ايوان با کاشي‌هايي که آنجا زده خيلي زيبا اين حکمت 135 نوشته شده است که در اين حکمت آقا به چهار نکته اشاره مي‌کنند، مي‌فرمايند: «مَنْ أُعْطِيَ أَرْبَعاً لَمْ يُحْرَمْ أَرْبَعاً» اگر کسي چهار چيز داشته باشد از چهار چيز محروم نمي‌شود. مثل اينکه اگر کسي ماشين داشته باشد لازم نيست پياده راه برود، اگر کسي خانه داشته باشد، لازم نيست مستأجر باشد. اگر شما امشب پول خوبي داشتي، از شام خوب محروم نيستي. چون مي‌روي پول مي‌دهي مي‌خري. اين حديث روشش اين است، اگر کسي اين چهار ويژگي را داشته باشد، از چهار چيز محروم نمي‌شود. مسير گشوده است. ممکن است يک موانع ديگر هم پيش بيايد، شما پول داري، مغازه هست، شام هست، منتهي خداي نکرده تصادف کني، يا فرض کنيد که يک حادثه‌اي پيش بيايد شما ميل به غذا نداشته باشيد. ولي به هر حال شما پول داشتي و زمينه غذا خريدن هم داشتي، مانع ديگر پيش آمد، آن چهار چيزي که اگر انسان داشته باشد از چهار چيز محروم نمي‌شود چيست؟ 1- «مَنْ أُعْطِيَ الدُّعَاءَ لَمْ يُحْرَمِ الْإِجَابَةَ» هرکس دعا دارد از اجابت محروم نيست. اگر قرار شود خدا اجابت کند دعاي کسي را، آن کسي که دعا کرده مي‌گويد: من هم در ليست هستم، اما آن کسي که دعا نکرده، مي‌گويد: خوب، من که نيستم. فرض کنيد الآن يک بانکي، يک جايزه‌اي قرار است بدهد. شما رفتي حساب باز کردي، اگر قرار شد، قرعه کشي شود، شما يکي از آن گزينه‌ها هستي اما اگر نرفتي حساب باز کني توقع هم نداري. پس حضرت امير در جاي ديگري مي‌فرمايد: هيچ دعايي را تحقير نکنيد و کوچک نشماريد. شما براي اولادت دعا کن. اگر قرار باشد خدا دو هزار تا، سه هزار تا دعا را درباره اولاد، امشب که شب 27 رجب است به اجابت برساند، شما يکي از آنها خواهي بود. ممکن است شما دعا کني و اجابت هم هست، ممکن است يک مانعي پيش بيايد. «اللهم اغفرلي الذنوب التي تحبس الدعا» نگذارد دعا بالا برود و دعاي شما را حبس کند. پس اگر کسي دعا کرد، محروم نمي‌شود. در عبارت ديگري در کلام ائمه معصومين داريم، کسي که دعا مي‌کند زمينه اجابت برايش فراهم مي‌شود، ضرر نمي‌کند.
سيد رضي وقتي به اين جمله مي‌رسد مي‌گويد: اين در قرآن است، «ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ» (غافر/60) دومين مورد «وَ مَنْ أُعْطِيَ التَّوبه لَمْ يُحْرَمِ القَبول» کسي که توبه کرد از پذيرفتن محروم نمي‌شود. الآن نزديک ماه رمضان هستيم. شب 21 رمضان قرار است خداوند پنجاه ميليون را ببخشد، وقتي من نگفتم خدايا مرا ببخش، در ليست نيستم. شما تقاضاي توبه بکن، اگر اين قرعه به نامت افتاد، بله، او هم ممکن است موانع پيش بيايد، مثلاً گناه شما حق الناس است، بايد اين را بپردازي. قضاي نمازت را بايد به جا آوري، آن بعد گناهي را هم خدا مي‌بخشد. هرکسي که توبه به او داده شده، از قبول محروم نيست. اين هم آيه قرآن است. قرآن کريم در جاهاي متعددي اشاره به اين نکته دارد که پيغمبر وقتي بنده‌ها توبه مي‌کنند، «قُلْ يا عِبادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ» (زمر/53) امام سجاد(ع) يک مناجات دارند، به نام مناجات تائبين، مي‌گويد: خدايا يک دري گذاشتي به نام در توبه، اگر کسي وارد نشود خودش مقصر است. گر گدا کاهل بود تقصير صاحبخانه نيست!
3- « وَ مَنْ أُعْطِيَ الِاسْتِغْفَارَ لَمْ يُحْرَمِ المَغفرة» اگر کسي استغفار کند از مغفرت محروم نمي شود. توبه اين است که انسان از يک گناهي بخواهد برگردد و خدا آن را مي‌پذيرد. استغفار طلب مغفرت است، «استغفرالله ربي و اتوب اليه» تقاضا مي‌کنيم خدايا گناهان ما را ببخش. مي‌گويد: اگر کسي استغفار کند از مغفرت محروم نمي‌شود و باز اين از قرآن کريم بر گرفته است و باز در جاي ديگر اميرالمؤمنين در همين حکمت‌ها دارد که خداوند دو امان در ميان جامعه قرار داده که جامعه امن بماند و مردم حفظ شوند و عذاب نيايد، يکي رسول خداست که خدا در قرآن مي‌فرمايد: تا تو در بين مردم هستي من جامعه را عذاب نمي‌دهم. يکي استغفار است، حضرت فرمود: يکي از اينها الآن نيست. پيغمبر ولي يکي ديگر هست، لذا استغفار مخصوصاً در ماه رجب که بايد پناه ببريم و طلب مغفرت، ممکن است کسي بگويد: اين ذکرهاي لفظي چه اثري دارد؟ جامعه دارد با لفظ مي‌چرخد يعني شما، الآن مشاوره با چيست؟ با لفظ است. نصيحت با لفظ است. برنامه شما با لفظ است، اگر زبان نباشد اين برنامه تعطيل است. پي استغفار عادت دادن اين زبان است به اينکه حرف زشت نزنيم. من ديدم آدم‌هايي که عصباني مي‌شوند مي‌گويند: استغفرالله ربي و اتوب اليه! ورد زبانش است. اين کجا با کسي که فحش مي‌دهد. اين ذکر دائم تذکر ايجاد مي‌کند. اين هم نکته سوم است.
4- «مَنْ أُعْطِيَ الشُّكْرَ لَمْ يُحْرَمِ الزِّيَادَةَ» (نهج‌البلاغه، حكمت 135) کسي که شکر کند، از افزايش محروم نمي‌ماند. يکوقتي که دانشگاه بوديم، بچه‌ها اعتراض مي‌نوشتند، بعضي از اساتيد اين را مي‌خواندند و مي‌گفتند: حالا زحمت کشيده نوشته باشد يک نمره مي‌دهيم. بعضي مي‌گفتند: نمي‌دهيم. اتفاقي براي دانشجو نمي‌افتاد، او مي‌نوشت وقتي مي‌آمد يا يک نمره مي‌گرفت يا فوقش مثل اول مي‌شد. بعضي‌ها زرنگي مي‌کردند مي‌گفتند: اگر اعتراض وارد نباشد، دو نمره کم مي‌کنيم. کمتر کسي جرأت مي‌کرد بنويسد. مي‌گويد: شما شکر کن، خدا اين شکر شما را ببيند، اضافه مي‌کند. شما را محروم برنمي‌گرداند. اين زياد، الزاماً زيادي مالي نيست، ممکن است اين افزايش، افزايش ظرفيت باشد. افزايش رزق معنوي باشد. افزايش خود ارتباط با خالق باشد. «لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُم» (ابراهيم/7) در واقع اين کلام اميرالمؤمنين اشاره به چهار ارزش در ميان ارزش‌هاي معنوي دارد. يکي دعا، يکي توبه و يکي استغفار، يکي هم شکر. اگر اينها از جامعه گرفته شود، اگر شکر گرفته شد، شکوه مي‌شود. اگر شکر گرفته شد، دائماً گله مي‌شود. در مردم گاهي گله کردن زياد است حتي دارا هم گله مي‌کند. اگر شکر گرفته شد، مي‌شود حس عدم اشباع، يعني آدم لذت نمي‌برد. اگر شما يک نان سنگک و پنير داريد و مي‌گوييد: خوش به حال آن کسي که کباب مي‌خورد، اين هم شد غذا! اين هيچي نمي‌فهمد ولي اگر گفتي: من همين را مي‌خورم و از اين لذت مي‌بري، الحمدلله، بعضي در اين خانه کوچک دارند شاد زندگي مي‌کنند و بعضي چون هميشه معترض هستند، من گاهي به اينها عبدالباقي مي‌گويم، يعني دائم دنبال بدهکار کردن ديگران و فرافکني هستند. اين هيچوقت از زندگي لذت نمي‌برد.
يک آقايي در قم بود، از علماي قم بود و بيماري سرطان گرفت و از دنيا رفت، من اين اواخر ايشان را ديدم، گفتم: چطوري؟ گفت: الحمدلله، 65 سال از خدا عمر گرفتم، زن گرفتم، بچه‌دار شدم، نوه‌دار شدم، نماينده مجلس يک دوره بود. همه چيزهاي خوب را ديد و گفت: بس است. اين کجا و کسي که مي‌گويد: چرا من، چرا من بايد مريض شوم؟ اين خيلي است. خدا در اين عالم موجوداتي دارد يک روز زنده هستند. پشه‌اي مثلاً يک روز، دو روز، زندگي مي‌کند اما همين يک روز را زندگي و برنامه‌ريزي مي‌کند. عده‌اي از بيننده‌ها بيمار هستند، خودشان را نبازند و هرگز در مقابل بيماري زانو نزنند. اينکه در روايت داريم امام سجاد فرمود: خداوند متعال دو قدم، دو جرعه و دو قطره را خيلي دوست دارد، «مَا مِنْ خُطْوَةٍ أَحَبَ إِلَي اللَّهِ مِنْ خُطْوَتَيْنِ» دو قدم را خيلي خدا دوست دارد، يکي قدمي که در راه جهاد، جبهه باشد. يکي قدمي که آدم برود به فاميلي سر بزند که به ما سر نمي‌زند. «خُطْوَةٍ يَسُدُّ بِهَا الْمُومِنُ صَفّاً فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ خُطْوَةٍ إِلَي ذِي رَحِمٍ قَاطِعٍ» (خصال صدوق، ج 1، ص 50) دو قطره را خدا خيلي دوست دارد يکي قطره خون شهيد و يکي قطره اشک در دل شب از خوف خدا، غوغا مي‌کند. هيچکس نيست و تنها هستي.
در روايت دارد درياي غضب را فرو مي‌ريزد. يعني هرچه خدا عصباني است، همان اشکي که از چشم حر پايين مي‌آيد تمام است. دو جرعه، جرعه به چيزي مي‌گويند که آدم مي‌نوشد. يک جرعه خشم است، اوج عصبانيت به ماشينت زده و عصباني نشوي. يا خانم يک چيزي گفته کظم غيظ کني، اين آدم را شهيد محشور مي‌کند. هنر مي‌خواهد که به شما فحش بدهند و شما رد شوي. حضرت امير مي‌گويد: بخدا قسم شنيدم به من فحش مي‌داد، رد شدم و گفتم: انشاءالله با من نيست! خدا دو جرعه را دوست دارد يکي جرعه خشم، يکي جرعه مصيبت، همه در جامعه مصيبت دارند. آقا شما مريض هستي، من ده دقيقه آمدم احوالپرسي، چطوري؟ انشاءالله بهتر مي‌شوم.
اخيراً خانم و آقايي دعوا مي‌کردند، ما ورود کرديم حل کنيم. من با يکي از دوستانم بوديم. دوست ما رو کرد به خانم گفت: چند سال است با اين آقا زندگي مي‌کني؟ گفت: پنج سال، گفت: يک خوبي ندارد؟ يکي بگو. گفت: چرا، خريد مي‌کند، مسافرت مي‌برد، مرا کربلا برده است. رو کرد به آقا گفت: خانم شما يک خوبي ندارد؟ گفت: چرا مادرم را احترام مي‌کند. گفت يکي را هم بگوييد ديگر، دائم گلايه نکنيد. اين کلام حضرت امير چهار ارزش معنوي است که جامعه به آن نياز دارد. يکي دعاست. مرحوم آيت الله العظمي گلپايگاني ديدن مريضي آمد، مريض گفت: دعا کنيد. آقا فرمود: من دعا مي‌کنم ولي شما هم مرا دعا کن! دعاي مريض مستجاب است. در خيابان به يکي گفتند: التماس دعا، گفت: اشتباهي گرفتيد! به بعضي مي‌گوييد: سلام، مي‌گويد: سلام از ما. جواب سلام واجب است. يکي توبه است، توبه زمان و مکان ندارد. يکي استغفار است و يکي شکر است.
شريعتي: استغفاري که بهارش همين ماه رجب است و انشاءالله همه در اين درياي عميق و وسيع ماه رجب خودمان را شستشو بدهيم و مهيا شويم براي رسيدن ماه شعبان المعظم و رمضان المبارک. خوشحاليم که امروز در محضر نهج‌البلاغه بوديم. نهج‌البلاغه در بين ما مهجور است.
حاج آقاي رفيعي: يک مقدار بنياد و رشته دانشگاهي‌اش بهتر شده ولي هنوز عام نيست. حتماً بايد ائمه جماعات يکي از شب‌ها را اختصاص به نهج‌البلاغه بدهند.
شريعتي: دعا بفرماييد و آمين بگوييم.
حاج آقاي رفيعي: انشاءالله خداوند همه ما را عامل به اين کلمات نوراني، قرآن، نهج‌البلاغه، صحيفه سجاديه و کلمات ائمه معصومين قرار بدهد و همه اين ارزش‌هايي که گفتم و فرصت نشد بگويم، خداوند توفيق بدهد در زندگي ما قرار بگيرد. انشاءالله خداوند به همه مريض‌ها صبر و شفاء بدهد. به اطرافيان آنها هم بگويم که چقدر ثواب مي‌برند، علامه طباطبايي به يک آقايي که بيمار داشت، فرمودند: حاضر هستم ثواب الميزان را به شما بدهم و ثواب يک شب مريض‌داري را به من بدهي. مريض‌داري خيلي ثواب دارد.
شريعتي: انشاءالله، بهترين‌ها را براي شما آرزو مي‌کنم. «والحمدلله رب العالمين و صلي الله علي محمد و آله الطاهرين»