برنامه سمت خدا
حجت الاسلام والمسلمين دکتر رفيعي
- ماه رمضان و روزه در تابستان
90-05-08
المنت لله که در ميکده باز است زان رو که مرا در او روي نياز است، خم ها هم در جوش و خروشند زمستي وان مي که در آنجاست حقيقت نه مجاز است، از وي همه مستي و غرور است و تکبر و ز ما همه بيچارگي و عجز و نياز است، رازي که بر غير نگفتيم و نگوييم با دوست بگوييم که او محرم رازست، در کعبه ي کوي تو هر آنکس که درآيِد از قبله ي ابروي تو درعين نمازست، اي مجلسيان سوز دل حافظ مسکين از شمع بپرسيد که در سوز و گذاز است.
سوال – بايد چه اتفاقي بيفتد که روزه گرفتن در اين هواي گرم تابستان براي ما دلچسب بشود ؟
پاسخ – چند سالي است که ماه رمضان در تابستان است. در روايت داريم که بافضل ترين عمل مشکلي ترين عمل است. طبيعتا اجر آن هم بيشتر است. بعضي ها مي گويند که کدام مرجع آسانتر مي گيرد همان را انتخاب کنيم درحاليکه اشتباه است. در انتخاب مرجع نبايد سهولت عمل را ملاک قرار بدهيم. کسي که دنبال عمل سخت تر برود پاداش بيشتري دارد. به نقل از معصومين داريم که ما نماز و وضو گرفتن در شبهاي سرد يا روزه گرفتن در روزهاي گرم را دوست داريم. با توجه به سختي که روزه گرفتن در تابستان دارد، من مقداري از اهميت روزه گرفتن مي گويم. وقتي انسان بداند کاري اهميت و ارزش دارد پاي آن وقت مي گذارد و سختي را بر خودش هموار مي کند. مثل مادري که نه ماه سختي دوران بارداري را تحمل مي کند ولي همه ي اميدش به اين است که اين بچه بدنيا مي آيد و ثمره ي اين سختي را مي بيند. يک بيمار بايد درد و سختي را تحمل کند و دارو بخورد به اين اميد که بهبود پيدا بکند. کارمندي سه شيفت کار مي کند به اميد اينکه خانه و ماشين بخرد. ما خودمان يک سري سختي را مي پذيريم به خاطر آثاري که بر آن مترتب است. و به اميد آن تنايجي هستيم. روزه سختي دارد ولي نتايج آن خيلي با ارزش است. ما تنها يک عبادت داريم که خدا مي گويد که اين عبادت مال من است. حديث داريم که روزه براي من است و من براي آن جزا تعيين مي کنم. مگر نماز حج جهاد براي خدا نيست ؟بعضي از تعبيرکنندگان مي گويند منظور اين است که ثواب اعمال ديگر را فرشته ها مي دهند ولي ثواب روزه را خود خدا مي دهد. بعضي ها گفته اند که ثواب روزه از بقيه اعمال بيشتر است. يک استاد اخلاقي مي فرمود : روزه تشبه به خالق است. خدا نمي خورد و نمي آشامد. روزه دار هم نمي خورد و نمي آشامد. اين امساک يک نوع تشبه به خالق است و بخاطر همين گفته که روزه براي من است و من خودم پاداش آنرا مي دهم.
روايتي از بحار داريم که پيامبر فرمود : هيچ کسي نيست که ماه رمضان روزه بگيرد و سختي آنرا تحمل کند مگر اين که هفت اثر در زندگي او داشته باشد البته هر روزه اي اين اثر را ندارد. يکي از آن آثار اين است که حرام در بدنش ذوب مي شود. کسي که نگاه و استماع و... حرام داشته باعث مي شود که اينها در بدنش تحليل برود. يعني اين خودبخود پادزهري است که در زندگي حرام را از بين مي برد. اين يک تمرين و ممارست است. کسي که سي روز نخوردن حلال را تمرين مي کند، بعد از ماه رمضان اين فرد مي تواند حرام را هم نخورد. شما که بخاطر روزه آب نخوردي، پس مي تواني ديگر شراب هم نخوري، شما که با اين روزه حلال مرتکب نمي شوي، در حال روزه خيلي از کارهاي حلال حرام مي شود مثل نزديکي با همسر که در هنگام روزه داري حرام است. در مکه وقتي شما مُحرم مي شويد مي گويند که مورچه را آزار ندهيد، بدنت را نخارانيد، خون از بدنتان بيرون نيايد. اين مي خواهد بگويد که تو اينحا نبايد مورچه را آزاربدهي تمرين بکن که بعدا مردم را آزار ندهي. انساني که روزه مي گيرد و حلال بر او منع مي شود مي تواند دنبال نامحرم نرود، پاي صحنه هاي متبذل ننشيند. پس اين اولين اثر است. حالا عده اي نگويند که ما يازده ماه سال را گناه مي کنيم و در يک ماه رمضان همه ي آنها ذوب مي شود. دومي اين که کسي که روزه مي گيرد به رحمت خدا نزديک مي شود. در قرآن 114 بار بسم الله الرحمن الرحيم است که 228 بار کلمه ي رحمت در آن تکرار شده است. بعضي از سوره هاي قرآن با رحمت شروع شده است. مثل سوره ي مريم. رحمت خدا اين قدر مهم است که انبياء الهي دعا مي کردند : ادخلني في رحمتک عبادک الصالحين. هر کس که مشمول رحمت خدا شد بقيه ي مسائل حل است. اول دعاي کميل مي گوييم اللهم اني اسئلک برحمتک التي وسعت کل شئي. رحمت خدا دو قسم است. يکي رحمت عام و فراگير دارد و نگاه نمي کند که طرف مومن است يا کافر. به همه اين رحمت را مي دهد. مثل رحمت جاذبه که شامل همه ي انسانهاي روي زمين است، رحمت هوا، سلامت، غذا.. . و ديگري رحمت خاص است. مثلا باعث مي شود که انسان لذت عبادت را بچشد، باعث مي شود افسردگي نداشته باشد، باعث احساس آرامش مي شود، باعث مي شود که انسان از مرگ نترسد. رحمت خاص شامل هر کسي نمي شود. لذا از خدا مي خواهيم که اين رحمت را به ما بدهد. در دعاي مناجات حضرت امير مي فرمايد که خدايا به من رحم کن. رحمت خاص خدا اين است که از آنها راضي باشد. پس در روزه خدا رحمتش را شامل بنده مي کند. بنده هفده ساعت گرسنگي و تشنگي را تحمل مي کند مخصوصا نوجواناني که سال اول شان است که روزه مي گيرند و به آنها توصيه مي کنم که روزه بگيرند و دعا هم بکنند. او فقط بخاطر خدا دارد اين کار را مي کند. اگر ساعت ناهار اين نوجوان جابجا بشود نوجوان صدايش در مي آيد. داريم که روزه دار يک شادي عجيبي در افطار دارد و يک شادي هم هنگام عيد فطر دارد. در روايات داريم که جايزه ي ويژه به فرد روزه دار داده مي شود. حالا اگر کسي بيمار است و عذر دارد و نمي تواند روزه بگيرد از اين ثوابها محروم نمي شود. زيرا ماه، ماه رحمت است. قرآن و دعا خواندن و خيلي کارهاي ديگر مي توان در اين ماه انجام داد. بحث ما روي کساني است که مي توانند روزه مي گيرند و به آن بي توجهي مي کنند. اثر سومي اين است که خداوند سکرات موت را بر فردي که روزه مي گيرد آسان مي کند. سکرات به معني مستي مرگ است يعني لحظه اي که انسان دارد از بستگانش جدا مي شود و يک حالت سختي است زيرا لحظه ي انتقال است. بعضي از اولياء خدا براي آن لحظه گريه مي کردند. پس براي فرد روزه دار لحظه ي مرگ آسان مي شود و عزرائيل را به صورت خوبي مي بيند و جان دادن برايش سهل مي شود. اثر چهارم اين است که فردي که روزه مي گيرد از تشنگي و گرسنگي روز قيامت مصون مي ماند. دانش آموزي که صبح تا شب درس مي خواند و کلاس مي رود، به اميد قبولي در کنکور همه ي اين سختي ها را قبول مي کند. اين روايت خيلي زياد است. اثر پنجم اين است که خداوند او را از آتش جهنم در امان مي دارد. يکي از عواملي که باعث جهنمي شدن ما است شيطان است. در ماه رمضان شيطان عملا دستش بسته است. اثر ششم اين است که خدا از غذاهاي پاکيزه ي بهشت به او مي خوراند زيرا او مستحق بهشت است.
فرمود : هرکس در ماه رمضان روزه بگيرد و با خودش بگويد که هر چند سال که زنده باشم روزه مي گيرم، اگر او بميرد و ماه رمضان ديگريي را درک نکند به بهشت مي رود. يکي از شاهان عباسي فرد عياشي بود و به او خبر دادند که ماه رمضان رسيده است. او ناراحت شد و گفت که اگر من زنده باشم ماه رمضان را برمي دارم. سال بعد قبل از ماه رمضان او از دنيا رفت. اثر هفتم اين است که روزه ي انسانها، کفاره ي اشتباه حضرت آدم که از بهشت رانده شد مي شود. ما کساني داشته ايم که تمام عمرشان روزه بودند مگر روزهايي که روزه حرام بوده است يا کساني که از خدا خواسته اند که با زبان روزه از دنيا بروند. نفيسه خاتون در مصر دفن است و فردعجيبي بوده است. او نوه امام حسن مجتبي (ع) و عروس امام صادق (ع) بوده است. او در مصر حرم دارد. او چند هزار ختم قرآن کرده است. مدرس بوده است و در پشت پرده مي نشسته و بزرگان از محضر درس او استفاده مي کردند. ايشان وقتي از دنيا رفتند شوهرش مي خواست او را در قبرستان بقيع دفن کند ولي مردم مصر اجازه نداند و گفتند که او مال ماست. شوهرش پيامبر را خواب ديد که فرمود : بگذار او در مصر دفن بشود که باعث برکت اين سرزمين است. خادم اين خانم مي گويد که وقتي ايشان مي خواست جان بدهد رو به قبله شد و شروع به خواندن قرآن کرد. همانطور که قرآن مي خواند به او حالت احتضار دست مي داد. من براي او يک ظرف آب بردم. ايشان روزه بودند و آب نخوردند. ايشان با حالت روزه از دنيا رفت. در جنگ موته برادر حضرت اميرالمومنين جعفر ضربت خورد. و دستهايش از بدن قطع شد و به جعفر طيار معروف بود. وقتي او به زمين افتاد فردي برايش آب برد. او روزه بود و گفت که اگر من افطار را در ک کردم آنرا مي خورم ولي از خدا خواسته ام که با زبان روزه از دنيا بروم. فردي با همسرش که متدين بودند پيش پيامبر آمدند و گفتند که راهي به ما نشان بده که راحت بهشتي بشويم. پيامبر فرمود : روزه بگير. حتي مستحب است که بعد از عيد فطر انسان شش روز روزه بگيرد. اگر کسي اين شش روز را روزه بگيرد گويي کل سال را روزه بوده است. بزرگان اخلاق مي گويند علت گرفتن اين شش روزه اين است که يعني خدايا ما هنوز خسته نشده ايم. امام سجاد (ع) وقتي هلال ماه رمضان مي رسيد لبخند مي زند و وقتي هلال ماه شوال مي رسيد اشک مي ريخت. ايشان وداع با رمضان داشت. ماه رمضان ماه استثنائي است. مثلا در بين انبياء، برترين انبياء رسول خداست. در بين اوصياء برترين وصي حضرت علي (ع) است. در بين خانم ها، حضرت زهرا سيدة النساء العالمين است. در ايام هفته جمعه برتر است. در ميان ذکر ها ذکر سبحان الله و الحمدلله ولا اله الا الله و الله اکبر برتر است. برترين ماه، ماه رمضان است و برترين شب، شب قدر است. در اين ماه ختم يک آيه ثواب ختم کل قرآن را دارد، خواب هم عبادت است. خدا مي خواهد بگويد که وقتي اينها ثواب دارد ببينيد که نماز چه ثوابي دارد. البته ضوابطي دارد که بعدا خواهيم گفت.
سوال- سوره مريم آيات 26 تا 38 را توضيح بدهيد.
پاسخ – اين صفحه اشاره به روزه ي حضرت مريم دارد. او وقتي با عيسي به نزد مردم برگشت، مردم برايشان سوال بود که چرا اين بچه بدوم پدر بدنيا آمده است. به او وحي شد که بگو من روزه هستم. و آن موقع در روزه سکوت هم بود. اين نشان مي دهد که روزه بعنوان يک عبادت در اديان سابق هم بوده است. در قرآن داريم : کتب عليکم صيام کما کتب علي الذين من قبلکم.
سوال – در مورد آداب ماه مبارک رمضان توضيحاتي بدهيد.
پاسخ – در روايات داريم که نگوييد: رمضان آمد و رفت، بگوييد : ماه مبارک رمضان آمد و ماه مبارک رمضان رفت. اين ماه را با احترام بگوييد. زيرا ماه رمضان نامي از نامهاي خداست. باران پاييز که گرد و غبار تابستان را مي شويد در زبان عرب به آن رمض مي گويند. ماه رمضان به معناي شوينده است. روايت داريم که رمضان گناهان را مي شويد و از بين مي برد. ما مي خواهيم آداب ماه رمضان را بگوييم و يک عده اي مي گويند که ما نمي توانيم اين آداب را عمل کنيم پس روزه هم نمي گيريم. بعضي از بينندگان بخشي از صحبت هاي ما را مي شنوند و بقيه را گوش نمي کنند. آقايي به من مي گفت که من نماز نمي خوانم. گفتم که نماز ستون دين است و... ايشان گفت که شما گفته ايد که پيامبر گفته به نماز افراد نگاه نکنيد به امانتداري، صدق در گفتار آنها نگاه کنيد و اگر کسي بار از دوش مومن بردارد افضل از يک ماه نماز و روزه است. ايشان توجه نکرده که وقتي من ثواب خدمت رساني را مي گويم نمي خواهم با آن نماز را قرباني کنم. اگر نماز قبول بشود کارهاي ديگر ما قبول مي شود و اگر نماز قبول نشود کارهاي ديگر ما قبول نمي شود. اگر ما کاري را مي گوييم که فضيلتش از نماز بيشتر است معنايش اين نيست که شما نماز نخوانيد. اين ثواب هايي که من مي گويم مخصوص روزه دار نيست. اگر کسي نمي تواند در ماه رمضان روزه بگيرد ياعذر دارد مي تواند اينها را رعايت کند. ديگر اين که کساني که روزه مي گيرند و نمي توانند اين آدابي که مي گوييم رعايت کنند، نگويند که پس ما روزه نمي گيريم. روزه گرفتن هم درجاتي دارد. اين مثل روايتي مي ماند که مي گويد اگر کسي شراب بخورد نمازش پذيرفته نيست. پس آيا بايد فرد نماز نخواند ؟ خير. اين روايت مي خواهد بگويد که نماز نقش ارتقاء و سازندگي و رشد را در انسان دارد که نماز فرد شراب خوار نمي تواند صرف اين بشود بلکه مي تواند صرف اين بشود که زهر شراب را از بين ببرد. يعني اثر منفي شراب را از بين مي برد. نماز براي يک فرد سالم آرايش است و براي فرد شراب خور پالايش است. حالا اگر کسي اين آداب روزه را رعايت نمي کند خود روزه اين آثار را مي آورد.
رسول خدا مي فرمايد : کسي که شش چيز را در ماه رمضان رعايت کند خداوند آثار روزه را به او مي دهد. يکي اينکه فرد روزه دار دين خودش را حفظ کند ودين خودش را به دنياي خودش نفروشد. مثل کساني نباشند که در کربلا روزه گرفتند و امام حسين (ع) را کشتند. علت اينکه روز عاشورا مکروه است که روزه بگيريم اين است که آنها به شکرانه ي کشته شدن اباعبدالله روزه گرفتند. مثلا کسي روزه بگيرد و کلاه سر مردم بگذارد. پس دينش را بايد حفظ بکند. ديگر اين که خودش را کنترل کند و نگه دارد. مثلا خودش را از نگاه نامحرم نگه دارد. روايت داريم که وقتي انسان روزه مي گيرد چشم، گوش و مو او هم بايد روزه بگيرد. خانمي که روزه هستي مويت را نامحرم نبيند. البته در مواقع ديگر هم بايد اين طور باشد. ديگري اينکه کسي که روزه مي گيرد صله ي رحم بکند. پس ماه رمضان زمان ديد و بازديد است. وقتي سحر بلند مي شوند فقط دنبال سحري خوردن است. البته سحري خوردن خودش موضوعيت دارد. مي توانيد در سحر دو رکعت نماز شب بخوانيد. قرآن بخوانيد و استغفاري بکنيد. ديگر اينکه همسايه را آزار ندهيد. الان باب شده است که جوانان تا سحر فوتبال بازي مي کنند. اين کار خوب است ولي کوچه ممکن است که مردم بيمار داشته باشند و سر و صدا آنها را اذيت کند. مي توانيد در ورزشگاهها بازي کنيد که براي مردم مزاحمت نباشد. بعضي در ماه رمضان مراسم دارند اين خوب است ولي نبايد مزاحم مردم بشوند. بدانيد که همسايه آزاري باعث مي شود که ثواب روزه ي شما کم بشود. ديگري اينکه مراعات برادرانش را رعايت کند. مثلا شما کارمند هستي و روزه هستي، با مردم بدخلقي نکن. روزه بهانه اي نشود که از کار مردم کم بگذاري. ديگر اينکه زباشن را در کامش نگه دارد. و چنين روزه اي، ثوابش را فقط خدا مي داند. روزه داري که اين کارها را مي کند روزه اش اهميت دارد. در روايات ما تاکيد شده در حال روزه خوش خلق باشيد، عطر بزنيد، بي حال و سست نباشيد، اگر انسان گرسنه اش هم شد نبايد اين را نشان بدهد. اقشاري از مردم با زحمت روزه مي گيرند. مثل بناها، مکانيک، نانواها، الان دانشگاهها و مدارس تعطيل است ولي کساني که تبلغ دين مي کنند يا تدرس مي کنند، اين افراد بدانند که ثواب روزه شان خيلي زياد است. فرد عرق مي ريزد و کار مي کند و روزه مي گيرد ما بايد به اين افراد غبطه بخوريد.
سوال – در مدتي که به پايان ماه شعبان مانده است، چکار کنيم تا قصورهاي مان را جبران کنيم؟
پاسخ – اول اينکه دعا کنند که خدايا اگر تا اين موقع ازماه شعبان ما را نيامرزيده اي، الان ما را ببخش و بيامرز. ديگر اينکه اين اذکار را در روزهاي باقي مانده بگويند. مثل صلوات، استغفرالله و اسئله التوبه، سبحان الله و الحمد الله و لا... را بگويند، از مناجات شعبانيه غافل نشوند.