برنامه سمت خدا
-حجت الاسلام و المسلمين دکتر رفيعي
-آداب زيارت
89-11-04
پشت به اقيانوس هرگز دعاي باران بالا نمي رود رودر روي کوير فرياد زدي و باد صحرا در صحرا متولد شد، امشب به زيارت نواهي فرياد تو آمده ام و لبانم سربلند اعتراف مي کند اگر گلوي تو نبود عقل اين حنجره هرگز به فريادهاي بلند قد نمي داد، اگر گلوي تو نبود بايد برخيزم و رو به اقيانوس انتظار شمايل امروزينَت را از ديوار بوسه بياويزم، شايد دلم اين دعاي عهد را در آستانه ي نام تو مستجاب شود.
سوال – در باب آداب زيارت توضيحاتي بفرماييد.
پاسخ – زيارت کلاس تربيت است. و متن هاي زيارتي ما متون آموزشي اين مدرسه و کلاس است. اگر مفهوم و جايگاه زيارت درک بشود، شايد آن تاثيرات عميق و فراواني که در روايات گفته انسان خيلي ملموس در زندگي خودش احساس کند. من نکته اي در مورد خاستگاه و اهميت زيارت خدمت بينندگان عزيز عرض کنم. ما مراکز زيارتي متعددي داريم از زيارت خانه خدا گرفته تا قبور ائمه معصومين و رسول گرامي اسلام. شايد بعضي ها سوال کنند که اين زيارت به چه منظور است و چرا ميليون ها انسان بايد هزينه کنند و به زيارت امام رضا (ع) در مشهد، مدينه و ائمه بروند ؟ در خانه بنشينند و سلام بدهند، دور و نزديک ندارد، امام همه جا حضور دارد ؟ بخشي از آيات قرآن به ما ميگويد با چه کساني باشيد. مثلا مي فرمايد: يا ايها الذين امنوا تقوا الله و کونوا مع الصادقين. مردم تقوا داشته باشيد و با صادقين باشيد. نمي گويد در زمان حيا، بلکه مي گويد که هميشه با صادقين باشيد. صادقين يعني کساني که از نظر اعتقادي و رفتاري معصوم هستند. از معصوم روايت داريم: نحن الصادقون، منظور از صادقون معصومين هستند. در قرآن داريم: اگر کسي از خدا و پيامبر اطاعت کند با پيامبران، شهدا و راستگويان همنشين ميشود. يکي از مصداق با ائمه بودن زيارت آنها است. وقتي ما به حرم امام رضا (ع) مي رويم با امام رضا (ع) هستيم. وقتي حرم پيامبر مي رويم با پيامبر هستيم. ما در روايت داريم که با اينکه آن شخص از دنيا رفته ولي جسم او آنجاست ولي روح و آن چهره ي برزخي او در سر قبرش حضور دارد. خيلي ها سوال مي کنند که پدر ما از دنيا رفته است و او را در تهران دفن کرده اند و من در مشهد هستم مشود همانجا فاتحه بخوانم و سر قبرش نيايم؟ و چرا سر قبر آمدن تاکيد شده است ؟ چون آنجايي که جسد دفن است روح در آنجا حضور دارد. داريم که در قبور ائمه ملائکه مي آيند. يکي از مکان هايي که ملائکه هستند قبور ائمه است. و خود معصوم در آنجا نظارت دارد.
در زيارت امام رضا (ع) مي خوانيم : تو داري من را مي بيني، صداي من را مي شنوي و جواب سلام من را مي دهي. پس ما به زيارت مي رويم تا با ائمه باشيم. نکته ي بعدي اين است که قرآن مي فرمايد : انسانها وقتي به صحراي محشر مي آيند حسرت مي خورند. انسانها به چيزهاي مختلفي حسرت مي خورند. يکي از اسامي قيامت يوم الحسرة است. مي گويند خدايا ما بخاطر کوتاهي هايي که نسبت به تو کرديم حسرت مي خوريم. جنب الله يعني پهلوي خدا البته خدا پهلوAA ندارد يا عين الله يعني چشم خدا و خدا چشم ندارد و اين ها کنايه است. امام صادق (ع) فرمود: نحن جنب الله. در زيارت حضرت امير در نجف مي خوانيم : انت جنب الله. يکي از مصاديق جنب الله نزديکي به خداست و کسي که از همه به خدا نزديکتر است پيامبر، ائمه هستند. کسي به خدا از همه نزديکتر است که معصوم است و گناه نمي کند و عبادت خدا را مي کند. و اين ها همان معصومين هستند. پس رفتن به زيارت آنها همان جنب الله است و نرفتن به زيارت آنها يک نوع کوتاهي است. امام رضا (ع) فرمودند: هر کس نسبت به امام وظيفه اي دارد و يک از نشانه هاي وفاداري به امام زيارت کردن قبر آنها است. فردي خدمت امام صادق (ع) آمد و گفت: من مدتي است که نتوانسته ام زيارت جد شما بروم و در زيارت کوتاهي کرده ام. امام فرمود : خيلي بدکاري کردي. تو مي توانستي زيارت بروي و نرفتي. اگر از ما نبودي و با ما ارتباط نداشتي، من اصلا به تو توجه نمي کردم. آيا سزاوار نيست کسي را زيارت کني که خدا، انبياء و ملائکه او را زيارت مي کنند ؟ زيارت يک چيز معمولي هم بوده است. حضرت فاطمه (س) مرتب سر قبر حمزه سيد الشهدا مي آمد و زيارت مي کرد.
امام حسين (ع) شبهاي جمعه کنار قبر برادرش امام حسن (ع) مي آمد و زيارت مي کرد. امير المومنين سرقبر مادرش بنت اسد مي رفت و زيارت ميکرد. اين هايي که ميگويم در منابع اسلامي است نه فقط در منابع شيعه. پيامبر در مسافرتي که از مدينه داشتند سرقبر مادرشان آمنه رفتند و زيارت کردند. يکي از دلايل اينکه روي زيارت تاکيد شده است عبرت گرفتن و ارتباط برقرار کردن است. اصل اين است که روي زيارت تاکيد شده است. روايت داريم: کسي که امام اول ما را زيارت کند مثل اين است که حضرت مهدي را زيارت کرده است. يا اگر کسي به زيارت امام رضا (ع) برود مثل اين است که به زيارت امام اول رفته است. زيرا همه ي آنها نور واحد هستند. از زيارت امام زادگان و شخصيت هايي که در شهرها و روستاها دفن هستند حتي علما، بزرگان و نوادگان ائمه هم غافل نشويم. اين ها تاثير دارد. بالاخره اين ها منسوب به آن امام هستند. يا مثلا اصحاب امام هستند مثل مالک اشتر، عمار ياسر، سلمان يا علما و بزرگاني هستند که براي ترويج فرهنگ ائمه تلاش کرده اند و قلم زده اند مثل مرحوم ابن بابويه يا شيخ صدوق. قبور اين ها هم بايد مورد توجه باشد. افرادي مثل فضل بن شاذان و اباصلت که قبرشان در خراسان است و اينها سالها در کنار امام بوده اند. نقل شده است که يکي از علما وقتي به مدائن که نزديک بغداد است رفتند ديدند که قبر سلمان و حزيفه ( از ياران اميرالمومنين ) خراب شده است و ديدند که بدن سالم است. ايشان لبهاي حزيفه را بوسيد وگفت که حتما اين لبها به دستها و بدن امير المومنين خورده است و حضرت را بوسيده است. شخصيت هايي مثل شيخ کليني و شيخ طوسي که در حرم ائمه دفن هستند يا بعضي ها در نجف دفن هستند که بايد به زيارت اين قبور هم توجه بشود. الان در دنيا مقبره سربازان گمنام درست مي کنند يعني جايي که نمادين است. صرفا براي اينکه به ياد کشته شدگان جنگ ها باشند و از کشورهاي ديگر که مي آيند کنار اين مقبره هاي نمادين مي روند و احترام مي کنند. اين يک چيز بين المللي است و در دنيا شخصيت هايشان را تکريم مي کنند. مثلا شخصيتي مثل پيامبر گرامي اسلام که اين همه براي اسلام زحمت کشيده است و در جامعه تحول ايجاد کردند، چطور مي شود که انسان بعد از مرگش اين شخصيت را فراموش کند. نفس رفتن به زيارتها آثار تربيتي دارد. شما اگر زيارت نامه هايي که درباره ي ائمه هست مرور کنيد، مي بينيد که چقدر مسائل تربيتي در آن است. مثل زيارت امين الله، زيارت جامعه کبيره، زيارت امام رضا (ع) و زيارت پيامبر.
در اين زيارات بحث توفيق، نماز و عبادت است و بحث گواهي دادن به جايگاه آن شخصيت است. در زيارت امام حسين (ع) کلماتي که بکار مي بريم، در واقع هم تحليل قيام امام است، هم اعلام وفاداري به امام است و هم اعلام برائت از دشمنان امام است. پس نبايد زيارت را سبک بشماريم و کم توجهي کنيم. آثار فراواني دارد که حتي مرحوم فيض کاشاني در يکي از آثارش مي گويد. آنچه که من از روايات بررسي کردم تاکيد بر زيارت اگر بيش از حج و عمره نباشد کمتر نيست. دليلش هم اين است که حج و عمره را همه ي فرقه ها و گروهها مي روند ولي زيارت معصومين را کسي مي رود که محبت به معصوم را دارد، اعتقاد دارد و ولايت معصوم را مي پذيرد.
سوال – آداب ظاهري زيارت چگونه است تا حق زيارت ادا بشود ؟
پاسخ – دو دسته آداب داريم. يک دسته آداب عام داريم که مي توان آنرا آداب معنوي يا باطني زيارت گذاشت. ديگري آداب ظاهري زيارت است که در منابع ما آمده است. در چند سال قبل همايش زيارت برگزار شد که در آن به بحث زيارت پرداخته شد و عنوان آن هم انديشي زيارت بود. دو جلد کتاب در مورد زيارت چاپ شده است که در مورد فلسفه ي زيارت و آداب زيارت نوشته شده است و تخصصي است. اگر کسي بخواهد يک مطلب کلي در مورد آداب و فلسفه ي بداند کتابي توسط آقاي سعيد آملي آقازاده آقاي جواد آملي نوشته شده است بنام فلسفه و آداب زيارت يک جلد کتاب جمع و جور و خلاصه اي است. البته کتابهاي قديمي مثل کتاب حاج عباس قمي و مرحوم مجلسي و حاجي نوري هستند که زبانش قديمي تر است. اما اين کتابهايي که نام بردم به زبان امروزي تدوين شده است. کتاب فرهنگ زيارت نوشته محدثي هم کتاب خوبي است. در ارتباط با زيارت سه محور اساسي و آداب معنوي وجود دارد. يکي مسئله ي معرفت است که خيلي روي آن تاکيد شده است. امام صادق (ع) به شخصي بنام ابراهيم فرمودند وقتي مي آيي حج و عمره انجام بدهي، آنرا با معرفت انجام بده واگر با معرفت انجام بدهي هر قدمي که بر مي داري به آن ده حسنه مي دهند. در ورايتي داريم که به زيارت مومن هم که مي رويد با معرفت برويد. فردي از امام صادق (ع) پرسيد : منظور از اينکه با معرفت به زيارت نوه ي ما که در طوس دفن است برويد چيست ؟ امام فرمود : معرفت يعني اينکه معتقد باشي که اطاعت از اين امام لازم است. معرفتي که مي گوييم مراتب دارد. يک مرتبه ي معرفت اعتقاد به امامتش است. اعتقاد به اينکه ايشان حجت خداست و معصوم است. معرفت مرتبه ي بعدي معرفت حقوقي است که امام بر گردن ما دارد. امام از ما چه ميخواهد که رضايت او را فراهم بکنيم. يعني در واقع در مسير آنها گام برداشتن است. نکته ي دوم تشکر از توفيق زيارت است.
وقتي ما به زيارت امام حسين (ع) مي رويم مي خوانيم: خدا را شکر که من را هدايت کرد به ولايت تو. و به من توفيق داد که پايم به کربلا برسد. خود توفيق زيارت پيدا کردن يعني وقتي انسان نگاهش به حرم امام رضا (ع) مي افتد بگويد که خدايا شکر که از ميان اين همه انسان به من توفيق آمدن به زيارت را دادي و پولم اينجا هزينه بشود. نکته ي سوم ترک محرمات است. زيارت به معناي اعراض و دوري است. کسي که دارد زيارت مي رود گويي دارد از دنيا اعراض مي کند. از عالم ماده و جسم دوري مي کند و به محيط روحاني مي آيد. در زيارت معصومين و پيامبر کسي در مورد اموردنيايي صحبت نمي کند و همه دارند زيارت مي خوانند، اشک مي ريزند، زيارت يک نوع ارتباط قلبي با آن معصوم است، زيارت نوعي پيوند با صاحب قلب است. کسي که مي خواهد با صاحب قلب پيوند برقرار کند، گفت کبوتر با کبوتر باز با باز. معصوم کسي است که در عمرش مرتکب گناه نشده است، پس من که به زيارت معصوم مي آيم بد حجاب نباشم، دروغ نگويم، معصيت نکنم، به نامحرم نگاه نکنم، با مال حرام به زيارت نيايم. روايت داريم که اگر کسي به زيارت خانه ي خدا بيايد و در وسايلش پرچم يا علامت حرامي باشد، وقتي محرم ميشود و مي گويد که اللهم لبيک خطاب ميشود لا لبيک و از تو پذيرفته نيست. احمد اسحاق قمي از نيشابور خدمت امام عسگري (ع )يا امام کاظم(ع) پول مي بردند تا پول بدست امام بدهند. امام مي فرمودند که من اين را قبول نمي کنم، اين حق فلاني است. پس زيارت بايد با مال حلال باشد. آن جوري بايد به زيارت برويم که آنها دوست دارند. حالا نگويند که ما نميتوانيم اين ها را انجام بدهيم پس زيارت نرويم. خير سعي کنيد که اينکارها را انجام بدهيد و توبه کنيد. استغفرالله بگوييد و بعد به زيارت مشرف بشويد. و خودمان را با معصوم انطباق بدهيم.
سوال – کساني که مي خواهند زيارت بروند ولي نمي توانند بايد چکار بکنند ؟
پاسخ – در مفاتيح داريم زيارت از راه دور. فردي خدمت امام صادق (ع) آمد و گفت: من دوست دارم به زيارت امام حسين (ع) بروم. آقا گفت زير آسمان برو و رو به قبله سه مرتبه بگو : صلي الله عليه يا ابا عبدالله و تو در ثواب زيارت شريک مي شوي. در تولد و شهادت ائمه معصومين مقيد باشيد. دو رکعت نماز بخوانيد و به روح آن شخصيت هديه کنيد. مثلا امشب شب اربعين است. دو رکعت نماز بخوانيد و به امام حسين (ع) هديه کنيد و بگوييد يا ابا عبدالله. با اين کار اسم من در جزء زائران ثبت ميشود. حالا ممکن است آن نمره اي که زائر کربلا مي گيرد من نگيرم ولي بخشي از ثواب زيارت را مي برم. وقتي جابربن انصاري در شب اربعين به کربلا آمد گفت: که ما در ثواب شهادت حسين و يارنش با آنها شريک هستيم. من از پيامبر شنيدم که هر کس هر قومي را دوست داشته باشد با همان قوم مشهور ميشود. گاهي دوست داشتيم که مثلا فردا که روز اربعين است در کربلا باشيم و وقتي تلويزيون کربلا را نشان ميدهد اشک تو جاري مي شود، شما در ثواب شريک هستي. زيارت از راه دور براي هر معصومي ممکن است. انسان دو رکعت نماز بخواند و هديه کند انشاء الله در ثواب زيارت شريک مي شويم.
سوال – سوره مائده آيات 76-71 را توضيح دهيد.
پاسخ – اين صفحه در مورد اعتقادات مسحيت است که عيسي را پسر خدا مي دانند. قرآن مي فرمايد که اين اعتقاد درستي نيست، او بنده ي خدا است و خدا فرزند، پدر و مادر ندارد. بعد آيه 74 اشاره مي کند که آيا مردم توبه و استغفار نمي کنيد ؟ آن خدايي که غفور و رحيم است به سراغش نمي روييد و از او طلب مغفرت نمي کنيد. اين شبهاي اربعين شبهاي توبه هم است. انسان مي تواند با استغفار و توبه ارتباطش را بيشتر و مستحکم تر کند.
سوال - در مورد نماز زيارت توضيح دهيد.
پاسخ – يکي همان دو رکعت است که مي توانيم بخواهيم به کيفيت نماز صبح و آنرا به ائمه هديه کنيم و به معصوم سلام بدهيم. البته ما نمازهاي زيارت مخصوص هم داريم مثل نماز حرم پيامبر که دو رکعت است. رکعت اول آن سوره ياسين و رکعت دوم سوره الرحمن است. در حرم امير المومنين در رکعت اول سوره الرحمن و در رکعت دوم سوره ياسين را مي خوانيم.
سوال – زيارت امام حسين (ع) در روز اربعين را توضيح بدهيد.
پاسخ – اربعين يعني چهل روز بعد از وفات يا شهادت کسي. اين مسئله اولين بار در داستان کربلا مطرح شده است. در مورد امام حسين (ع) داستان اربعين مطرح است و چهل روز بعد زيارت نامه ي خاصي براي ايشان مطرح ميشود. اين زيارت را امام صادق (ع) انشاء کرده اند. در روايتي داريم که مومن چند علامت دارد. يکي از آنها زيارت اربعين است. پس يکي از نشان هاي مومن زيارت اربعين است. ثواب زيادي هم بر اين زيارت مترتب است. روز اربعين درکربلا دو اتفاق مطرح است. اتفاق اول آمدن اولين زائران بر قبر ابا عبدالله است که او جابر بن انصاري و عطيه است. او خودش يک مفسر قرآني است. جابر هم از اصحاب رسول خداست و از کساني است که وقتي امام به کوفه آمد با امام صحبت کرد. او براي زيارت امام حسين (ع) آماده شد. غسل کرد و لباس مرتب پوشيد. قبر هم مثل امروز معلوم نبود و صحن و سرا هم نداشت. خاک و بيابان بود. او کنار قبر آمد و قبر را تشخيص داد. در آنجا زيارتنامه اي را خواند که اين زيارتنامه در منابع است و به اباعبدالله سلام داد و سه بار الله اکبر گفت و حتي کنار قبر بيهوش شد. وقتي به هوش آمد فرياد زد يا حسين حبيبي يا حسين. جريان ديگر آمدن اهل بيت است که بعضي ها نوشته اند که اهل بيت از شام آمدند و به کنار قبر اباعبدالله آمدند. البته بعضي ها مثل شيخ عباس قمي مي گويند که امکان آمدن نبوده است و بعضي ها مثل قاضي طباطبايي معتقد است که اهل بيت آمده اند. من پيشنهاد ميکنم که بينندگان اين زيارت دو صفحه اي که در مفاتيح است را بخوانند. وقتي آفتاب مي زند و روز ميشود هر کجا که هستيد شروع به خواند اين زيارت بکنيد که در اين زيارت فلسفه ي قيام اباعبدالله آمده است. اين همان مسئله ي تربيتي زيارتنامه است. خدايا حسين ما خونش را داد براي اينکه جامعه را از جهل و گمراهي نجات بدهد. خيلي ها در مورد قيام امام بحث کرده اند ولي زيباترين کلمات در همين کلمه ي آمده است.
امام صادق (ع) مي فرمايند که حسين شهيد شد تا دو تا بيماري را در جامعه ريشه کن کند. يکي جهالت و يکي ضلالت. اين دو تا بيماري همواره جوامع را زمين زده است. اگر برادران يوسف، يوسف را در چاه انداختند بخاطر جهالت بود. يوسف به آنها گفت که شما جاهل هستيد. اگر قوم لوط سراغ همجنس بازي رفتند بخاطر جهالت بود. اگر قوم موسي گوساله پرست شدند بخاطر جهالت و ناداني انها بود. پس يکي از علتهاي قيام امام جهل زدايي بود که اتفاق موفق هم شد. چون بعد از اين قيام بود که انقلاب ها شکل گرفت و مردم با مسائل آشنا شدند.