برنامه سمت خدا
موضوع برنامه: فضايل حضرت خديجه کبري(س)
كارشناس: حجت الاسلام والمسلمين رفيعي
تاريخ پخش: 21-09-95
بسم الله الرحمن الرحيم و صلي الله علي محمد و آله الطاهرين
شريعتي: سلام مي‌کنم به همه شما هموطنان عزيزم. بيننده‌ها و شنونده‌هاي خوب‌مان. امروز از شهر مقدس قم برنامه سمت خدا تقديم لحظات ناب و نوراني شما مي‌شود. افتخار اين را داريم در جوار کريمه‌ي اهل بيت حضرت فاطمه معصومه (س) نايب الزياره و دعا گوي همه شما باشيم. روزهاي يکشنبه در محضر حاج آقاي قرائتي عزيز بوديم. منتهي به دليل کسالتي که بر ايشان عارض شد، توفيق استفاده از محضر ايشان را نداريم. از همين‌جا براي سلامتي و عافيت ايشان دعا مي‌کنيم که باز هم چشم ما به جمال نوراني ايشان روشن شود. افتخار داريم امروز در خدمت آقاي دکتر رفيعي باشيم. سلام عليکم خيلي خوش آمديد.
حاج آقا رفيعي: بسم الله الرحمن الرحيم. عرض سلام خدمت جنابعالي و همه بينندگان عزيز دارم. ايام ربيع را تبريک عرض مي‌کنيم. در آستانه‌ي ميلاد پيامبر هستيم. انشاءالله دلها گرم باشد و مجالس عروسي پر رونق باشد. طلاق هم در کشور ما به صفر برسد.
شريعتي: امروز براي ما چه آورده‌ايد؟
حاج آقاي رفيعي: بخاطر اينکه اين ماه چند مناسبت شاد دارد يکي ازدواج حضرت خديجه و پيامبر گرامي اسلام است که دهم ربيع الاول، ديروز بود. يکي ميلاد پيامبر گرامي اسلام و امام صادق(ع) است که هفدهم اين ماه واقع شده است و همچنين بعضي از مناسبت‌هاي ديگري که در تاريخ نقل شده است. ما وعده داديم که به بخش زندگي پيامبر و حضرت خديجه کبري(س) به طور خاص هم راجع به حضرت خديجه به عنوان الگوي تمام عياري که کمتر از ايشان صحبت شده، بپردازيم. حضرت زهرا(س) پس از اسلام است اما بحث حضرت خديجه(س) قبل از اسلام است. يک زني در شرايط کفر و بت پرستي و فساد و دختر زنده به گور کردن، همسر رسول خدا مي‌شود. 25 سال در خانه پيامبر است. پنج‌شنبه‌ي هفته‌ي آينده هم همايش ويژه‌اي براي حضرت خديجه کبري گرفتيم که دو تا از مراجع تقليد در آنجا سخنراني دارند. يکي حضرت آيت الله العظمي مکارم شيرازي، يکي حضرت آيت الله العظمي جوادي آملي. به همين جهت دلم مي‌خواست يک مقدار در اين فضا وارد شوم.
در مورد بحث زن و مقام و جايگاه زن در اسلام خيلي صحبت شده است. من ابتدا حديثي مي‌خوانم که يک مقدار فضاي بحث ما روشن شود. «ان الله تعالي أعطي عشرة أشياء لعشرة من النساء» (بحارالانوار/ج43/ص34) خدا ده ويژگي را به ده زن داد. در اسلام اهميتي که به ارزش‌ها داده شده زن و مرد ندارد. «التوبة لحوا زوجة آدم» اولي توفيق توبه است. اين زن همراه پيامبر الهي با هم توبه کردند. «رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا» (اعراف/23) پس توبه حضرت حوا يکي از توفيقاتي است که خدا مطرح کرده و در اين روايت آمده است. «و الجمال لساره زوجه ابراهيم» زيبايي چهره به زوجه حضرت ابراهيم، ساره و مادر حضرت اسماعيل است. «و الحفاظ لرحمة زوجه ايوب» حفاظ و خويشتن داري و عفت به همسر حضرت ايوب. رحمه اسمش است. مي‌دانيد ايوب پيامبر مشمول امتحان سنگيني قرار گرفت. خداي متعال او را با فقر و نداري و مرگ فرزندان و از بين رفتن دام‌ها آزمود. در اين شرايط همسر ايشان در تمام اين شرايط فقر حفاظ داشت. خويشتن‌دار و عفيف بود. «و الحرمه لآسيه زوجه فرعون» چهارم همسر فرعون است که خداوند براي او حرمت ويژه قائل شد. در ابتداي سوره تحريم خداوند حضرت آسيه را الگوي تمام مؤمنان معرفي کرده است. «ضرب اللّه مثلًا لِلّذين آمنوا إمرأة فرعون» (تحريم/10)
پنجم «و الحكمه لزليخا زوجه يوسف» حکمت را به زليخا همسر يوسف داد. زني که شروعش آن گونه و پايانش آنطور بود. ششم «و العقل لبلقيس زوجه سليمان» بالقيس ملکه‌ي صباست. جايي زندگي مي‌کند که همه آفتاب را مي‌پرستند. وقتي حضرت سليمان نامه نوشت اطرافيان او که مشاورينش بودند، گفتند: او را دستگير مي‌کنيم. ايشان فرمود: نه! يک هديه براي او مي‌فرستيم، اگر گفت: بقيه‌اش را هم بدهيد بيايد، معلوم است يک انسان مال دوستي است. اما اگر برگرداند، معلوم مي‌شود بحث او عقيدتي است. که حضرت سليمان برگرداند. و بعد اين زن با آن عقل و خردي که داشت ايمان آورد و منطقه‌اي را از کفر نجات داد.
هفتم «و الصبر ام موسى» مادر موسي فرزندش را در صندوق گذاشت و در آب رها کرد. چه کسي حاضر است اين کار را کند؟ «وَ أَوْحَيْنا إِلى أُمِ مُوسى» (قصص/7) شما بيايي يک بچه‌اي را چند روز يکبار شير بدهي، به عنوان مادر او را نبوسي. خيلي سخت است. هشتم «و الصفوه لمريم ام عيسى» صفت برگزيدگي، اصطفاء يعني برگزيدن. يکي از مواردي که خدا مي‌گويد: برگزيديم، حضرت موسي است. در سوره طه خداوند مي‌فرمايد: ما حضرت موسي را برگزيديم. حضرت مريم هم انتخاب شده است.
نهم «و الرضى لخديجه زوجه المصطفى» صفت رضا. لذا در زيارتنامه ايشان مي‌خوانيم، سلام به همسران پيغمبر مي‌دهيم. زن‌هاي پيامبر را که سلام مي‌دهيم يکي هم مي‌گوييم: «الصديقه الرضيه المرضيه خديجه الکبري ام المؤمنين» اين در زيارتنامه ايشان است. صفت رضا صفتي است که در آخر سوره فجر مي‌فرمايد: باعث مي‌شود انسان صاحب نفس مطمئنه شود. «يا أَيَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ، ارْجِعِي إِلى رَبِّكِ راضِيَةً مَرْضِيَّة» (فجر/2 و 28) انسان اول راضيه و بعد مرضيه است. ما از خدا راضي هستيم. خدا از ما راضي که مي‌شويم مرضيه.
روايات فراواني داريم که صفت رضا يکي از مهمترين عوامل رشد است. در روايت داريم سه چيز اگر به کسي داده شود خير دنيا و آخرت به او داده شده است. در حديث داريم رسول خدا از جايي عبور مي‌کردند. ديدند يک عده نشستند، فرمود شما چه کسي هستيد؟ گفتند: ما مؤمن هستيم. فرمود: علامت ايمان شما چيست؟ گفتند: ما سه ويژگي داريم. وقتي گفتند حضرت يک تأملي کرد و فرمود: شما خيلي بالاتر از مؤمن هستيد. شما نزديک پيامبري هستيد. جزء علما و حلما هستيد.
باز در روايت ديگري دارد که خدا به پيامبر فرمود: پيامبر اگر مؤمني اين سه ويژگي را داشته باشد اسمش را جزء صديقين مي‌نويسم. «الرِّضَا بِقَضَاءِ اللَّه» راضي بودن به قضاي الهي. « صَبَرٌ عِنْدَ الْبَلاء» صبر در بلا، «الشکر عند الرخاء» يعني رضا و صبر و شکر. که از اين سه مورد اولي که رضاست، خيلي صفت مهمي است. آنوقت اين ويژگي به حضرت خديجه کبري داده شده است. دهم «و العلم لفاطمه زوجه المرتضى» علم هم به حضرت زهرا (س) داده است.
اين زن بزرگوار حضرت خديجه کبري که وقتي ابوطالب خواستگاري آمد، فرمود: ما اين زن را به خاطر عفاف و سخاوت و پاکيزگي او انتخاب کرديم. اين زن در محورهاي مختلفي در موردش مي‌شود بحث کرد. شخصيتي که مدح او را مرتب پيغمبر مي‌گفت. کجاست مانند خديجه؟ روزي مرا تصديق کرد که همه مرا تکذيب مي‌کردند. روزي مالش را فدا کرد که ديگران دريغ مي‌کردند. وجود مقدس ائمه اطهار يکي از چيزهايي که هميشه به آن افتخار مي‌کردند شخصيت حضرت خديجه و اين مادر بود.
چند ويژگي را يادداشت کردم که نخست ويژگي ولايت پذيري است. باور به ولي و رسول خدا، اول سوره تحريم چهار زن معرفي شدند. دو زن مثبت و دو زن منفي. مثبت‌ها يکي حضرت مريم و يکي حضرت آسيه است. منفي‌ها هم يکي همسر حضرت نوح و يکي همسر حضرت لوط است. اين دو زن منفي را خدا مي‌گويد: الگوي کافران هستند. «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ كَفَرُوا امْرَأَتَ نُوحٍ وَ امْرَأَتَ لُوط» (تحريم/10) همسر نوح و همسر لوط به عنوان الگوي کافران هستند. حضرت مريم و حضرت آسيه به عنوان دو زن مثبت و الگو براي مؤمنان. اينها يک ويژگي مشترک دارند و آن اين است که آن دو زن مثبت (حضرت مريم و حضرت آسيه) ولايت پذير هستند. آسيه در دفاع از حضرت موسي، مريم در دفاع از حضرت عيسي. آن دو زن منفي ضد ولايت هستند. در روايت داريم که مرتکب کار فحشاء نمي‌شوند. منفي بودن آنها به خاطر در خط پيامبر نبودنشان است. بخاطر زير بار ولايت نرفتن آنهاست!
امام صادق (ع) فرمودند: ولايت من به اميرالمؤمنين مهمتر از ولادت من است. اين ولايت پذيري است که به انسان رشد و تعالي مي‌دهد. روايت داريم: «و ما نودي بشيي مثل ما نودي بالولايه». لذا حضرت خديجه لحظه‌اي در دفاع از پيامبر ترديد نکرد. ازدواج ايشان پانزده سال قبل از اسلام بود. آن زمان بحث رسالت پيامبر مطرح نيست. انتخاب ايشان از پيامبر بخاطر صداقتش است. بخاطر امانت‌داري و موحد بودنش است. البته در روايات متعدد هم در مورد سن ايشان داريم که 28 سال داشتند. آنطور که در نقل‌هاي معتبر هست سن ايشان 28 سال بوده است. يک زني با آن همه ثروت و جايگاه و شهرت، چون ايشان اهل شعر و ادبيات هم بوده و اشعارشان در تاريخ هست. يک مرتبه در ميان اين گزينه‌ها، محمد امين را انتخاب مي‌کند. کسي را که يکوقتي کارگزار اين خانم بود. يعني در تجارت از ايشان پولي گرفته و به يک سفري رفته و برگشته است.
الآن عده‌اي از مجردهاي ما، مخصوصاً خانم‌ها، بسياري از عدم ازدواج‌ها ناشي از همين است. خانواده‌اي ثروت دارند و طرف ديگر ثروت ندارد. خواستگاري مي‌آيند، فوراً سر مسائل مادي مي‌روند و باعث مي‌شوند ازدواج سر نگيرد. کُفو بودن خيلي خوب است. ولي يکوقتي جوان دانشجوي مؤمن و متدين و نماز خوان آمده دخترخانمي را انتخاب کرده صرفاً بخاطر اين فاصله طبقاتي مسائل به هم مي‌خورد و خيلي بد است. حضرت خديجه کبري الگويي براي خانواده‌هاست. ملاک اولي که باعث شد حضرت خديجه سراغ پيغمبر اکرم بيايد، موحد بودن پيغمبر بود. يعني مي‌ديد اين شخص با همه فرق دارد. بت پرست نيست. صداقت دارد. امانت‌دار است. از سفر که باز مي‌گشت، تمام سود و زيان را نقل مي‌کرد. در امانت‌داري در مکه بين مردم شهرت داشت. ديگر ويژگي مهم پيامبر دور بودن از اخلاق جاهليت است. جاهليتي که با هم درگير هستند. ناسزا گو هستند. دختر زنده به گور مي‌کنند. از اين فضا کاملاً جداست. لذا اين چيزها را ديد که جذب پيامبر شد.
خدمت مقام معظم رهبري رسيديم، ايشان در مورد حضرت خديجه جمله‌ي زيبايي فرمودند. فرمودند: ساير همسران پيامبر اکرم در زمان خوشي پيغمبر بودند. اسلام رشد کرده بود و پيامبر جايگاهي داشت. در مدينه حضرت وضو مي‌گرفت، آب وضو را به عنوان تبرک مي‌بردند. زماني که حضرت را رسول الله مي‌ناميدند. وقتي حضرت صحبت مي‌کرد، اشک مي‌ريختند. مقام معظم رهبري فرمودند: خداي نکرده نسبت به همسران پيامبر اگر توهيني صورت بگيرد، پيامبر را اذيت مي‌کند. يکي از دلايل اينکه ازدواج با همسران پيغمبر از نظر قرآن ممنوع است، به همين جهت احترام به پيامبر است. خديجه کبري زني نيست که در دوران خوشي پيامبر آمده باشد. پانزده سال قبل از اسلام است. ده سال در دوران سنگ و چوب و ناسزا و کاهن و ساحر و مجنون است. دوراني که پيامبر را ساحر و مجنون و کاهن مي‌ناميدند. شرايطي که شهر براي پيغمبر امن نيست و بايد به غار حرا بيايد. قرآن تمام زن هاي پيغمبر را اُم المؤمنين مي‌نامد. اما اين خانم اول ام المؤمنين در زندگي پيامبر(ص) است. زمانش هم از بقيه بيشتر است.
شريعتي: امروز صفحه 426 قرآن کريم، آيات 55 تا 62 سوره مبارکه احزاب در سمت خداي امروز تلاوت مي شود. چقدر خوب است ثواب تلاوت آيات را به حضرت خديجه کبري، حضرت زهرا(س) و حضرت فاطمه معصومه(س) هديه کنيم.
«لا جُناحَ عَلَيْهِنَّ فِي آبائِهِنَّ وَ لا أَبْنائِهِنَّ وَ لا إِخْوانِهِنَّ وَ لا أَبْناءِ إِخْوانِهِنَّ وَ لا أَبْناءِ أَخَواتِهِنَّ وَ لا نِسائِهِنَّ وَ لا ما مَلَكَتْ أَيْمانُهُنَّ وَ اتَّقِينَ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيداً «55» إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِيماً «56» إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً مُهِيناً «57» وَ الَّذِينَ يُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ بِغَيْرِ مَا اكْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتاناً وَ إِثْماً مُبِيناً «58» يا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْواجِكَ وَ بَناتِكَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ذلِكَ أَدْنى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلا يُؤْذَيْنَ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً «59» لَئِنْ لَمْ يَنْتَهِ الْمُنافِقُونَ وَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْمُرْجِفُونَ فِي الْمَدِينَةِ لَنُغْرِيَنَّكَ بِهِمْ ثُمَّ لا يُجاوِرُونَكَ فِيها إِلَّا قَلِيلًا «60» مَلْعُونِينَ أَيْنَما ثُقِفُوا أُخِذُوا وَ قُتِّلُوا تَقْتِيلًا «61» سُنَّةَ اللَّهِ فِي الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلُ وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِيلًا «62»
ترجمه: بر زنان، (نداشتن حجاب) در مورد پدرانشان و پسرانشان و برادرانشان و پسران برادرانشان و پسران خواهرشان و ديگر زنان مسلمان و كنيزانشان گناهى نيست، و تقواى الهى پيشه كنيد زيرا خداوند بر هر چيزى گواه است. همانا خداوند و فرشتگان او بر پيامبر درود مىفرستند؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! شما (نيز) بر او درود فرستيد و به او سلام كنيد سلامى همراه با تسليم. همانا كسانى كه خدا و رسولش را آزار مىدهند، خداوند در دنيا و آخرت آنان را لعنت مىكند، و براى آنان عذاب خوار كنندهاى آماده كرده است. و كسانى كه مردان و زنان با ايمان را بدون آن كه كارى كرده باشند آزار مىدهند بدون شكّ بهتان و گناه روشنى را بر دوش كشيدهاند. اى پيامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: روسرىهاى بلند بر خود بيفكنند، اين (عمل) مناسبتر است، تا (به عفّت و پاكدامنى) شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند، و خداوند آمرزنده مهربان است. اگر منافقان و كسانى كه در دلهايشان بيمارى است و آنان كه در مدينه شايعه پراكنى مىكنند (از كارشان) دست بر ندارند، حتماً تو را بر ضّد آنان مىشورانيم، آنگاه جز مدّت كوتاهى نمىتوانند در كنار تو در اين شهر بمانند. آنان لعنت شدگانند، هر كجا يافت شوند بايد دستگير شده و به سختى كشته شوند. اين سنّت خداوند دربارهى كسانى است كه پيش از اين بودهاند (و اين فتنه انگيزىها و دلهرهها را در جامعه به وجود مىآوردند) و هرگز براى سنّت خداوند تغييرى نخواهى يافت.
شريعتي: انشاءالله زيارت نوراني و ملکوتي حضرت فاطمه معصومه(س) نصيب فرد فرد دوستان شود. همين‌جا براي سلامتي همه مريض‌ها و بيماران مخصوصاً براي سلامتي حاج آقاي قرائتي عزيزمان دعا مي‌کنيم. اشاره قرآني را بفرماييد.
حاج آقاي رفيعي: اين آيات به بحث ما مربوط است. «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ» خدا و فرشته‌ها دائماً بر پيامبر درود مي‌فرستند. بعد اشاره مي‌کند مؤمنان شما هم درود بفرستيد. پس صلوات کار خدا و پيغمبر است. اگر کسي صلوات فرستاد کار خدا و ملائکه است. «وَ سَلِّمُوا تَسْلِيماً» آيه‌ي بعد مي‌فرمايد: «إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ» اگر کسي خدا و پيامبر را اذيت کرد، «لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ» دنيا و آخرت خدا او را لعنت مي‌کند، «وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً مُهِيناً» عذاب دردآور و خرد کننده‌اي در انتظار اينهاست. اذيت خدا و پيغمبر در گذشته معلوم بود. کسي ناسزا مي‌گفت يا به پيامبر سنگ مي‌زد. اما امروز کسي سنت پيامبر را زير پا بگذارد، خداي نکرده حرف‌هاي پيامبر را وارونه جلوه بدهد. همين کاري که داعشي مي‌کنند و اينقدر تلاش مي‌کنند که اسلام را منفور و زشت جلوه بدهند. اسلامي که اينقدر زيباست! هيچوقت اسلام اينقدر خشن نيست و اين خود اذيت پيامبر است. کاري که امروز در يمن و بحرين و نيجريه صورت مي‌گيرد. کشتن مسلمان‌ها، بمباران‌ها، پيغمبر را اذيت مي‌کند. قرآني که مي‌فرمايد: بچه‌هاي مشرکين به کدامين گناه زنده به گور شدند؟ «بِأَيِ ذَنْبٍ قُتِلَت» (تکوير/9) که براي مسلمان‌ها نيست. براي بچه‌هاي مشرک است. خدا از زير خاک رفتن بچه‌هاي دختر مشرکين اظهار ناراحتي مي‌کند. آنوقت شب و نيمه شب زير آوار رفتن مردم مظلوم يمن و سوريه پيغمبر را آزار نمي‌دهد؟ آيه بعد مي‌فرمايد: «وَ الَّذِينَ يُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ» اگر کسي زنان و مردان مؤمن را آزار بدهد، بهتان بزند، تهمتي بزند، آبرويشان را بريزد مشمول عذاب الهي است و اين گناه آشکار است. «إِثْماً مُبِيناً»
آيه‌ي بعد مي‌گويد: «يا أَيُّهَا النَّبِيُّ» اگر ما يک چيزي را تأکيد مي‌کنيم، واقعاً بحث شخصي نيست، بحث ديني است. بحث آبروي جامعه است. اين آيه به صراحت مي‌گويد: پيغمبر به همسران خودت بگو «قُلْ لِأَزْواجِكَ» اول از همسران خودت شروع کن. «وَ بَناتِكَ» به دخترانت هم بگو. «وَ نِساءِ الْمُؤْمِنِينَ» زنان مؤمن، «يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ» بگو روي لباسشان جلباب بياندازند. جلباب لباس بلند است که از سر تا پا را فرا بگيرد. اين آيه دليل بر بحث حجاب و پوشش است و اينکه اسلام تأکيد بر اين دارد که مؤمنين و زنان مسلمان حجاب و پوشش داشته باشند. اين موجب مي‌شود اينها شناخته شوند. الآن در غرب خانمي که با مانتو و روسري باشد، همه مي‌فهمند مسلمان است. «فَلا يُؤْذَيْنَ» اين باعث مي‌شود اذيت هم نشوند. اگر زني پوشش داشته باشد باعث مي‌شود چشم‌هاي نامحرم و انسان‌هاي هوس باز کمتر سراغ او بروند. حجاب باعث حفظ ارزش زن مي‌شود.
يک ويژگي ديگر حضرت خديجه عزم و اراده ايشان است. خدا به پيغمبر مي‌فرمايد: «فَاصْبِرْ كَما صَبَرَ أُولُوا الْعَزْم» (احقاف/35) عزم خيلي مهم است. در آيات قرآن داريم که اين صبر و تقوا عزم مي‌آورد. توکل عزم مي‌آورد. در دعاي کميل مي‌گوييم: «قَوِّ عَلى خِدْمَتِكَ جَوارِحِي» خدايا اعضاي مرا در خدمت به خودت قرار بده و قوي کن. «و اشدد علي العزيمه جوانحي» غالب مشکلات ما در جامعه، جوان‌ها و خودمان در ترک گناه، در ترک صفات منفي، در ضعف عزم است. اگر عزم و اراده قوي باشد، هيچ مانعي نمي‌تواند انسان را از هدف باز دارد. امام (ره) عزمش قوي بود. به ايشان مي‌گفتند: دولت عوض شود. مي‌گفت: شاه بايد برود. محکم ايستاد و موفق هم شد. خيلي از افراد مي‌گويند: توفيق توبه نداريم. مي‌داند وسواس بد است، نمي‌تواند کنار بگذارد. مي‌داند غيبت بد است، نمي‌تواند کنار بگذارد. عزم و اراده اين است که انسان وقتي به نتيجه معقولي رسيد محکم بايستند. خديجه کبري اين عزم قوي را داشت. با همه حرف‌هايي که مي‌زدند، پيغمبر را شناخت، دفاع کرد و ايستاد. حتي در تولد فرزندش هم حاضر نشد، زنها بيايند. او اين تنهايي را به جان خريد براي اينکه مي‌دانست دارد از چه کسي دفاع مي‌کند. درود خدا بر اين شخصيت و زن بزرگوار. از شما که زمينه‌اي فراهم کرديد که بتوانيم چند جلسه‌اي در مورد اين بانوي بزرگوار بگوييم و ايشان را از غربت دربياوريم، تشکر مي‌کنم.
شريعتي: هفته گذشته اجلاس سراسري نماز برگزار شد. آقاي قرائتي بسيار در اين سال‌ها زحمت کشيدند. مقام معظم رهبري هم مثل هرسال پيام بسيار عميق و خوبي دادند و از جناب آقاي قرائتي به عنوان مجاهد خستگي ناپذير ياد کردند. بخش‌هاي از صحبت‌هاي حاج آقاي قرائتي حسن ختام برنامه امروز ما هست.
شريعتي: اللهم صل علي محمد و آل محمد و عجل فرجهم.