برنامهسمت خدا
-حجت الاسلام والمسلمين دکتر رفيعي
-همت
89-02-25
سوال – همت يعني چه و چطور مي توانيم همت مضاعف داشته باشيم ؟
پاسخ - امسال بعنوانA کار مضاعف و همت مضاعف ناميده شده است . واژه ي همت يکA واژه ي عربي است و در روايات ما هم زياد به آن اشاره شده است . حديث داريم : ارزش هر انساني به اندازه ي همت اوست . در دعا هم داريم : خدايا من از همت ، بلندترينش را از تو ميخواهم . امام صادق (ع) ميفرمايد : سه چيز انسان را از رشد باز مي دارد ، يکي کوتاه همتي است ، قدرت چاره انديشي نداشته باشند و ضعف تصميم گيري و انديشه . همت يعني تلاش هدفمند . ما يک وقت کاري انجام مي دهيم بدون هدف ولي من کاري را انجام ميدهم براي هدفي ، تلاشي را بکار مي برم براي رسيدن به هدفي . فرض کنيد بنده مي خواهم کارشناسي ارشد قبول بشوم ، همتم را معطوف ميکنم ، مطالعه ميکنيم ، کوشش مي کنم براي اينکه به اين برسم . همت دوجور است ، همت پاک و همت ناپاک . حديث داريم : بعضي همت ها همت انسانهاي زيرک است و بعضي همت انسانهاي کوتاه فکر . اگر کسي تمام تلاشش فقط در حد سطح ديپلم باشد ، اين همت کوتاه است البته اين با آرزوهاي بلند ، آمال و خيال پردازي هم متفاوت است . همت بلند يعني اينکه کسي مي گويد : ما هفتاد سال عمرميکنيم و تلاش مان را هم دراين دنيا ميکنيم . خانه ميخريم ، کارهاي دنيايي انجام مي دهيمA ولي حيف است که عمر را همه اش صرف امور دنيايي بکنيم و بهتر است صرف امور آخرتي بکنيم و براي خودمان بهشت بخريم ، به اين همت عالي ميگويند . حديث داريم : همت مومن بيشتر برايA آخرت است تا براي دنيا . بچه هنوز ناهار نخورده ، ميگويد مامان شام چه داريم ؟ يعني تمام هم و غمش اين است که شام و ناهار چه بخورد . حضرت علي (ع) مي فرمايد : هرکسA A A همه ي هم و غمش براي شکمش باشد ، تمام ارزش آن به اندازه ي فضولات شکمش است . نمي گويد من امشب بخوابم و نمازم را اول وقت بخوانم يا بلند بشوم و نماز شب بخوانم يا اينکه امشب با وضو بخوابم که بعد از نماز صبح درس بخوانم . يکي همA A A A A ميگويد بخوابم که صبح بلند بشوم و صبحانه ي خوبي بخورم . پس اگر تلاش شما در بُعد مادي رفت ، همت شما هم مادي ميشود و اگر تلاش شما در بعد معنوي بود ، همت شما هم معنوي ميشود . مثلا شما و من نماز مي خوانيم ولي نماز يکي عرشي و نماز يکي فرشي ميشود . چرا ؟ يکي نماز مي خواند زيرا مي گويد : خدا گفتهA و من خدا را دوست دارم و ميخواهم با او حرف بزنم . حالا يک مي گويد که من الان نماز مي خوانم چون اگر نخوانم به جهنم مي روم يعني از ترس جهنم مي خوانم و اگر خدا جهنم نداشت ، نماز نمي خواند . يکي ميگويد : من نماز مي خوانم چون خدا بهشت ميدهد و ما ميخواهيم درآن دنيا هم خوش باشيم ، نهر شير و عسل و کاخ داشته باشيم . يکي هم ميگويد که بابام گفته اگر نماز نخواني ، از تو راضي نيستم و يکي هم مي گويد که من مي خواهم استخدام بشوم و بايد ديده بشوم و در گزينش بگويند که اين اهل نماز است . کسي که نماز جمعه ميرود ممکن است تمام اين علتها باشد . حضرت علي (ع) مي فرمايد : اگر بهشت و جهنم هم نبود من باز هم عبادت ميکردم . فکر نکنم که ما اين جوري باشيم يعني به ما بگويند که همه به بهشت مي روند و جهنمي هم نيست . اينکه مي گويند : همتت بلند باشد يعني هدف بزرگ و عالي داشته باشيد . حضرت امير مي فرمايد : هر کس همتش پست است ، خوبي هايش هم کم است . فردي خدمت پيامبر رسيد و پيامبرهم او را مي شناخت . رسول خدا به او فرمود : يک دعاي مستجاب پيش من داري ، هرچه ميخواهي از خدا بطلب . اگر ما به جمعيتي بگوييم که روي کاغذ هر حاجتي دارند بنويسند چون مستجاب ميشود ، ببينيد چه مي بينيد . يکي مي نويسد عاقبت بخيري و يکي مي نويسد شفاي مريض ها و يکي ممکن است افق ديديش يک ماشين پيکان باشد . رسول خدا به او اين را گفت . مثل اينکه بگوييد يک چک سفيد بنويس . حضرت قول داد که حاجتش مستجاب بشود . او گفت : در منطقه اي که ما هستيم ، منطقه ي چراي حيوانات خيلي کم است و ميخواهم که اين منطقه زياد بشود . ببينيد يعني خسران محض . يعني تمام هدفش اين بود . يکي گفت : خدايا به اندازه ي پدرم به من علم بده . پدرش توي سرش زد و گفت : من به اندازه ي امام صادق از خدا علم خواستم ، اين شدم و تو که به اندازه من علم ميخواهي ، هيچي نمي شوي . البته بلند پروازي فرقA مي کند . همت اين است که آن استعدادي که دارم و تواني که دارم ، افزايش بدهم و تلاش کنم . مضاعف نه اينکه دو برابر بشود ، اينکه همت اعلي و بلند بشود . يعني کارخانه ها تلاش کنند و توليدات شان را بيشتر کنند . در استقلال کشور سعي کنيم وابستگي مان کمتر بشود . در درس سعي کنيم رتبه هاي بالاتر بگيريم البته براي کسب همت بلند علامتها و نشانه هايي و راه کارهايي هست که بعدا خواهم گفت . A
سوال – نشانه هاي همت بلند چيست ؟
پاسخ - کتاب غرر الحکم ، سخنان حضرت علي (ع) دسته بندي شده است . روايتي داريم که کار زيبا نشانه ي بلند همتي است يعني آدمي که همت بلند دارد در کارها ، زشتي ها را کنار مي گذارد و زيبايي هاي کار را نشان مي دهد . مثلا ميخواهد صحبت کند ، دروغ زشت است ، انسان بلند همت دروغ نمي گويد . مي خواهد مقامي کسب کند ، عيبي ندارد حضرت سليمان هم از خدا سلطنت بي نظير خواست ، اما از راه شرعي و با تلاش و کار نه اينکه يکي را زمين بزند که خود را بالا ببرد يا مي خواهد اعتباري کسب کند ، آبروي کسي را بريزد . مي خواهد پولدار بشود ، از راه ربا نمي رود . سراغ رشوه نمي رود و در مسير بندگي حرکت مي کند . ما دو جور کار داريم . قرآن هم مي فرمايد : سيئه با حسنه مساوي نيست ، خبيث با طيب مساوي نيست ، نور با ظلمت مساوي نيست . خوب شما کارهاي زشت و زيبا را روي کاغذ ليست کنيد . صداقت زشت است يا زيبا ؟ غيبت چطور ؟ دروغ چطور ؟ امانتداري چطور ؟ اعتدال چطور ؟ اسراف قناعت ؟ روايتي از امام کاظم داريم که 75 زشتي و 75 زيبايي را گفته است . حضرت امام خميني اين حديث را شرح کرده اند و چاپ شده است . امام مي فرمايند که اين 75 تا نشانه ي عقل است و 75 تاي ديگر نشانه ي جهل است . يکي از نشانه هاي بلندي همت ، اين است که کارهايش زيباست . اين حديث براي کارگر ها هم هست . شما هم کار را زيبا انجام بده . نه اينکه همينکه ماشين از کارخانه بيرون آمد ، پيچ ماشين شل بشود و عيب پيدا کند . آقايي که داري لوله کشي ساختمان مي کني طوري نباشد که تا خانه را تحويل گرفتند ، ابتدا سيفون آن خراب شود . شما که لوله کشي ميکنيد ، کم نگذاريد ، چسب به اندازه ي کافي بزنيد که کار خراب نشود . همه کارهايشان را زيبا انجام بدهند از معلم ، استاد و نقاش . علامت دوم در حديث داريم که انسانهايA بلندهمت شجاع هستند . شجاع يعني در موقعيت هاي مختلف ترس بر او غلبه نميشود . البته بايد در ترس منطقي احتياط کرد . ترس هاي موهوم خير . شجاعت مثل حضرت علي (ع) در ميدان هاي جنگ .A مثل جوانان در جبهه هاي جنگ . حالا چرا شجاعت نشانه ي بلند همتي است ؟ زيرا افق ديدش فقط همين چند روز دنيا نيست . و اين است که اگر جبهه برود و شهيد هم بشود ، باز پيروز است . علامت سوم در روايت داريم که نشانه هاي انسان بلند همت اين است که احسان مي کنند . دست بده دارد و نمي گويد که اگر بدهم ، خودم چکار کنم ، اگر کمک کنم خودم ندار ميشوم . بعضي ها فکر مي کنند آنچه را کهA A A A A مي دهند ، فنا ميشود . خير انساني که بلندهمت است به ديگران کمک ميکند . خوب امسال سال همت مضاعف است ، چکار کنيم ؟ يکي اينکهA کارها را زيبا انجام بدهيم به ديگران احسان داشته باشيم . چهارم در روايت داريم : يکي از راه هاي بلندهمتي اين است که چشم داشت به ديگران نداشته باشيم و عزت نفس داشته باشيم . بلند همتيA A A A نشانه اش کرامت است . اکتفا به داشته هاست . بعضي ها ميگويند که ما به جاييA A A A A نمي رسيم . اين حرفها چيست ؟ وقتي انقلاب اسلامي پيروز شد ، ما توليد صلاح امروز را داشتيم ؟ امام فرمودند که ما تحريم اقتصادي شديم ، بايد جشن بگيريم . ما توليد صلاح و موشک را در پرتوي همين تحريم ها داريم . وقتي به ما گفتند که شما نميتوانيد ، استعدادها شکوفا شد . پس بلند همتي آن است که ما به داشته هاي خودمان را شکوفا کنيم . ارزش دارد که انسان با داشتهاي خودش زندگي کند . و همه چيز را بدست بياورد . بعضي از بزرگان ما مثل سکاکي در چهل سالگي درس را شروع کرد و حافظه اش هم ضعيف بود و داستان را اين طور نقل مي کنند که در بيابان قطره هاي آب را ديد که به روي سنگي ميخورند و سنگ سوراخ شده است . گفت : دل من که از اين سنگ سفت تر نيست . علم هم هر چه روان باشد ، از آب روانتر نيست . علامه طباطبايي وقتي به قم براي درس خواند آمد ، نتوانست و درس را رها کرد و به تبريز رفت و شروع به کشاورزي کرد . ولي دوباره شروع کرد و علامه شد . ملا صالح مازندراني در حافظه بگونه اي بوده که بعضي مواقع راه منزلش را گم مي کرده است . ولي تلاش کرد و جزء مشاهير شد . اين نشانه هاي انسان هاي بلند همت است . همت مضاعف کار مضاعف يعني همت کار هم مي خواهد . همت همراه با کار بايد باشد .
سوال – همسر من چندين سال است که ما را به هيچ مسافرتي مخصوصا مشهد مقدس نبرده است . هر وقت مي گويم تلاشي بکن خدا مي رساند ، ميگويد که من اهل قرض کردن نيستم . آياA اين نشانه ي کم همتي نيست ؟
پاسخ - روايتي در کتاب کافي از شيخ کليني روايت شده است که پيرمرديA پيش پيامبر آمد و گفت : من همان کسي هستم که شما در زمان جاهليت به طائف آمديد و من شما را ميهمان کردم و پيامبر به او گفت که هر حاجتي داري از ما بخواه . گفت : من دويست تا گوسفند با چوپان ميخواهم. همت او در همين حد بود . پيامبر فرمود : اين همت بلند نداشت ،A کاش مثل آن پير زن بني تسرائيل بود . آن پير زني که در زمان حضرت موسي ، وقتي موسي دنبال قبر يوسف بود او گفت من مي دانم ولي بايد دعا يمن را مستجاب بکني . موسي گفت خوب چه ميخواهيد . او گفت : مي خواهم در بهشت در کنار تو باشم . شما بين اين دو شخصيت مقايسه اي بکنيد . حضرت آسيه وقتي از خدا حاجت مي خواهد مي گويد خدايا خانه اي در بهشت نزد خودت به من بده . يکي از راههايي که ميشود انسان هاي بلندهمت را شناسايي کرد ، افق دعاهايشان است . معروف است که انسان وقتي اولين نگاهش به خانه ي خدا مي افتد ، دعايش مستجاب ميشود . فردي گفت من تا وارد شدم و چشمم به مسجد الحرام افتاد گفتم : خدايا من پول اين عمره را قرض کرده ام ، آنرا بپرداز . گفتم : خوب تو دعا مي کردي که هر سال عمره بيايي . به دعاهاي انبياء در قرآن نگاهي بيندازيد . حضرت موسي 18 دعا در قرآن دارد . حضرت ابراهيم 25 دعا در قرآن دارد و کتابي هم چاپ شده است بنام دعاهاي انبياء در قرآن . بعضي از دعاها در قرآن مطلق نيست يعني از زبان پيامبر خاصي نيست . بعضي ها را مي گويد : ابراهيم يا موسي اين دعا را کرد . موسي وقتي ميخواست پيش فرعون برود گفت : خدايا به منA شرح صدر و دريا دليA بده که تا فرعون گفت که من خدا هستم ، عصباني نشوم و در گوش او نزنم . اين شرح صدر مي خواهد . و تحمل کنم و کار را براي من آسان کن . ابراهيم مي گويد : خدايا به من حکمت بده ، خدايا به منA توفيق بده شکر تو را بدست بياورم .A در قرآن 170 دعا وجود دارد . بيشترين دعا در قرآن طلب مغفرت است . در اين سوال بحث تفريط مطرح است . اسلام ميانه روي را تاکيد ميکند . اين آقا کم همتي بخرج مي دهد که هيچ وقت به مسافرت نمي رود . امام رضا (ع) فرمود : هر کس اين هفت کار را بکند خودش را مسخره کرده است . انسان عاقل هيچ وقت خودش را مسخره نمي کند . کسي که خودش را دست بيندازد ديوانه است . يکي از آن اين است که کسي که از خدا توفيق بخواهد ولي تلاش نکند . مثلا دلش مي خواهد نماز صبح را اول وقت بخواهد ولي يک نصف شب مي خوابد و ساعت هم نمي گذارد و هر روز هم مي گويد که اي خدا اين توفيق حاصل نشد . خير شما قدري زودتر بخواب و ساعت هم بگذارد . مثل شاگردي که نمره ي بيست مي خواهد ولي هيچ وقت درسA A A نمي خواند . کسي که مي خواهد مشهد برود ، يک قلک گوشه ي خانه اش بگذارد و روزي هزار تومان در آن بيندازد . کم کم جمع کند و در تابستان وقتي پولها جمع شد با توجه به پول هاي جمع شده ، تدارک ببيند و به مسافرت برود . حرم امام رضا درجه بندي ندارد ممکن است هتل ها درجه بندي داشته باشد . اين مصداق کوتاه همتي است و نشانه ي کم همتي ايشان است .
سوال – شغل منA بنايي است و تمام دستهايم ترک خورده است و خون مي آيد ولي همسرم راضي نيست و مي گويد مبل مي خواهم ولي من نمي توانم بخرم . من پنج دختر دارم . آيا من بايد تلاش بيشتري بکنم يا قرض بکنم ؟
پاسخ - خواهر محترم ميشود يک سقفي براي اين آقا مشخص کنيد که همتش را چطور زياد کند ؟ صبح تا شب بنايي ميکند ، آيا شب تا صبح هم کار کند ؟ آيا تلاش بيشتري بکند ؟ هر چيزي يک تعريفي دارد . حالا آقايي در اداره کار مي کند و ماهي چهارصد هزار تومان دارد و با اضافه کاري ميشود شش صد هزار تومان ، او نمي تواند درآمدش را به پنج ميليون تومان برساند . حالا اين آقاي بنا ، درآمد ماهيانه اش پانصد هزار تومان است درخواست من پنج ميليون است با هم مطابق نيست . اين بلند پروازي است ، همت بلند نيست . بنظر ميرسد که هرکس که همتش را مضاعف کند ، فقط براي کارهاي دنيايي نيست. همين آقاي بنايي که سر کار رفت و انگيزه اش اين استA که براي رفاه خانواده اش کار کند و سربار جامعه نباشد ، اين يک همت بلند است يعني ثواب مي برد . حالا اگر رفت پول بدست بياورد که با آن به زيارت برود ، اين کارش عبادت است . معناي همت بلند اين است که حداکثر تلاش را بکند به انگيزه ي عالي . ياس نداشته باشد ، نااميد نباشد ،A خودکم بين نباشد . مثلا کسي مي خواهد سخنران بشود مي گويد اي بابا من پيش پدر خودم نمي توانم حرف بزنم ، چطور مي توانم سخنران خوبي بشوم ؟ خير اين درست نيست . با همت بدست مي آيد . همت عالي ز فلک بگذرد مردA ز مَلک بگذرد . هدف عالي ، تلاش خوب ميشود همت عالي . گاهي تلاش داريم ، همت هم داريم ولي نااميد هستيم . مي گويند : مورچه وقتي مي خواهد از ديواري بالا برود ، پنجاه بار مي افتد تا بالاخره بالا مي رود . بعضي ها مي گويند چند بار در زندگي شکست خورده ام . معني همت بلند يعني موانع را ناديده بگيرد . بعضي ها خودشان مانع تراشي مي کنند . حالا من پسري هستم که در کنکور قبول نشده ام و کار خوبي پيدا نکرده ام و نتوانسته ام ازدواج هم بکنم . يکA A نشانه ي بلند همتي اين است که آن شکست را ناديده بگيرند و مقدم پيروزي در نظر بگيرند .
سوال – گاهي اوقات با مادرم دعوا ميکنم و مادرم گريه مي کند . من مادرم را اذيتA A A A A مي کنم اما پشيمان مي شوم و از او عذر خواهي مي کنم و به پايش مي افتم . خدا با اين اعمال من چه ميکند ؟
پاسخ - يکي از نشانه هاي بلند همتي اين است که بتواند بر کارهاي زشتش غلبه کند . هارون الرشيد عادت کرده بود که گِل مي خورد . يک وقتي بزرگي رد ميشد و ديد که دست او گِل است ، گفت : کو همت شاهانه ؟ گل را انداخت و ديگر تمام شد . يکي از علما بود عادت به دخانيات داشت . پزشک گفت : اين براي شما ضرر دارد . او گفت همه را جمع کن . خيلي است که کسي که عادت دارد ، يک مرتبه کنار بگذارد . نگوييد نميشود امکان دارد . بعثت انبياء براي اين بوده است که بتوان خلق و خوي را عوض کرد . هدف اين بوده که بشر تغيير کند .A کسي که نمي تواند اخلاقش را عوض کند يعني کم همت است . اما بايد توجه داشت که اين تغييراتA بايد تدريجي باشد . اين کار شما يعني رنجاندن مادر و اين اذيت کردن مادر است و گناه است و بايد اين را ترک کنند .
سوال- براي رسيدن به رشد و تکامل و تعالي چکار بايد کرد ؟
پاسخ - براي رسيدن به رشد و تکامل ما نياز به همت داريم . ما دو نوع همت داريم . همت دنيوي و اخروي . حضرت علي (ع) مي فرمايد : کسي که همه ي همتش دنيا باشد وقتي ميخواهد جدا بشود ، غصه مي خورد . عمروعاص جلوي علي ايستاد و مي خواست فرماندار مصر بشود . شب عيد فطر مريض شد و بستگانش را جمع کرد و گفت که من اين دنيا را سخت بدست آورده ام چون جنگ هاي زيادي کرده بود و در تاريخ است . گفت : من دلم نمي خواهم از اين دنيا بروم ، براي من کاري بکنيد . گفتند : نميشود . گفت : من دينم را براي دنيا فروختم ، نه دين را بدست آوردم و نه دنيا را . دين که معلوم است و دنيا را هم دارم از دستم مي گيرند . عالم بي عملي داشتA A A مي ميرد و به خدا ناسزا مي گفت . گفتند که اين حرفها چيست ؟ گفت : به من حيات داده ، زندگي داده و حالا دارد من را از آنها جدا مي کند . پس او ظالم است . قرآن مي فرمايد : بلعم عالم بود و بايد رشد ميکرد زيرا علم انسان را بالا مي برد . بلعم به زمين چسبيد و نتوانست رشد کند . اگر شما به خانه ات خيلي وابسته باشي وقتي زلزله بيايد ، خيلي غصه مي خوري . حتي در مورد اولاد که دوست داشتن اولاد خوب است ولي وابستگي به آن خوب نيست . امام حسين (ع) علي اکبر را خيلي دوست داشت ولي او را از خودش جدا کرد . همت عالي اين است که تمام تلاش خودش را صرف دنيا نکند ، صرف آخرت هم بکند . اولين کار اين است که ما داستان زندگي انسانهاي بزرگ را بخوانيم . کتابي است که در مورد زندگي انسانهاي بزرگ و دانشمندان اسلامي است ، چطور شد که به اينجا رسيدند ؟A در واقع به تاريخ نگاه کنيم و دوم اينکه ببينيم که استعداد چه کاري را داريم ؟ دانش آموزي بود که رياضي را خوب ياد نمي گرفت و معلم از دستش خسته شد و گفت من هرکاري مي کنم تو اين درس را ياد نمي گيري و درهمان موقع دانش آموز نقاشي زيبايي روي ميز کشيده بود . معلم استعداد او را کشف کرد و به والدين او گفت : اين را بفرستيد نقاشي ياد بگيرد . مثلا در کنکور طرف دوست دارد مهندسي عمران برود ولي مهندسي برق قبول ميشود . شما اگر به رشته اي علاقه داشته باشي خسته نمي شوي . يکي ديگر از کارهايي که باعث ميشود همت ما بلند بشود اين است که آسيب ها را بشناسيم . علت چيست که هر چه مي دوم ، همتم شکوفا نميشود ؟ بايد مانع را پيدا کرد .