برنامه سمت خدا
-حجت الاسلام والمسلمين دکتر رفيعي
- پرسش وپاسخ
91-10-02
سوال – با اينکه عقلاء بين غسل کردن و حمام تفاوتي نمي بينند، چرا ما بايد غسل کنيم؟
پاسخ – بدون ترديد در قرآن، عقل مورد مدح و توجه ي عميقي قرار گرفته است. در قرآن واژه ي عقل چهل و نه بار و واژه علم 779 آمده است. به تکرار در قرآن کلمه ي يعقلون و تعقلون آمده است. در سوره ي ملک داريم که وقتي از جهنميان مي پرسند: چرا شما جهنمي شديد آنها مي گويند که اگر ما حرف گوش مي کرديم و عقل مان را بکار مي انداختيم جهنمي نمي شديم يعني جهنمي شدن بخاطر عدم استفاده ازعقل است. در روايت داريم انسان است و عقل. روايت داريم: خدا چيزي بالاتر از عقل به انسانها نداده است. در روايات ما عقل در مقابل جهل، شهوت، کبر و هواي نفس قرار گرفته است.اميرالمومنين مي فرمايد: خدا انبياء را فرستاد تا عقل آنها را بارور کند. بت پرستي، حيوان پرستي و دختر کشي ضد عقل بود. پيامبر جلوي کارهاي ضد عقلي را گرفت. عقل قوه ي مجردي است که در انسان قرار دارد. اين عقل سه کاربرد دارد: عقل نظري، عقل عملي و عقل معاش يا ابزاري. عقل نظري يعني عقل به کشف حقايق و شناخت مي پردازد. عقل درک مي کند که خالق دارد، ظلم بد است و دروغ بد است. اينها موارد، عقل نظري است. حتي درمورد امامت ومعاد عقل کاربرد دارد.
عقل عملي يعني آن چيزي که عقل مي گويد خوب است، بايد انجام داد يا مي گويد بد است بايد آنرا ترک کرد. عقل مي گويد که نبايد سرمايه را هدر داد. روايت داريم: عقل شما را به کارهاي بهتر فرمان مي دهد. عقل به شما مي گويد که نبايد خيانه کرد. عقل ابزاري يا معاش يا تجربي يعني اينکه عقل به شما مي گويد که چطور بايد زندگي کرد.پس عقل دردرک امور و بايدها و نبايد و مسائل دنيايي کاربرد دارد. مواردي است که وحي به ما گفته است، اين وحي در دايره ي کاربرد عقل نيست يعني عقل براي ورود به اين عرصه ممکن است که ابزار لازم را نداشته باشد. مثلا به ما مي گويند که اگر غيبت کنيد فشار قبر داريد، عقل علت آنرا نمي فهمد. عقل در اصل شناخت خدا و معاد صلاحيت ورود دارد ولي در بعضي مسائل اين طورنيست. اين مسائل ضد عقل نيست ولي عقل در اين مسائل ورود ندارد.
اساس عمل در دين بر روي نيت است. نيت است که به عمل قداست و ارزش مي دهد. عمل منهاي نيت و انگيزه ارزشي ندارد. ممکن است که دو نفر به شما سلام کنند يکي به نيت احترام و يکي به نيت تمسخر. دراينجا نيت است که سلام را با ارزش مي کند. پس يک سلام نيت احترام است و يک نيت تمسخر است. نيت عمل را نهادينه مي کند. اگر بخواهند نيت را به الفاظ واگذار کنند هرکس به يک تعبيري آنرا بيان مي کند. وقتي شما در غسل قصد قربت مي کنيد اين يک عبادت است يعني شما تعبد مي کنيد و مواظب هستيد که آنرا به ترتيب بجا بياوريد، آبي که استفاده مي کنيد غصبي نباشد و مانع سر راه نباشد. فلسفه ي غسل تميزي نيست زيرا وقتي ما نمي توانيم وضو بگيريم تيمم مي کنيم، آيا ما با تيمم تميز مي شويم؟ ما نمي توانيم بگوييم که هدف از نماز،ورزش کردن است.امام رضا(ع) مي فرمايد: وقتي شما درنماز به سجده مي رويد يعني اصل شما از خاک است و وقتي سر برمي داريد يعني از اين خاک بدنيا آمده ايد، دوباره که به سجده مي رويد يعني به خاک مي رويد و وقتي سر از سجده برمي داريد يعنيAA دوباره مبعوث مي شويد. در يک سجده، خلقت، مردن و حشر نهفته است. تعبد است که به کارها ارزش مي دهد. پس عقل با ارزش است و مبناي تمام مباحث اعتقادي ما عقل است حتي در مباني احکامي. تمام خوبي ها زيرمجموعه ي عقل است و تمام بدي ها زيرمجموعه ي جهل است. يکي از منابع اجتهادي ما عقل(به معناي عقل عقلاء عالم )است. در مسائل اعتقادي مي گويند که عالم، خالق و هدف دارد. در ارتش بالا بردن دست نشانه ي احترام است، آيا مي توان گفت که جور ديگر هم مي توان احترام کرد؟ خير زيرا همه بايد مثل هم احترام بکنند تا نظم ايجاد شود. مثلا سه ميليون مسلمان مي خواهند در مسجد الحرام نماز بخوانند، آيا هر کدام مي توانند يک جور مختلف نماز بخوانند؟ عقل، وحي و ارسال انبياء را تاييد مي کند. ما در احکام، ملاک را نمي دانيم. غسل يک عبادت است. چرا در حج بايد به همه ي موارد مقيد باشيم؟
بعضي ها مي گويند که علت عده نگه داشتن زن در هنگام طلاق چيست؟ ممکن است که بخاطر اين باشد که بچه دار نباشد که الان با سونوگرافي مشکل حل مي شود. خير، اين طور نيست، ما علت را نمي دانيم. ما علت هاي متفاوتي را حدس مي زنيم ولي علت واقعي را نمي دانيم. پس عقل در احکام نمودي ندارد. روايت داريم: هر چه عقل بگويد شرع هم مي گويد. پس هدف از غسل، نظافت نيست. شما بگوييد که هدف از ازدواج تعبد است، عقل هم اين را قبول دارد. ما بايد مقدمه را درست تبين کنيم تا عقل هم آنرا تاييد کند.
سوال – فرق مجتهد با مرجع تقليد در چيست؟
پاسخ – اجتهاد قدرت استنباط احکام است.خيلي از پزشک ها هستند که مطب ندارند و کار انجام نمي دهند يعني يا شغلش پزشکي نيست يا شغلش کار ديگري است. مجتهد در دين، پزشکي است که مراجعه کننده ندارد. مرجع تقليد مجتهدي است که مراجعه کننده دارند. وجه اشتراک مجتهد و مرجع تقليد، قدرت استنباط احکام است. آيت الله اراکي صد سال داشتند و مجتهد بودند ولي مرجع تقليد نبودند. خودشان دوست نداشتند که مراجعه کننده داشته باشد. در يک مقطعي ايشان مرجع تقليد شدند. پس مجتهد کتاب رساله بيرون نداده است. همه مي توانند مجتهد بشوند. در مورد مرجع تقليد بايد اعلم را انتخاب کرد.
سوال – مرجع تقليد من فوت کرده است. مي گويند که بايد از مرجع زنده تقليد کرد. مگر احکام اسلام مي خواهد تغيير کند که من بايد از مرجع زنده تقليد کنم؟
پاسخ – احکام اسلام تغيير نمي کند. بعضي مواقع به دلايل ثانوي اين اتفاق مي افتد، مثلا ميرزاي شيرازي استفاده از تنباکو را در زمان خاصي حرام دانست. يک پزشک متخصص کليه اي بوده است که شما پيش ايشان مي رفتيد و دارو مصرف مي کرديد. وقتي اينپزشک فوت کند شما مي توانيد همان داروها رامصرف کنيد ولي اگر شما بيماري جديدي پيدا کرديد، ممکن است که استفاده از آن دارو براي قلب ضرر داشته باشد. پس شما بايد نزد پزشک ديگري برويد.مثلا شما مقلد امام بوده ايد و الان ايشان فوت کرده اند. اولين مسئله تقليد است. اگرمرجعي که شما انتخاب کرده ايد بقاي بر تقليد مرده را اجازه بدهد شما مي توانيد از امام تقليد کنيد. پس شما با اجازه ي مرجع زنده بر تقليد از مرجع مرده (امام) باقي مانده ايد. ممکن است که شما داروي خودتان را به پزشک جديدي نشان بدهيد و ايشان بگويد که اشکالي ندارد همان داروها را مصرف کنيد. حالا ممکن است که شما پيش مرجعي برويد که بگويد شما مسائل قبلي را مي توانيد بر اساس مرجع فوت شده عمل کنيد ولي براي مسائل جديد بايد سراغ مرجع جديدي برويد. اغلب مراجع اجازه مي دهند که از مرجع ميت تقليد بشود. اين کار سختي نيست. شما مرجع جديدي انتخاب مي کنيد و براي مسائل خاصي مثل خمس بايد به مرجع جديد مراجعه کنيد. اصول و احکام اوليه دين تغيير نمي کند. 90 درصد رساله ها مشترک است. احکام نماز، حج و. .. در همه ي رساله مشترک است. بخشي از احکام است که دچار روايات متفاوت است. در اين مواقع فتواها تغيير مي کند. مبناي بعضي از احکام ها با هم متفاوت است. بعضي از آقايان در مورد ديدن ماه مي گويندکه حتما بايد با چشم ديده شود و بعضي از مراجع مي گويند که اگر ماه با تلسکوپ هم ديده شود مي شود اشکالي ندارد. نظر پزشکان در مورد يک عمل جراحي يکي نيست. آيت الله خوئي مي فرمودند که هر کجا ماه در کشورهاي همسايه ديده شود آنجا عيد است. در اين مورد، امام خميني و آيت الله سيستاني نظر متفاوتي دارند.
قمار و آلت قمار حرام است. آلت قمار را عرف مشخص مي کند. آيا شطرنج از آلات قمار است؟ بعضي نوشتند که اين يک بازي است. اگر مرجعي برسد به اينکه شطرنج از آلات قمار نيست مي نويسد که بازي شطرنج اشکالي ندارد. اينها تفاوت است. در زمان طاغوت بين آقايان، در مورد بليط بخت آزمايي اختلاف بود. هر کس طبق فتواي مرجع خودش عمل مي کند. تقليد يعني اينکه ما احکام را انجام مي دهيم و آنرا به گردن مرجع مي اندازيم. در حج هم درمورد طواف اختلاف وجود دارد. آيت الله تبريزي سالهاي سالها در مورد طهارت بحث داشتند. و اقوال گوناگون را نقل مي کردند.
سوال – صفحه 184 قرآن را توضيح بفرماييد.
پاسخ – خدا مي فرمايد: خداوند افراد خيانت کار را دوست ندارد. خيانت مي تواند در مسائل کوچک هم باشد. اگر خانمي بد حجاب به خيابان برود و مردها به او نگاه کنند و از او لذت ببرند، اين يک نوع خيانت به همسر است. خيانت دايره ي گسترده اي دارد مثل خيانت به اسرار، امانت و. ..
انشاء الله خداوند همه ي ما را از امانت داران قرار بدهد. و همه ي ما از پيروان اهل بيت قرار بدهد.