برنامه سمت خدا
-حجت الاسلام و المسلمين دکتر رفيعي
-آداب مسلماني در خانوداه
89-07-12
از اين شب دل مرده جدا باش دلواپس اين پنجره ها باش، وا کن گره ي بسته ي ما را چون دست خدا چاره گشا باش، برحنجره ها گرد نشسته است ماغرق سکوتيم صدا باش، اي سايه ي پنهان شده در باغ چون بوي گل ياس رها باش، دلهاي ترک خورده ي ما را اي نرگس بيمار شفاباش.
سوال – آداب مسلماني در خانه و خانوداه را توضيح دهيد.
پاسخ – بحث خوبي را مطرح کرده ايد. مخصوصا اين روزها که به ايام نوروز نزديک مي شويم شايد ضرورت اين بحث هم در خانواده ها کمي بيشتر باشد. نگاه اسلام به تشکيل خانواده، صرفا اطفاء غزيزه ي جنسي يا بوجود آوردن فرزند يا اينکه انسان خانه و غذايي داشته باشد، نيست. عمده ي نگاه اسلام به تشکيل خانواده بحث آرامش رواني است. سکينه يا آرامش رواني که کاوشهاي ميداني نشان ميدهد که افردي که دچار اضطراب رواني و عدم تعادل روحي هستند، بيشترين فساد اخلاقي و اجتماعي را دارند. اگر در جامعه آرامش رواني باشد يا تعبير قرآن سکينه باشد، خيلي از مشکلات و مسائل حل مي شود. خيلي از افسردگي ها و نگراني ها را از بين مي برد. روايت داريم که زن صالحه جنس دنيايي نيست، جنس اُخروي است. وقتي ما از جوان مان انتظار تقوا داريم، وقتي از مردم انتظار ايمان داريم و انتظار خوب زيستن داريم، بستر مناسب اين همان تشکيل خانواده است. بخش عمده ي قضيه اين است. وقتي گفته اند با ازدواج نيمي از دين احراز مي شود، واقعيت است.
روايت از امام صادق (ع) است که مي فرمايد: پنج ويژگي است که اگر در زندگي کسي نباشد، زندگي او ناقص است، ديگر خردش کار نمي کند، دائما قلبش درگير است و در زندگي اش نقصان است. اگر کسي اين پنج تا را ندارد از خدا بخواهد که به او بدهد و اگر کسي اينها را ندارد، بايد صبر و تحمل کند که در اينجا صبر براي او جنبه ي دارو را دارد. مي گويند شما تحمل کنيد تا ثواب ببريد و اِلا انسان بايد اينها را داشته باشد. اولي آن سلامتي است. اگر شما ثروت هاي دنيا را داشته باشيد اما شب تا صبح درد بکشيد. دومي آن امنيت است. حالا ما پول هم داشته باشيم و سالم هم باشيم ولي وقتي زمين مي لرزد يا اگر امنيت نباشد و بچه ي ما شب جرات نکند که بيرون بيايد، چه فايده اي دارد ؟ امنيت نعمنت بسيار مهمي است. سومي آن است که روزي گسترده است منظور روزي در حد کفاف باشد. اينکه زندگي انسان بچرخد و انسان احساس فقر نکند و زندگش اش برکت داشته باشد. چهارمي همدم سازگار است. الان شما در زندان باشي. آنجا امن است و سالم هم هستي و روزي هم هست ولي تنها هستي. سوال شد همدم سازگار يعني چه ؟ ( خوبي سخنان ائمه اين است که مردم عادي بخوبي آن را درک مي کنند. خدا مي فرمايد که قرآن را آسان کرديم که مردم بفهمند. ) امام فرمود: همدم سازگار اين سه تا است: يکي همسر صالح است. يکي اولاد صالح است. يکي رفيق صالح است. اگر انسان همسر رفيق بچه ي خوب داشته باشد، واقعا خيلي خوب است. پنجمي آن آسايش و آرامش است. پس شد: سلامت، امنيت، روزي، همسر صالح، انيس مرافق و آرامش. مسئله ي خانواده، نگاه ديني، آرامش بخش، تاليف قلوب، پرهيز از فساد است. مي گويد که وقتي شما ازدواج کردي، لباس بر تن کردي. انتم لباس لهن. نگاه شما به تشکيل خانواده، نگاه حفظ و نگهداري باشد. در مجموعه ي دارالحديث که بيشتر جمع آوري آيات و روايات است و يک تفسير مختصري هم روي آن مي شود، کتابي بنام تحکيم خانواده منتشر شده است. کتاب خوبي است و تفسيلا به بحث خانواده پرداخته است. نگاه ما، نگاه روايي است. وقتي ما مي گوييم که امام صادق (ع) يا امام باقر (ع) اين را فرموده، روي مردم بيشتر تاثير دارد.
امام صادق (ع) فرمود: مرد در اداره ي خانه به سه چيز نياز دارد: اگر اين ويژگي ها در ذاتش نيست، اينها را در خودش اجبار کند و بکار ببرد. بعضي ها مي گويند که ما خانوادگي بي نظم هستيم. الان که شما دانشگاه ثبت نام کرده اي بايد نظم داشته باشي. چطور يک جواني که در خانه بي نظم بوده، وقتي سربازي مي رود منظم مي شود ؟ چون بر خودش تکلف مي کند. تکلف يعني آن ويژگي هايي که ذاتي انسان نيست اما انسان بخاطر شرايط و ضوابط، آن را رعايت مي کند اگر چه سختي هم داشته باشد. گاهي که براي تبليغ به کشورهايي مي رويم، دوستان ايراني را مي بينم که فوق العاده قوانين رانندگي را رعايت مي کنند. پشت چراغ قرمز مي ايستد، لاين خودش را مي رود، کمربند را مي بندد ولي همين انسان در تهران رعايت نمي کند و وقتي مي پرسيم، مي گويند که فضاي اينجا اينطوري است. در آنجا اگر رعايت نکنيم بي فرهنگي تلقي مي کنند و جريمه مي کنند يعني همين انساني که سرعت را در اروپا رعايت مي کند، در رفتن به قم و مشهد رعايت نمي کند ولي در آنجا شرايط را بر خودش مي قبولاند. حتي در سفرهاي زيارتي در کشورهاي ديگر، مردم بهم ديگر مي گويند که پشت خط بايست، درست بايست ولي همين افراد در فرودگاه تهران اينها را رعايت نمي کند. تکلف يعني اينکه اگر شما در ذاتت نبود، اينها را به خودت بقبولاني. اين سه تا ويژگي اين است يک معاشرت با خوش رفتاري. در قرآن داريم وآشروهن. بعضي ها اسم همسر خودشان را کوچک مي شمارند. بعضي ها با الفاظي که مناسب نيست همسرشان را صدا مي زنند. رعايت اين جور الفاظ مخصوصا در مقابل جمع و ميهمان مهم است. اسم را بايد با احترام صدا زد. بايد از تعابير خوب نسبت به همسر استفاده کنند. در روايات ما آمده که چه تعبيري براي همسرتان بکار ببريد. بايد به چيزهايي که مورد توجه همسر است توجه کنيد و روي آن دقت داشته باشيد. مثلا اين همسر مادرش را دوست دارد، شما مادرش را احترام کنيد. يا اين همسر نسبت به پدرش حساس است، شما نسبت به پدرش توهين و اهانت نکنيد. خانمي روز تولد، برايش مهم است يا تحصيل برايش مهم است. بالاخره خانواده روحياتي دارد. توجه به اين روحيات و شناخت به اين روحيات مهم است. زن و مرد نخست بايد روحيات همديگر را بشناسند. يعني يک مرد وقتي احساس کرد که اين خانم نسبت به مادر، پدر، تحصيل، تاريخ، تولد، غذا، رنگ و حساسيت دارد، بايد آنها را رعايت کند. بعضي ها عکس آن را عمل مي کنند. تعبيري که در عوام بعنوان ذليل بودن بکار برده مي شود، اين واقعا درست نيست. ذليل آن مردي است که به خواسته هاي غير شرعي زن تن در بدهد. و زن ذليل زني است که به خواسته اي غير شرعي مرد تن در بدهد. مرد بگويد که نماز نخوان و بي حجاب باش وزن بگويد که باشد. اما اگر خواسته ها منطقي باشد، اين عين عزت است.
امام صادق (ع) فرمود که مرد به سه چيز نياز دارد. يکي معاشرت جميله، دوم گشاده دستي و سومي غيرت ناموس داري. غيرت ناموس داري يعني اينکه مرد حواسش باشد که زن به معصيت کشيده نشود. همه ي ما مي خواهيم که ايمان مان عالي باشد و تصورمان اين است که نماز و روزه ي عالي است. ما اينها را نفي نمي کنيم ولي اين روايت از رسول اکرم مي فرمايد: نيکوترين شما از نظر ايمان آن کسي است که خوش اخلاق تر و نسبت به خانواده اش بيشتر لطف و محبت داشته باشد. همه ي ما مي خواهيم که در روز قيامت کنار دست پيامبر باشيم.
پيامبر مي فرمايد: نزديک ترين شما به من در روز قيامت، کسي است که خوش اخلاق باشد و نسبت به همسرش لطف داشته باشد. اينها در مورد خوش اخلاقي و خوش رفتاري همسر است. خانمي خدمت پيامبر آمد و پيامبر فرمود: هيچ زني نيست که جرعه ي آبي به همسرش بنوشاند مگر آنکه ثواب يک سال عبادت را براي او بنويسند. يعني مرد تقاضاي آبي بکند و زن به او آب بدهد. خدا شصت گناه او را مي آمرزد. اين روايات، روايات خبري است. روايات مجوز نيست که بگوييم خطا کنيم و اين جبران مي کند. آتشنشاني براي خاموش کردن آتش است معنايش اين نيست که شما آتش بزن. معنايش اين است که اگر جايي آتشي افروخته شد، آنرا خاموش مي کند.
خانمي خدمت پيامبر آمد و پيامبر به او توصيه هايي کرد. ايشان فرمود: زني که لباس همسرش را آماده کند، خداوند در روز قيامت به او خلعت هاي بهشتي مي پوشاند و خدمتکاران بهشتي در اختيارش قرار مي دهد. آقايان از اينکه از همسرتان تعريف کنيد ناراحت نباشيد. فقط انتقاد نکنيد و اگر هم نکته اي هست به خودش بگوييد. بعضي ها در جمع انتقاد مي کنند و اين باعث مي شود که ذهنيت هايي براي فاميل ايجاد بشود. آقايي خدمت پيامبر آمد و گفت: که من خانمي دارم که وقتي وارد خانه مي شوم، فورا به استقبال من مي آيد، وقتي مي خواهم از خانه خارج شوم به بدرقه ي من مي آيد، وقتي هم در خانه نارحت هستم. با من صحبت مي کند تا غم از دل من بيرون بيايد.
پيامبرفرمود که خدا يک سري عُمال و کارگزار دارد، همانا خانم تو از کارگزاران الهي است. اين همسر شما نصف اجر شهيد را دارد. بعضي ها وقتي همسر وارد منزل مي شود مثل اينکه هيچ اتفاقي نيفتاده است. البته اگر خانم هم بعد از آقا وارد منزل شد، آقاهم بايد به استقبال خانم برود. خانم آقاي مطهري ميگفتند که با يکي از دوستانم به مسافرت رفته بوديم و دير وقت برگشتيم و به دوستم گفتم که امشب به خانه ي ما بيا و بخواب و فردا به منزل خودتان برو. ايشان هم قبول کرد. نصف شب به خانه رسيديم و تا کليد انداختيم، آقاي مطهري در را باز کرد. ايشان بيدار بودند ومنتظر ما نشسته بودند و براي ما چاي آورد و پذيرايي کرد. اين دوستم خيلي تعجب کرد و گفت که همه ي روحانيون اين رفتار را به همسرشان مي کنند؟ من گفتم که بقيه را نميدانم ولي آقاي مطهري اين جوري است. اين دوست من اينقدر به روحانيت علاقمند شد. نفس برخورد يک عالم ديني براي او خيلي جالب بود. امام خميني هيچ وقت به همسرشان امر و نهي نمي کردند. مرحوم علامه طباطبايي مي فرمودند که من همه موفقيت هايي که دارم مديون همسرم و محبت هاي او هستم. خيلي سال پيش من با خانواده با ماشين به سوريه مي رفتيم. در راه سفر همه ي کارهاي بچه ها را من انجام مي دادم و همسفري هاي آقا به من گفتند که شما به اين کار باعث مي شويد که خانم ها، کار شما را به ما گوشزد بکند. گفتم مثالي داريم که يازده ماه شعبان، يک ماه هم رمضان. همه اش که نبايد خورد، يک ماه هم بايد روزه گرفت. گفتم که در مسافرت همه ي کارها را آقايان انجام بدهند. اگر مي خواهي دست بچه را بشوييد يا غذا را آماده کنيد شما انجام بدهيد تا خانم حجابش حفظ بشود و اين به نفع شماست. من کارها را انجام مي دادم با اينکه کار داشتم و بايد صحبت مي کردم و روحاني کاروان بودم.
امام صادق (ع) چيزي را براي خانواده تهيه کرده بود و داشت به خانه مي برد. فردي ايشان را ديد و گفت که اجازه بدهيد من اين را براي شما بياورم، امام فرمود که نه من صاحب خانواده هستم و اين وظيفه ي خود من است. خانواده ي من دوست دارد که من اين را بياورم يا خانم دوست دارد که در بازار باهمسرش باشد هرچند که شوهر مي تواند کار را به ديگري بسپارد ولي اين کار را نمي کند و دلش نمي خواهد که بار خودش را بر ديگري تحميل کند.
سوال – سوره ي اعراف آيات 30 – 23 را توضيح دهيد.
پاسخ – در اينجا بحث آدم و حوا مطرح است. خداوند اين جور پيام ها را به زن و مرد نمي دهد. مي گويد يا ايهاالناس يا بني آدم. مثلا لقد کرمنا بني آدم يا ايها الناس. اين نشانه دهنده ي تساوي زن و مرد در ارزش ها و ضد ارزش هاست. مي فرمايد: اي بني آدم، شيطان شما را گول نزند. کما اينکه پدر و مادر شما يعني آدم و حوا را از بهشت بيرون راند و لباس تقوا در اثر فريب شيطان از بين نرود.
سوال – دختري هستم که پدرم بيمار است. من همه ي کارهاي ايشان را انجام مي دهم. ايشان را حمام مي برم و غذا دهانش مي گذارم و خيلي کارهايي که شايد فرزندان براي والدين شان انجام نمي دهند ؟ آقاي رفيعي گفتند که بعضي از کارها گناهان را پاک مي کند. آيا با اين کارها، خدا گناهان من را مي بخشد ؟
پاسخ – خدا در کنار توحيد سفارش کرده که به پدر و مادرتان نيکي کنيد. در سوره ي انعام آيات 151 و 152، وقتي مي خواهد به ده تا ويژگي اشاره کند و بعد از اشاره، مي فرمايد که اين همان صراط مستقيم است و توصيه ميکند که اينها را بکار ببنديم. اولين توصيه توحيد و دومي آن رسيدگي به والدين است. در قرآن چند جا کنار توحيد، نيکي به والدين آمده است.
پيامبر فرمود: نزديکترين شما به من در روز قيامت، کسي است که به کار پدر و مادر رسيدگي کند. مسلما کاراين خانم دختر بزرگترين عبادت و تکفير است. تکفير يعني عواملي که گناه را مي پوشاند. در گناه ما يک بحث آمرزش و يک بحث تکفير داريم. اگر شما نسبت به کسي خطايي انجام بدهيد. يکي عذرخواهي مي کند، به اين طلب آمرزش و مغفرت مي گويند. حالا يک وقت مي گويد که اجازه مي دهيد که من صورت شما را ببوسم ؟ اين تکفير ميشود يعني جايگزين آن خطايي است که شما کرديد.
فردي خدمت پيامبر آمد و گفت که در زمان جاهليت، من دختر زنده بگور کرده ام و حالا مسلمان شده ام و فکرم مشغول اين خطايي است که کرده ام. من توبه کرده ام ولي جبران آن چيست ؟ حضرت فرمود: مادرت را احترام کن. گفت که مادر ندارم. حضرت فرمود: پدرت را احترام کن. روايت داريم که کسي به پيامبر گفت که بر گردن من گناهان بزرگي است. راه جبران آن چيست ؟ پيامبر فرمود که مادر داري ؟ گفت: خير مادر ندارم. پيامبر فرمود که پدر داري ؟ فرد گفت: بله. پيامبر فرمود: به پدرت احترام کن. از اين روايت معلوم مي شود که نفس تکريم والدين، يکي از عوامل پوشش و تکفير گناه است. بدون ترديد اين خواهر ما هم گناهانشان آمرزيده مي شود و هم ثواب مي برند و هم اينکه در زندگي شان توفيقاتي پيدا خواهند کرد. نگاهي که پدر بيمار به شما مي کند و در دلش براي شما دعا مي کند، برکت در زندگي شما ايجاد خواهد شد.