-حجت الاسلام والمسلمين دکتر رفيعي
-دعا چيست؟
88-08-24
دعا چيست و چرا بايد دعا کرد ؟
نفس دعا، آيات زيادي از قرآن را به خودش اختصاص داده است. اختصاصي هم به مردم عادي ندارد. صد و شصت دعا در قرآن داريم که نيمي از دعاها از انبياء است. يکي از صفات ابراهيم پيامبر دَعا بود يعني کسي که زياد دعا ميکند. بالاترين دعاهايي که از انبياء ذکر شده است، براي حصرت ابراهيم است. از زبان ابراهيم بيست و پنج دعا در قرآن نقل شده است. حضرت عيسي و موسي و نوح و پيامبر اکرم، جز انبياء هستند و نيمي از دعاهاي قرآن از انبياء ذکر شده است. خدا به پيامبرانش هم مي گويد: دعا کنيد و مرا بخوانيد. آيات متعددي هم درقرآن کريم مسئله دعا را مطرح کرده است. از جمله آخر سوره فرقان، بعد از آنکه خدا صفات بندگان ممتاز را مي شمارد مي فرمايد: پيغمبر بگو، اگر دعا در زندگي شما نباشد، خدا به شما اعتنا نمي کند. آيه 186 سوره بقره که معروف است. اين آيه ي منحصر به فرد قرآن است که در آن خدا از ضمير من زياد استفاده کرده است و خيلي عاطفي است. آنجا که ما مي گويد، نشان از قدرت است. اين از موضع بزرگي است ولي آنجايي که مي گويد: من را بخوانيد نمي گويد: ما را بخوانيد. در اين آيه معروف و اذا سئلک عبادي.. . يرشدون. خدا که از دل ما خبر دارد و از نيت ما هم خبر دارد. چرا ديگر دعا کنيم ؟ خدا که مي داند من طلب مغفرت مي خواهم بکنم. و تکرار هم در آن زياد است. در دعاي کميل در يک بخش بارها طلب مغفرت مي شود. تازه اين امام معصوم است و گناهي در زندگي ندارد و اين طوري طلب مغفرت مي کند. در دعا خواسته و رسيدن به اجابت دعا نيست. داريم: دعا کليد رحمت است. شما اول مهر مي توانيد براي فرزندتان کيفي بخريد و به او بدهيد ولي همينکه اومي گويد: پدر فردا اول مهر است بيا باهم برويم کيف بخريم، دست او را مي گيريد و به بازار مي رويد و معطل مي شويد تا انتخاب کنيد و بعد به خانه مي آييد. اين يک لذتي دارد که بچه به شما گفت و شما دست در جيبت کردي و با هم خريد کرديد. نکته دعا همين است. دعا باب گفتگو با خداست. يعني ما توي مسيرمي آييم. ممکن است بعضي از دعاها به اجابت نرسد. دعاي حضرت ابراهيم که درباره عمويش بود که خدايا او را ببخش. اين اجابت نشد و او مورد مغفرت قرار نگرفت. نوح دعا کرد: خدايا اين پسرم است او را به من برگردان و خدا هم به او برنگرداند. اين شرايط محقق نشد که اين دعا مستجاب بشود. مثلا امام حسن(ع) و امام حسين (ع) براي شفاعت مادرشان دعا کردند. اين دعاها به دلايلي مستجاب نشد ولي هدف دعا برآورده شد. داريم: شما خدا را با تضرع بخوانيد. وقتي به حضرت ابراهيم مي گويد: نمک آش خودت را هم از من بخواه. حتما نکته اي در آن است. خيلي اوقات تحقق يک حاجت دست من و شما نيست. بنده سر درد دارم. قرص سر درد مي خورم و سردرد هم خوب ميشود. براي چه بگويم: يا من اسمه دوا و ذکره شفا ؟ مي گويند: در مغازه ات را قفل بزن و يک آية الکرسي هم بخوان. اين ديگر براي چيست ؟ هيچ عالمي نداشته ايم که براي دندان دردش به دعا اکتفا کند. يقينا پيش دندان پزشک مي رود. اين دعا يک نوع آرامشي مي دهد. يک راهي را باز مي کند که انسان دچار اضطراب نشود. حضرت عيسي بيمار ميشود. بيماري او هم سخت ميشود. مي گويند: برويم پزشک بياوريم. مي گويد: نه. درد بيشتر ميشود. به او وحي ميشود که داروي تو در فلان گياه است. آن گياه را هم فلان پزشک بايد تجويز کند. تا او هم نيايد، فايده ندارد. زيرا او سبب است. در روز بيستم ماه رمضان براي حضرت علي (ع) پزشک مسيحي آوردند. گفت پيغمبر با آواز بلند با توکل زانوي اُشتر ببند، گر توکل ميکني در کارکن، کشت کن، پس تکيه بر جبار کن. رسول خدا ديد عده اي در گوشه اي نشسته اند و بيل هايشان را بر زمين گذاشته اند و دعا مي کنند. خدايا زمين را برويان و زمين را سيز کن. حضرت گفت: شما کي هستيد ؟ چرا کار نمي کنيد ؟ گفتند: ما توکل مان به خداست. مگر خدا نفرموده: هرکس به او توکل کند، خدا او را کفايت ميکند. پيامبر فرمود: شما سَربار جامعه هستيد. کسي به امام صادق (ع) گفت: من در خانه مي نشينم و دعا ميکنم تا خدا روزي من را بدهد. آقا فرمود: مورچه چنين کاري نميکند. تو از مورچه کمتر هستي. بحث دعا در درجه نخست، قبل از بحث اجابت، ارتباط است. جلد 93 بحار داريم: از هفت تا مصيبت به خدا پناه مي بريم. يکي اينکه عالم بلغزد و يکي اينکه دعا کننده خسته بشود. خدا به موسي و هارون گفت: دعاي شما اجابت مي شود. ولي چهل سال طول کشيد. من روايت ديدم که از امام صادق (ع) سوال کردند: تاخير اجابت چقدر طول مي کشد ؟ فرمودند: شايد بيست سال. در روايت داريم: که از دعا کردن خسته نشويد. تعبير ملال را بکار برده است. عاجز ترين مردم کسي است که از دعا کردن عاجز و ناتوان باشد. در حديث داريم: سه چيز در آن ضرر نيست. دعا در گرفتاري، استغفار در معصيت و شکر در نعمت.
چطور دعا بکنيم که پسنديده تر باشد ؟
در دعا کردن ما يک آداب ظاهري داريم که معمولا مردم آن را رعايت مي کنند. يک آداب باطني و حقيقي داريم که در روايت داريم: دعا ثمره عبادت است. ما اول به آداب باطني مي پردازيم. اين که از ته دل بخواهد و بداند چه مي خواهد و حسن نيت داشته باشد و بداند الان که دعا مي کند، اجابت دعا پشت در است. دعا را بايد با اخلاص کرد. در کشتي، وقتي که مي خواهد غرق شود خدا ميگويد: با اخلاص دعا کن. کسي داشت دعا مي کرد. حضرت علي داشت گوش ميکرد. او سوال کرد چرا دعا ميکنيم و به اجابت نمي رسد. آقا فرمودند: از راهش وارد نمي شويد. گفت: راهش چيست ؟ آقا فرمود: به دعا توجه کن، باطن واقعا بايد خالص باشد، اجابت دعا از طريق اسباب است. فرزند بيماري داريد. اتفاقي پزشک خوبي را به شما معرفي مي کنند و پيش او مي رويد و فرزندتان خوب ميشود. شما تمام تشکر را از دکتر مي کنيد و به خدا توجه نداريد که اسباب را درست کرد. ما در دعا انتظار معجزه داريم. خدايا به ما يک خانه بده و فردا کليد يک خانه را به شما بدهند. دعا بيشتر از طريق سبب سازي است نه سبب سوزي. ممکن است شما کمک بخواهيد، وامي هم جور مي شود و خانه هم بخري اما گاهي توجه نميکني که آن دعا موجب خانه خريدن تو شد. اسبابش فراهم شد تا شما خانه خريديد. در زمان پيغمبر قلعه اي بود که به هيچ وجه نميتوانستند آن را فتح کنند. دعا و ثنا کردند. يک روز سگي را ديدند که از قلعه بيرون آمد. فرمانده گفت: بايد روزنه اي بايد باشد که سگ از آن بيرون آمده است. و ديدند پشت قلعه حفره اي است که سگ از آنجا وارد شد. افراد هم يکي يکي وارد قلعه شدند و قلعه را فتح کردند. گاهي خدا اين را وسيله قرار مي دهد که به فتح قلعه پي ببرند. آقايي گرفتاري روحي و افسردگي دارد، يک مرتبه ده دقيقه با عالمي صحبت تلفني مي کند، مشکلش حل ميشود. خيلي مواقع دعاي ما اجابت ميشود و مشکل ما حل ميشود. حضرت معصومه بودم. آقايي دنبالم آمد و گفت: آقا با شما کار دارم. اين چک برگشتي است. من چاقو در جيبم گذاشته بودم و مي خواستم بروم با طرف دعوا کنم. با خودم گفتم: از داخل حرم بروم. ديدم شما پيرامون عفو صحبت ميکنيد. گفتيد: قرآن مي گويد: بدي را با خوبي جواب بدهيد. جذب حرفهاي شما شدم و حرفهاي شما را گوش کردم و چک را در جيبم گذاشتم و گفتم يک هفته ديگر به او وقت مي دهم. ممکن است همان آقايي که چک داشته دعا کرده، خدايا شر اين را از سر ما کم کن تا ما را اذيت نکند. آقايي پيش من آمد و گفت: با دخترانم حرم آمديم. دخترانم خيلي اعتقادي به حرم نداشتند. گفتند شما حرم برويد، ما در صحن مي نشينيم. اتفاقي آن روز سخنراني درباره توبه جوان بود. من گفتم: اگر با من مشکل داريد، اين را پاي دين نگذاريد. اين پدر گفت: دختران من متحول شده اند و حالا مي خواهيم با هم به حج عمره برويم. شايد اين پدر پيش حضرت معصومه آمده که بگويد: خدايا بچه هاي من را اصلاح کن. زمينه اصلاح، موعظه فردي ميشود. يا يک برنامه زنده تلويزيوني و يا يک کتاب زمينه اصلاح ميشود. حضرت علي (ع) به اين شخص فرمود: اگر مي خواهي دعا کني چند نکته را رعايت کن. اول نيتت در دعا باشد. خدا را از ته دل بخواه، انصاف داشته باش. خدا مصلحت عام را در نظر مي گيرد. شما پشت بام خانه تان کاهگل است دعا ميکني باران نيايد ولي کشاورز احتياج به باران دارد. بنظر من مهمترين ادب دعا ادب باطني است. اينکه مي گويد: من را بخوان يعني از صميم دل بخواه و بخوان. آداب ظاهري هم به ايجاد آداب باطني کمک مي کند. ما وقتي آداب ائمه را نگاه مي کنيم مي بينيم اين نکات را توجه مي کردند. يکي وضو گرفتن، انسان وقتي ميخواهد دعا کند با وضو باشد. حالا ممکن است جايي اضطراري است، اين را نمي گويم. من براي شرايط عادي مي گويم. روبه قبله بودن تاثير دارد. اگر بشود دو رکعت نماز بخوانيم و از نماز استعانت بجوييم، خيلي خوب است.
امام صادق (ع) فرمودند: من تعجب مي کنم که چرا مردم از نماز کمک نمي گيرند. ملا صدرا و بوعلي هر وقت در کارهاي علمي شان گير پيدا مي کرد، دو رکعت نماز ميخواندند. شبي که حضرت علي (ع)، حضرت فاطمه (ع) را بخاک سپرد، دو رکعت نماز خواند تا آرام بشود. ادب ديگر اين است که انسان با نام خدا شروع کند. از امام صادق (ع) داريم: قبل از دعا پنج مرتبه يا ربنا بگوييد. در سوره آل عمران پنج مرتبه يا ربنا دارد و خدا مي گويد: اجابت کرديم و بخاطر همين آيه، امام صادق (ع) اين را فرمودند. هفت مرتبه يا ارحم الراحمين بگوييد. ده مرتبه يا الله بگوييد. يکي ديگر از آداب دعا اعتراف به گناه است. مثل دعا ي کميل. همين که انسان اعتراف کند که خدايا من آدم بدي هستم. من بد هستم اما تو خوب هستي. من جاهلم و تو عالم. من فقيرم اما تو غني هستي، من ضعيفم اما تو قوي هستي. ادب بعدي توسل است. وقتي برادران يوسف هم مي خواهند توبه کنند پيش پدرشان آمدند و گفتند: تو براي ما از خدا طلب مغفرت کن. از واسطه قرار دادن اهل بيت هم در قرآن صحبت شده است. در شب احيا بعد از بک يا الله چهاره معصوم را واسطه مي کنيد. دعاي در سجده اوج خضوع است و اگر بتواند گريه کند وخدا را با تضرع بخوانيد. ياد آوري نعمتها هم مهم است. نکته ي ديگر الحاح و اصرار در دعا است. منظور اصرار در حيطه مصلحت است. خدايا اگر صلاح است اين را به من بده. بعضي مواقع انسان فکر مي کند شرايط و زمينه دعا نيست. حالا کسي است که پنج دختر دارد و زندگي خوبي هم دارد، ديگر اصرار به داشتن پسر نکند. کفر نگويد و ناسپاسي نکند. يک موقع من از خدا مغفرت مي خواهم، در اينجا بايد اصرارکنم. بيشترين دعا در قرآن، دعاي مغفرت است. مجموعه اينها باعث ميشود آداب دعا رعايت بشود.
از خدا چه دعايي بخواهيم بهتر است ؟
بهترين دعا اين است که همه آنهايي که بندگان خوبت از تو خواسته اند، من هم مي خواهم و هر چه را که بندگان مخلصت از آن به تو پناه آورده اند، نمي خواهم. سوره آل عمران آيه 190 به بعد، پنج دعا هست که پيامبر هر شب آن را مي خواند و فرمود: واي برکسي که اين پنج دعا را بخواند و در آن تفکر نکند. تفکر در دعا مهم است. مجموعه دعاهايي که رب و يا ربنا دارد. آنها که ميخواهيم و نمي خواهيم. دعاهاي ايجابي و سلبي داريم. سوره نمل آيه 19 را افراد چهل ساله زياد بخوانند چون و اين دعاي حضرت سليمان است. او حشمت الله است. حضرت علي (ع) فرمودند: از زمان آدم تا خاتم هيچ کس قدرت او را نداشت. در اين دعا چهار چيز از خدا مي خواهد. خدايا خودت به من توفيق بده شکر نعمتهايت را به جا آورم. شکرنعمت هايي را که به پدر و مادرم دادي، بجا بياورم. توفيق بده عمل صالح انجام بدهم. به رحمتت من را جز بندگان صالح قرار بده. ما تا مي خواهيم دعا کنيم، وارد حاجتهاي مادي مي شويم. فردي گفت: تا چشمم به کعبه افتاد گفتم: خدايا قرض دارم. به او گفتم: اين را جاي ديگر هم ميتوانستي بگويي. آنها که کربلا مي روند مي گويند: حاجت هاي پايين را با اصحاب مطرح کنيد. کنار قبر حر چيزهاي مادي بخوانيد. امام حسين (ع) را براي مغفرت بخواهيد و براي روز ورود به قيامت. اين نکته دقيقي است.