برنامه سمت خدا
-حجت الاسلام والمسلمين دکتر رفيعي
-آداب ميهماني دادن
89-08-17
اي خداي بيت الله چشم ما را از سنگ و خاک بگير و به جمال صاحبخانه روشن کن. اي خداي کعبه ما را از خودمان تهي و آکنده از حضور خودت کن.
سوال – آداب ميهماني دادن و ميهماني رفتن را توضيح بدهيد.
پاسخ – ما مسلمان هستيم و مسلماني آدابي دارد و ما در منابع مان اينها را کم نداريم. در روايات و آيات قرآن اشاره به اين آداب شده است. مردم از ما کليات را زياد شنيده اند مثل حلال و حرام ولي خيلي از اوقات اين آداب را از زبان ما نشنيده اند و ممکن است رعايت نکنند بخاطر اينکه نمي دانند. اين برنامه را به آداب ميهماني اختصاص مي دهيم. وقتي ما اين آداب را مي گوييم بينندگان به تمام اين آداب توجه بکنند. من اين آداب را در سه بخش مي گويم. يکي آداب دعوت کردن، يکي آداب ميهماني و يکي آداب ميزباني. بخش اول در بحث دعوت کردن است. روايات زيادي داريم که مي گويند: ميهمان را دعوت کنيد. اگر ميهمان به خانه ي شما بيايد خير و برکت مي آورد، در دعوت کردن از ميهمان عجله کنيد، در دعوت کردن از ميهمان سعي کنيد بين غني و فقير فرقي نگذاريد. بعضي ها در دعوت کردن از ميهمان انتفاعي عمل ميکنند. مثلا مي گويند که فلاني پدرش رئيس بانک است شايد بتوانيم وامي بگيريم يا اينکه فلاني در اداره اي کار مي کند شايد پسرم را آنجا استخدام بکند. دعوت کردن آدابي دارد. يکي اينکه ما زود دعوت کنيم و در دعوت کردن کوتاهي نکنيم. يکي اينکه در دعوت بين فقير و غني فرقي قائل نشويم. الان در فاميل افرادي هستند که فقير هستند و نميتوانند شما را دعوت کنند شما نگوييد که پنج بار به خانه ي ما آمده است. شايد تازه عروس يا تازه داماد باشد، بدهکار است و قسط دارد. مگر شما او را دعوت کرده اي که او هم شما را دعوت کند ؟ مگر مبادله ي کالا به کالاست ؟ در دعوت کردن نيت خيلي مهم است. در دعوت کردن نيت ما بايد صله ي رحم باشد، نيت ما بايد اطعام مومن باشد، نيت ما رساندن خير و برکت به ديگران باشد. نبايد نيت ما اين باشد که بگوييم امشب به او ميگوييم بيايد که او هم بگويد فردا به ما بگويد که بياييد يا نيت نبايد پُز دادن باشد يا اينکه نيت ما انتفاعي باشد که بخواهيم سودي ببريم. امام حسن (ع) از کوچه هاي مدينه در مي شدند و ديدند که عده اي از فقرا نشسته اند و غداي ساده اي ميخورند. آنها آقا را دعوت کردند و ايشان در کوچه سر سفره ي فقرا نشستند و فرمودند که خدا انسان متکبر را دوست ندارد. و فرمودند که شما فردا خانه ي ما بياييد. نکته بعدي اين است که شما بخاطر دوري راه از پذيرفتن دعوت سرباز نزنيد. مثلا شما جنوب شهر مي نشينيد و يکي شما را شمال شهر دعوت کرده است. نگوييد که راه دور است و چقدر بايد پول بنزين بدهيم. اگر برويم سرکوچه چلوکباب بخوريم راحت تر هستيم.
امام باقر (ع) فرمودند که رسول خدا به مردم گفتند که دعوت مومن را بپذيريد حتي اگر پنج فرسنگ باشد. حالا اين روايت مال آن زماني است که مرکب شتر بوده است نه براي الان که ماشين است. روزه ي مستحبي خيلي ثواب دارد ولي يکي از آداب ميهماني اين است که اگر روزه ي مستحبي بوديد و کسي شما را دعوت کرد، روزه ات را باز کني. و روايت داريم ثوابي افزون تر از روزه براي شما ثبت ميشود. مثلا عيد غدير است و شما روزه گرفته ايد. کسي شما را ناهار دعوت ميکند و شما ميگوييد که روزه هستم و ميگويد که روزه ات را بازکن. اين ها نکاتي است که در منابع ما روي آن تاکيد شده است. حال سراغ آداب ميهمان شدن مي رويم. يکي از آداب ميهمان شدن اين است که وقتي شما جايي ميهمان مي شويد صاحبخانه را به تکلف نيندازيد، به زحمت نيندازيد و با شما راحت باشد.
حارث بن عبدالله حضرت علي (ع) را ميهمان کرد و ايشان فرمودند به سه شرط مي پذيرم يکي اينکه خودت را به زحمت نيندازي و دوم اينکه به زن و بچه ات زحمت ندهي واز بيروون غذا تهيه نکني و زير بار قرض نروي و سوم اينکه هر چه درخانه ات هست از من دريغ نکني. يکي ديگر از آداب اين است که هر جا صاحبخانه گفت، ميهمان همانجا بنشيند. يکي ديگر از آداب ميهماني اين است که ميزبان ميهمان را به کار وادار نکند. بعضي ها اقوامي دارند که کار فني ميکند. مي گويند که امشب او را دعوت کنيم که کولر را درست کند و دستي هم به ماشين ما بزند. يک شب امام رضا (ع) ميهماني داشت و چراغ اتاق خاموش شد. ميهمان خواست بلند بشود که امام فرمودند: ما براي کارهاي خانه از ميهمان استفاده نمي کنيم. نکته ي بعدي اين است که ميهمان بدون دعوت جايي نرود. روايت هم داريم که چند گروه اگر ملامت شدند خودشان مقصر هستند. يکي از آنها کسي است که بدون دعوت جايي مي رود. کسي سر سفره اي رفت و دعوت نشده بود. به او گفتند که شما با چه کسي آشنا هستيد. او گفت: من با اين غذاها آشنا هستم و آنها من را مي شناسند. روايت داريم که بر سر سفره اي که دعوت نشده ايد ننشينيد که اگر تحقير بشويد خودت مقصر هستي. نکته ي ديگر اين است که در ميهماني که دعوت شده ايد همراه با خودتان نبريد. گاهي کسي تنها دعوت مي شود ولي خانواده و اقوام ديگر را با خودش مي برد. حالا در دعوتنامه ها مي نويسند که از آوردن بچه خود داري کنيد. اين آثار شرعي هم داشته باشد. ممکن است ضمانت شرعي هم داشته باشد. نکته ي ديگر اين است که دير به ميهماني نرويد و صاحبخانه را منتظر نگذاريد. آداب ديگر ميهماني اين است که تجسس نکنيد. فضولي نکنيد. نکته ي ديگر اين است که خودتان را به زحمت نيندازيد. مثلا به ميهماني مي رويد. جاي خيسي مي نشينيد. نپرسيد که اينجا پاک است يا نه ؟ براي شما مسئله اي ندارد زيرا شما خانه ي مسلمان دعوت شده اي و فرض اين است که خانه ي مسلمان پاک است. مثل بحث خوردن و آشاميدن است که گفتيم. آخرين نکته اين است که اگر منکري مشاهده کرديد تذکر بدهيد. مثلا من را سر سفره اي دعوت ميکنند و مي بينم که درغذا يک چيز نجسي مثل فضله ي موش است. بقيه هم خبر ندارند. من نبايد ديگران را باخبر کنم. حالا يک موقع من دعوت مي شوم و مي بينم سر سفره شراب مي آورند من نمي توان سر اين سفره بنشينم.
امام صادق (ع) سر اين سفره ننشست. حالا سر سفره مي بينيد که خانم ها بي حجاب سر سفره مي نشينند و با نامحرم دست ميدهند. خانواده هايي هستند که مقيد به نماز هستند ولي به حجاب مقيد نيستند. اگر اين طور بود بايد از آن پرهيز کند و جوري تذکر بدهد که تاثير گذار باشد. ديگر اينکه ميهماني خيلي طول نکشد. کسي ميهماني رفته بود و گفت که من ساعت ندارم. صاحبخانه گفت: تقويم که در جيب خودت داري يعني روز عوض شده بود. بخش سوم بخش ميزبان است. در اينجا يکسري آداب بايد رعايت بشود. يکي اين است که ميزبان غذا را زود بياورد و ميهمان را معطل نکند. يکي ديگر از آداب اين است که ميزبان براي ميهمان آسايش فراهم کند. روايت داريم که غذا را يکباره بياورد که تکليف مشخص بشود که چه مي خواهد بخورد. يکي ديگر از آداب اين است که قبل از سيرشدن ميهمان سفره را جمع نکند و خودش زود شروع کند و دير تمام کند که ميهمان راحت باشد. خود ميهماني آثاري دارد که يکي از آنها صله ي رحم است. فاميل همديگر را مي بينند، ديگر اينکه رسيدگي به حوائج همديگر مي کنند. يکي از آثارش اين است که برنامه ريزي بعدي را مي آورد. آقايي رئيس اداره است و مي خواهد کسي را استخدام کند. فردي هم درسش تمام شده است و دنبال کار مي گردد. پس در اين مجلس جوان کار پيدا ميکند و کدورت ها را از بين مي برد، اضطراب ها را از بين مي برد. بعضي جوانها مي گويند که افسردگي داريم. وقتي زندگي آنها را مي بينيم صبح تا ديروقت خواب هستند و بعد يک غذاي ساده و دوباره بعدازظهر مي خوابند و تا شب که همسرش بيايد. تنها بودن اين خانم و جدا شدن از پل هاي ارتباطي باعث شده که او افسردگي بگيرد. صله ي رحم، رفت و آمد و جلسات ميهماني براي جلوگيري از افسردگي خوب است. من پيشنهادم اين است که ماهي يکبار دور همديگر جمع بشوند و همديگر را ببينند و يک غذاي ساده با هم بخورند. قرآني بخوانند، احکامي بگويند. يکي از عوامل که باعث شده ميهمانيها کم بشود تجملات است. يعني طرف ميگويد که اگر من بخواهم عروسي را دعوت کنم بايد حقوق يک ماه را خرج کنم. اگر ميهماني ها از تجملات بيرون بيايد بي تکلف ميشود و از تکلفات بيرون مي آيد. مثلا مي گويد که مادر خانمم فقط دخترش را دعوت کرده و به من جداگانه زنگ نزده است. مگر شما زن و شوهر نيستيد ؟ اين ها بهانه تراشي است. در عروسي ها اتفاق مي افتد که صاحبخانه يادش مي رود که به افرادي زنگ بزند و به مادرهايشان مي گويد که شما به بچه هايتان بگوييد و آنها ميگويند که بايد جداگانه به ما زنگ بزند. تکلفات، تجملات و توقعات را کم کنيم تا رفت و آمدها صميمي تر بشود.
سوال – سوره بقره آيات 259-256را توضيح دهيد.
پاسخ – ولي مردم، دوست و سرپرستشان گاهي خداست و گاهي طاغوت است. طاغوت يک وقت شيطان است و يک وقت ستمگر و يک وقت هواي نفس است. خدا ميگويد که اگر من سرپرست کسي شدم مردم را از ظلمت ها به سوي نور مي برم. نکته اي که اينجا هست اين است که ظلمات جمع است ولي نور مفرد است زيرا نور يکي است ولي ظلمت زياد است. من مومنان را از ظلمت جهل به نور علم و از ظلمت ظلالت به نور هدايت و از ظلمت گناه به نور صواب مي برم. اگر کسي کافر شد ولي او طاغوت است و طاغوت او را از نور به ظلمت مي برد، از هدايت به ظلالت مي برد و از علم به جهل مي برد. اين تفاوت خدا و طاغوت است.
سوال – آيا ميهماني ثوابي هم دارد ؟
پاسخ – بله ثواب دارد. ميهماني دادن اين قدر ثواب دارد که شايد ميهماني رفتن اين قدر ثواب نداشته باشد. در روايت داريم که هرکس که هرگز ميهمان دعوت نمي کند در او خيري وجود ندارد. حالا مي گويند شايد کسي نداشته باشد ؟ شما ميتوانيد با نان و خرما پذيرايي کنيد. ما که نبايد تجملات را ملاک قرار دهيم. البته ميزبان وظيفه دارد که هر چه درخانه هست بياورد و ميهمان هم وظيفه دارد که اعتراض نکند. هر کس به ميزان توان خودش پذيرايي کند. هميشه بحث نداشتن نيست بعضي ها نمي خواهند ميهمان دعوت کنند. غذا خوردن با مومنين خيلي تاکيد شده است و تنها خوردن مذمت شده است. حضرت ابراهيم هيچ وقت تنها غذا نمي خورد و گاهي راه طولاني مي رفت تا ميهماني پيدا کند و مقيد به ميهمانداري بود. در روايت داريم که خداوند در برابر سه چيز انسان را محاسبه نمي کند. يکي غذا خوردن در سحر، يکي غذا خوردن درافطار و سومي غذا خوردن با مومنين است.
حضرت علي (ع) فرمود: اگر کسي يک وعده ي غذايي به مردم بدهد از آزاد کردن برده ثوابش بيشتر است. در قرآن داريم: در قيامت گردنه هايي دارد، گردنه هاي خيلي سختي است. يک راه عبور از گردن ها آزاد کردن بنده است و يکي اطعام به ديگران و ميهماني کردن است. پيامبر فرمود: کسي که به برادر ديني اطعام کند تا سير شود خدا او را از آتش جهنم دور ميکند. روايت داريم که روز قيامت خدا به بعضي ها ميگويد که چرا وقتي من گرسنه شدم به من غذا نداديد ؟ يا چرا عيادت من نيامديد ؟ چرا از من تشکر نکرديد ؟ بنده مي گويد که پروردگارا چگونه بايد تو را اطعام ميکردم ؟ فرمود: برادر ديني ات گرسنه بود و تو به او غذا ندادي و اگر او را اطعام کرده بودي من را اطعام کرده بودي. خيلي اوقات خدمتي که شما به مردم انجام ميدهيد خدا آن کار را به خودش نسبت مي دهد. مثلا به خدا قرض بدهيد. خدا پول مي خواهد ؟ تمام عالم براي خداست چگونه از ما پول مي خواهد. اگر من را ياري کني ؟ منظور اگر دين خدا را ياري کني. يا مي فرمايد: اگر کسي شکر بنده را به جا نياورد شکر من را بجا نياورده است. اگر کسي مريض بشود و به عيادت او برويد گويا به عيادت خدا رفته ايد. مي خواهد اهميت آنرا بگويد. به ميهماني دادن اهميت بيشتري بدهند. خدا خير و برکاتي بابت ميهماني به خانه ي شما مي آورد. چقدر افراد هستند که بخاطر ميهماني دادن خطاها از آنها دور ميشود. و بيمه شدن در مقابل حوادث است. ميهمان عزيز است ولي همچو نفس، خفه سازد اگر آيد و بيرون نرود. وقتي مي گويد ميهمان ميزبان را به زحمت نيندازد يعني اينکه تفحص نکند که چه چيزي در خانه دارد و براي او نياورده است و به ميزبان هم سفارش کرده که هرچه دارد براي ميهمان بياورد. هرکس وظيفه ي خودش را انجام دهد. اگر او در خانه چيزي دارد و نياورده است، او کوتاهي کرده است. شما موظف هستي که هر چه داري بياوري و اوهم موظف است که اعتراض نکند. هر کدام از مسئوليت ها در حيطه خودش رعايت بشود. حالا از آداب ميهماني در خانه ي خدا سوال ميکنند ؟ ما هميشه ميهمان خدا هستيم چه در ماه مبارک رمضان چه غير ماه رمضان. همه جا سفره، سفره ي خداست. چه حج و چه غير حج. گاهي اوقات بخاطر اهميت چيزي را به خودش نسبت مي دهد. مثلا ميگويد خانه ي خدا، بيت الله يا مسجدالحرام. همه ي مساجد خانه ي خدا هستند. رمضان ماه خداست. ماههاي ديگر هم ماه خداست. اين نشانه ي اهميت است. شدت ارتباطش با خدا در مسجدالحرام و در ماه رمضان بيشتر است. ما هم از همه ي حجاج التماس دعا داريم و از خدا مي خواهيم که هرسال حج را نصيب ما بکند. حالا که خدا آنها را دعوت کرده در مقابل سختي هاي ميهماني نق نزنند. در مشعر و بي خوابي ها و شلوغي ها. نگاه به ميهماني، بايد نگاه به آثار آن باشد نه به فضاي آن. ميهماني آنها معنوي است. در عرفات رشد کنند و در مشعر شعور پيدا کنند. در منا آرزوهايشان را از خدا بخواهند و ياد خدا کنند و هواي نفس را از خودشان دور کنند. بنده ي خدايي مي گفت که ما در ماه رمضان چه ميهماني هستيم ؟ منظور ميهماني معنوي الهي است. ائمه ي معصومين که ما پيروان آنها هستيم به اين مسائل اهميت مي دادند. پيامبر در خانه مرتب ميهمان داشتند. گاهي وقتها که ميهمان مي آمد خودشان گرسنه مي خوابيدند براي اينکه ميهمان را رد نکنند. شان نزول سوره ي هل اتي بخاطر سه شب انفاق حضرت زهرا با بچه هايش به يتيم، مسکين و اسير بوده است. گاهي خودشان دست بر غذا مي کردند و لقمه ي کوچک بر مي داشتند که ميهمان احساس شرمندگي نکند، بي تکلف باشد و راحت غذا بخورد. در صدر اسلام با اينکه وضعشان خوب نبود بازميهماني مي دادند. الان ميهماني کم شده است. فاصله ها هم بيشتر شده است. شما کسي را که فقير است يا فردي را از دست داده ميهمان کن و از او انتظار نداشته باش که تو را دعوت کند و نگو که چند بار آمده است. شايد او نتواند دو سال ديگر هم تو را ميهمان کند و به رُخش هم نکش.