98-04-16-حجت الاسلام والمسلمين بهشتي-ابعاد مختلف تربيت عبادي(وقت نماز)

برنامه سمت خدا
موضوع برنامه: ابعاد مختلف تربيت عبادي (وقت نماز)
كارشناس: حجت الاسلام والمسلمين بهشتي
تاريخ پخش: 16-04-98     
شريعتي: بسم الله الرحمن الرحيم و صلي الله علي محمد و آله الطاهرين
سلام مي‌کنم به همه دوستان عزيزم و بيننده‌هاي خوب نازنينمان، شنوندگان ارجمند راديو قرآن که صداي ما را مي‌شنوند. يک سلام مخصوص به همه آنهايي که تمام زندگي‌شان با ياد خداي متعال رنگ آرامش به خودش مي‌گيرد. حاج آقاي بهشتي سلام عليکم و رحمة الله، خيلي خوش آمديد.
حاج آقاي بهشتي: سلام عليکم و رحمة الله، بنده هم خدمت حضرتعالي و همه بينندگان و شنوندگان سلام مي‌کنم. ايام دهه کرامت را تبريک مي‌گويم، ميلاد حضرت معصومه(س) و فرزندان موسي بن جعفر که اين روزها به نام آنها نامگذاري شده است. حضرت احمد بن موسي و صالح بن موسي بن جعفر و خورشيد بلند جهان که در ايران زمين افتخار ايراني‌ها هست، امام رضا(ع). از خداوند مي‌خواهم اين گفتگوها را با خير و نور و رشد و به دور از هر آفت و اشتباه تقدير بفرمايد.
شريعتي: امروز يکشنبه ماه ذي القعده است و نماز مخصوصي که خيلي هم فضيلت دارد را فراموش نکنيد. در ذيل بحث تربيت عبادي به بحث نماز رسيديم، جزئياتش را مرور کرديم، امروز انشاءالله در مورد وقت نماز صحبت خواهيم کرد.
حاج آقاي بهشتي: بسم الله الرحمن الرحيم، الهي انطقني بالهدي و الهمني التقوي.
در مورد نماز آيات و احاديثي را گفتيم، اين گره خورده با وقت، خداوند جزء جوهره نماز وقت را قرار داده است. قرآن مي‌فرمايد: «إِنَّ الصَّلاةَ كانَتْ‏ عَلَى‏ الْمُؤْمِنِينَ كِتاباً مَوْقُوتاً» (نساء/103) کتاب يعني واجب، «کتب عليکم الصيام» يعني واجب شد. يک واجب وقت‌دار است. يعني خداوند نفرمود: در هفته هفتاد رکعت نماز بخوانيد. اين نمازها تقسيم شد، دو رکعت در اين وقت، چهار رکعت در اين وقت، وقت در تربيت ما، در دنياي ما و آخرت ما و فرد و جامعه ما تأثير دارد. خداوند اينگونه طراحي کرده است. وقت را جزء مکانيسم اين عبادت قرار داده است. به جز نماز خيلي از واجبات ديگر هم با وقت گره خورده است. مثل روزه که ما نمي‌توانيم سي روز در طول سال روزه بگيريم. «أَيَّاماً مَعْدُوداتٍ‏» (بقره/184) در ماه رمضان، ماه شوال و ذي القعده براي کساني است که در ماه رمضان يا مريض بودند يا مسافر، ولي مسلمانان تا روز قيامت در اين زمان تعريف شده است. حج که از فردا زائران حرکت خواهند کرد. براي قبولي زيارت آنها و سلامتشان و حج باشکوهشان دعا مي‌کنيم. اعمال حج بايد در وقت خود انجام شود. يک روز قبل از عيد قربان بايد مکه را ترک کنند و به سرزمين عرفات بيايند. بعد از عرفات تا خورشيد غروب مي‌کند نماز مي‌خوانند و حرکت مي‌کنند، دو و نيم ميليون حاجي در همين وقت بايد اين اعمال را به جا بياورند و اگر کوتاهي کنند جريمه دارد.
وقت در جاي جاي مراسم حج هست. اين تأثير تربيتي دارد. خمس، وقت درونش هست. هر مسلماني کسب و کاسبي‌اش وقتي شروع مي‌شود، کارمند است، کارگر يا کاسب است، يک وقتي را بايد مشخص کند، اين آغاز کسب درآمد من است. پس از يکسال که گذشت بايد محاسبه کند، من بدهکار هستم، بستانکار هستم و پس انداز داشتم. خمس با وقت گره خورده است. زکات با وقت گره خورده است. «وَ آتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصادِه‏» (انعام/141) روز برداشت محصول وقت است که زکات داده شود. وقت يک پديده مهمي است که عبادات ما را منظم مي‌کند. يک نماز خوان گاهي که نمازها را نگاه مي‌کنيم چرا تأثير ندارد، چون به مسائلش دقت نداريم. علامه طباطبايي مي‌فرمايد: خداوند در قرآن به سي و چند چيز قسم ياد کرده است. در قرآن بيش از صد قسم داريم که بعضي تکرار شده است. خود ما وقتي مي‌خواهيم تأکيد کنيم به چيزي که خيلي براي ما مهم است قسم مي‌خوريم.
علامه طباطبايي مي‌فرمايد: بيشتر قسم‌هاي خدا به وقت است. اين معنا دارد، يعني وقت گوهري است که به راحتي به دست نمي‌آيد. خداوند به اجزاء وقت قسم خورده است. قسم به سحر، قسم به صبح، قسم به چاشت، قسم به ظهر، قسم به عصر، قسم به شب، قسم به روز، بعضي هم شش هفت بار در قرآن آمده است. ««وَ الْفَجْرِ»، «وَ الصُّبْحِ»، «وَ النَّهارِ»، «وَ الْعَصْرِ»، «و الضحي»، «والليل» اينها پيام براي ما دارد. مسلمان‌ها پديده وقت خيلي قيمتي است. حاج آقاي قرائتي مي‌فرمايد: يک کسي ساعتش گم مي‌شود، مدتي غصه مي‌خورد که ساعتي را گم کردم اما ساعت‌ها را از دست مي‌دهد و غصه نمي‌خورد. اين ساعت را از دست مي‌دهد چون برايش معنا دارد، اما ساعت‌هاي عمر را از دست مي‌دهد، برايش مهم نيست. اين نمازي که عامل تربيت ما هست، يک قسمتش همين وقت است.
در دين ما نماز قبل از وقت باطل است. همين فکر لازم دارد، چرا؟ مگر ما در نماز چه مي‌گوييم؟ خدا بزرگ است. به جز الله خدايي نيست. خدا منزه است. چرا دو دقيقه زودتر بايد باطل باشد؟ انگار نماز نخوانديم. قبل از وقت باطل، اول وقت بهترين، با تأخير ثواب کم، بعد از وقت، گناه. اين نقش وقت است. هرچه با تأخير انجام شود ثوابش کمتر است. بعد از وقت گناه است که بايد نماز را قضا کنيم، نخوانديم نماز صبح ما قضا شد، يا در مسافرت کوتاهي کرديم، قضاي نماز را بايد به جا بياوريم و به جا هم مي‌آوريم ولي يک گناه است. روايت دارد پيغمبر فرمود: روز قيامت روز خيلي سختي است. چون از ما حساب کشي مي‌کنند. مدتي من مديرکل در آموزش و پرورش بودم، از من نپرسيدند: چند وقت مديرکل بودي؟ چقدر پول در اختيارت بود؟ چه کار کردي و کجا کوتاهي کردي؟ پيغمبر فرمود: از چيزهاي مختلف مي‌پرسند ولي حتماً از همه پنج چيز را سؤال مي‌کنند. در دو مورد وقت است. «عن عمره‏ فيما أفناه» عمرت را چه کردي؟ «و عن شبابه» گل عمر و جواني را چه کردي؟ دو سؤال از پنج سؤال روز قيامت در مورد وقت است. سالها و ماه‌ها و هفته‌ها و روزها و دقيقه‌ها را چطور گذراندي؟
چرا نماز قبل از وقت باطل است؟ روي زمان برنامه‌ريزي کن. از امام باقر يک حديث تکان دهنده‌اي است که در جواني از حاج آقاي قرائتي شنيدم. ملک الموت، وقتي مي‌آيد جان ما را بگيرد، چند دقيقه يک فرصتي داريم تا اين جان قبض شود. امام باقر فرمود: در آن دقايق انسان به فکر مي‌رود. «يُفَكّرُ فيما أفنى‏ عُمرَه و فيمَ اذهَب دَهرَه» فکر مي‌کند عمرم را چگونه سپري کردم؟ اين نماز به ما يادآوري مي‌کند، اتفاقاً روايتي دارد که ملک الموت روزي پنج بار سراغ ما مي‌آيد. وقت نمازها، اگر ديد ما نمازها را اول وقت مي‌خوانيم، يک ارفاقي مي‌کند و يک جايزه‌اي مي‌دهد، اينکه وقت مردن و جان دادن، معارف دين را به ما تلقين مي‌کند. غم و غصه را هم از دل ما بيرون مي‌کند. بالاخره ما روزي بايد اين جهان را ترک کنيم و آرزو مي‌کنيم که عاقبت بخير شويم. چه کنيم؟ نماز اول وقت بخوانيم. ممکن است دوستاني بگويند: خدا وقت داده است، تو سخت‌گيري مي‌کني. مثلاً نماز ظهر از ساعت 13:5 دقيقه تا 8:00 شب وقت دارد. نه من سخت‌گيري نمي‌کنم. همان خدا توسط پيامبر و معصومين به ما فرمود: اگر عذري نداري، اول وقت بخوان. در احاديث ما آمده است. پيغمبر خدا فرمود: نماز اول وقت رضوان خدا، نماز وسط عفو خدا و نماز آخر وقت غفران خداست. قيمت‌ها فرق دارد ولي همه درست است.
در حديث ديگري داريم نماز اول وقت مانند خورشيد است. نمازهاي با تأخير مانند ستاره‌هاست. نور خورشيد را با ماه و ستاره مقايسه کنيد. حديث ديگر داريم که پيغمبر فرمود: نماز اول وقت مانند من است. نمازهاي با تأخير مثل پيامبران ديگر است. حالا که ما اين نماز را مي‌خوانيم و ادب مي‌کنيم، با مقررات بخوانيم. اول وقت بخوانيم. تمرين کنيم يعني بچه‌هاي ما در خانه‌اي زندگي مي‌کنند، مي‌گويد: مادرم وقت اذان که مي‌شود يک حسي پيدا مي‌کند. هرکاري دارد را رها مي‌کند و وضو مي‌گيرد. مي‌گويد: تا ياد دارم از کودکي اين صحنه را از پدر و مادرم ياد دارم. به وقت نماز آنها بودند که وقت نماز را به من ياد دادند.
کتابي است به نام ميزان الحکمه، از قبل از انقلاب آقاي ري شهري شروع کردند و الآن هم مجموعه جديدتري دارد. يک بخشي در اين مجموعه حديثي هست براي برنامه‌ريزي که پيامبر و امامان به ما که پيروانشان هستيم فرمودند: برنامه‌ريزي داشته باشيد، تقسيم کار کنيد. وقتتان را چهار قسمت کنيد، پنج قسمت کنيد، يکوقتي يادم هست نگاه کردم در همه احاديث، بند اول رابطه با خداست. همينطور که براي کارهايت برنامه‌ريزي مي‌کني، ما جسم و جان داريم. فرد و جامعه داريم، دنيا و آخرت داريم. کسب و کار داريم، بايد ورزش کنيم، دعا بخوانيم، کارهاي مختلف داريم که براي همه بايد تقسيم کار کنيم. فرمودند: اولين قسمت را براي خدا بگذار. «سَاعَةً لِمُنَاجَاةِ اللَّهِ» براي راز و نياز با خدا، از مبدأ خلقت کمک و انرژي بگير براي باقي کارهايت، در آن احاديث بيست و چند حديث در مورد برنامه‌ريزي است. براي خودتان برنامه داشته باشيد. بچه‌هايتان را عادت بدهيد برنامه داشته باشند و هرکاري را در وقت خود انجام بدهند.
يک نامه‌اي در نهج‌البلاغه هست که اميرالمؤمنين براي همه کارگزاران فرستاده است. در آن نامه فرمودند: نماز را قبل از وقت نخوانيد. يکوقتي نگاه کردم ديدم کسي قبل از وقت نمي‌خواند، تا اينکه يکبار در فرودگاه مهرآباد بودم، براي سفري مي‌رفتم، ديدم صبح زود هنوز اذان نشده نمازخانه پر است. از چند نفر پرسيدم چه نمازي مي‌خوانيد؟ گفتند: ما تمام وقت در آسمان هستيم، اين نماز صبح ما هست، خوب اين باطل است! نماز بايد در وقتش باشد. ورزش هم بايد در وقتش باشد. نويسنده‌اي براي نماز کتاب نوشته است، نقش نماز در بهره‌وري را نوشته است. اول کتاب اينطور شروع کرده که نماز مدل کارهاي ماست! ما در اذان مي‌گوييم: «حيّ علي خيرالعمل» يعني بهترين کار يک مسلمان که به بقيه کارهاي او رنگ مي‌دهد، نماز است. وقتي مي‌گوييم: نماز را سر وقت بخوان، يعني کارت را هم سر وقت انجام بده. خوابت سر وقت باشد. چقدر لذت بخش است وقتي مي‌بينيم يک نفر نظم دارد. نظم از چيزهايي است که همه را به سمت خود جذب مي‌کند. هرکسي تقسيم کار کرده است، اتفاقاً کساني که اهل برنامه‌ريزي هستند، وقت زياد مي‌آورند. گاهي از من مي‌پرسند: ورزش مي‌کني؟ مي‌گويم: نه، وقت ندارم. اشتباه مي‌گويم، وقت دارم ولي برنامه ندارم. «توزيع الوقت توسيعه» يعني برنامه‌ريزي وقت را زياد مي‌کند و عمر پر برکت مي‌شود. وقتي براي دعا، استراحت، خانواده، تفريح، برنامه‌ريزي مي‌کنيم، انسان وظايف مختلفي دارد. وقتي فکر مي‌کنيم و برنامه‌ريزي مي‌کنيم، وقت‌ها را تقسيم مي‌کنيم. اين را از نماز مي‌آموزيم.
رحمت خدا به روح بلند شهيد بهشتي، جواني بودم قبل از انقلاب، يک بحران فکري برايم پيش آمده بودم دنبال مشاور بودم. يکي از دانشجويان دانشگاه علم و صنعت به من گفت: يک آقايي است به نام دکتر بهشتي، تلفنش را داد و گفت: با او مشورت کن. به ايشان زنگ زدم و گفتم: جواني هستم و مي‌خواهم با شما مشورت کنم. ايشان به من فرمودند: اجازه بدهيد دفترم را نگاه کنم. فهميديم يک آدم خاصي است. کارهايش را مي‌نويسد. نگاه کردند و گفتند: دو ماه ديگر وقت دارم. عصباني شدم و گوشي را گذاشتم. دوست من پرسيد: چه کار کردي؟ گفتم: اين چه کسي است؟ من الآن مشکل دارم. ايشان مي‌گويد: دو ماه ديگر، گفت: حيف است، از دست نده و التماس کن. ما دوباره زنگ زديم، آقاي دکتر من همان جواني هستم که يک هفته قبل زنگ زدم، من عجله دارم، يک وقت زودتري، ايشان دوباره فرمودند: اجازه بدهيد من به دفترم نگاه کنم. نگاه کردند و گفتند: بيست دقيقه به اذان صبح چهارشنبه، گفتم: يا امام زمان، ايشان چه کسي است؟ معلوم است وقتي دفترش را نگاه مي‌کند، براي همه ساعاتش برنامه دارد. باور دارد که براي هدفي خلق شده است.
اميرالمؤمنين فرمود: «إنما أنت‏ عدد أيام» تو مجموعه‌اي از روزها هستي، هر روزي که مي‌رود بخشي از تو رفته است. بخشي از هويت ما اين دست است. فرض کنيد اين دست رفته است، ديگر برنمي‌گردد. تو مجموعه‌اي از روزها هستي، قدرش را بدان. ما از شهرستان به تهران آمديم، نصف شب ساعت گذاشتيم، بيست دقيقه قبل از اذان صبح به خانه ايشان رسيدم. قبل از اينکه در بزنم در را باز کردند. منتظر بودند، معطر و تميز، به من سلام کردند. وارد خانه ايشان شدم، موضوع را مطرح کردم، ايشان راهنمايي کردند. با هم نماز خوانديم، بعد از نماز ايشان فرمود: من اين نظم را از نمازم آموخته‌ام. داريم تربيت عبادي را مي‌گوييم، تربيت بخواهد شکل بگيرد، يکي در سايه عبادت است. با حج ما تربيت مي‌شويم، با روزه تربيت مي‌شويم. با نمازي که هر صبح و شام مي‌خوانيم تربيت مي‌شويم. وقت نماز يکي از پيام‌هايش اين است که قدر وقت را بدانيم.
نکته دوم که اينجا مي‌خواهم خواهش کنم، خيلي دوست داشتم فصل درس بود و براي دانش آموزان تکيه مي‌کردم، اگر نماز را در مدرسه مطرح نکنيم، باختيم مخصوصاً در دوره ابتدايي. الآن سبک زندگي‌ها تغيير کرده است. آقاي دکتر افروز يکوقت تحقيقي براي پسران راهنمايي کردند، که در عمرتان چند بار مسجد رفتيد؟ شصت هفتاد درصد نرفته بودند. پسر مسلمان يکبار هم در عمرش مسجد نرفته است. مدرسه يکي از جاهايي است که بايد خلأ را پر کند. در مدرسه هم يکي فيزيک نماز است که بايد باشد، يکي رفتن به سمت اعماق و اسرار نماز است. اينها کار مدرسه است، مربي پرورشي و همه معلمان، دبير رياضي، زيست، مي‌تواند يک نقشي در نماز بچه‌ها داشته باشد.
ما پنج نماز داريم و اين نمازها وقت‌هايي دارند. يکي از پيام‌هاي تربيتي وقت نماز آشنايي با آيات الهي است. وقت‌ها به اضافه آسمان، زمين، خورشيد، ماه، ستاره، مشرق، مغرب، روز و شب، اينها را قرآن هي تکرار مي‌کند، «و من آياته» خود قرآن مي‌خواهد ما را با نشانه‌هاي خدا گره بزند. به نشان خدا وقتي دقت مي‌کنيم سراغ خدا مي‌رويم. اين نشان يک صاحب نشاني است. يک آدرس است. مثلاً اگر مي‌شد در مدرسه، جاهايي براي آموزش نجوم داشته باشيم، تلسکوپ باشد و رصد کنند، در آن پايگاه‌ها جاي سرمايه‌گذاري براي اين آموزش‌هاست. وقت نماز صبح چه وقت است؟ اسمش فجر است يعني سپيده، فجر کاذب و فجر صادق داريم. سپيده دروغي و سپيده راستي، هنوز تجربه نکرديم. نشده تا به حال بيدار بمانيم و بمانيم. اين پديده طبيعي چيست؟ در پايان شب يک نور عمودي شبيه گرگي که دمش را بالا آورده است، يا شبيه نور شمع، يا بعضي گفتند: شبيه گوش گرگ، منجمين و ستاره شناسان ما به لحاظ علمي توضيح بدهند اين چيست. اين فجر کاذب است. يعني هنوز وقت نماز صبح نرسيده است. در سايت‌ها نگاه کردم تصاوير کمي بود که بايد فراوان باشد. اين بچه را به تماشاي طبيعت ببريم. چه فعل و انفعالاتي در مشرق رخ مي‌دهد، اين پديده چيست؟ تقريباً بيست دقيقه در طول سال هم ممکن است کمتر و بيشتر باشد. بيست دقيقه فجر کاذب طول مي‌کشد و فجر صادق، اينبار يک روشنايي افقي، تمام مشرق را مي‌گيرد.
الآن بخاطر راديو و تلويزيون، ساعت ديده نمي‌شود، اين ناکافي است. خدا خواسته ما را با وقت نماز به عرصه طبيعت و تماشاي آيات ببرد. در شهر قم يک مرد خيّري بود که گفت: بهترين تلسکوپ‌ها را خريداري کرده و مراجعه کننده زياد دارد. ولي يک کسي باشد با فکر از اين تلسکوپ استفاده کند براي آموزش وقت نماز، فکر مي‌کنم آيت الله حسن زاده آملي فرمودند: علت اينکه مسلمان‌ها در نجوم پيشرفت فوق العاده داشتند دو موضوع فقهي است، يکي قبله و يکي وقت نماز است. به بهانه اين دو موضوع مسلمان‌ها به علم نجوم کشيده شدند و چقدر پيشرفت داشتند. منجمين مسلمان طي اين هزار و چند صد ساله پيشتاز هستند و پيشگام هستند. ما وسيله داريم، جا داريم، دانش آموز و مراجعه کننده داريم اما آدمي که از اين فرصت استفاده کند و بگويد: ضمناً ارتباطي هست بين وقت نماز و اين ابزار. شهر ري، آستان مقدس حضرت عبدالعظيم جايي براي نجوم دارد. ما دو پديده داريم، غروب و مغرب، غروب وقتي است که دايره خورشيد از چشم ما پنهان مي‌شود و پشت کوه مي‌رود ولي همچنان شعاعش در آسمان هست. بچه‌ها را تشويق کنيم عکس بگيرند و زير آن در مورد ستايش خدا جمله بنويسيم. غروب چيست، مغرب چه وقتي است؟ به وقت نمازها چه ارتباطي دارد؟ اين بيست دقيقه‌اي که بين غروب و مغرب هست، فتواي فقها چيست؟ شيعه چه مي‌گويد؟ من مي‌گويم: به تماشا بيايند. مؤسسات و نهادها و مدارسي بيايند اين فضا را ايجاد کنند. اين مقدمه خداشناسي مي‌شود.
در شيوه‌هاي دعوت به نماز، يکي از شيوه‌ها توجه به آيات خداست. چه کسي اين کرات آسماني را با اين نظم شگفت آور خلق کرده است؟ چه کسي نظارت مي‌کند؟ در نمازمان بايد به اين مسائل گره بخوريم. مسلمان از کوچکي بايد آموخته شود. يکي از آثار تربيتي انس و آشنايي با آيات خداست که خدا چه کرده است. خورشيد نشانه خداست. شب نشانه خداست. رفت و آمد شب و روز از خداست. چون در رفت و آمد شب و روز ناگهان از تاريکي به روشنايي منتقل نمي‌شويم. با يک شيب ملايمي طيف تاريکي کم مي‌شود، روز مي‌آيد. روز همينطور است. وقت نماز ظهر که بچه‌ها در مدرسه هستند، به صورت تئوري مي‌شود تعريف کرد ولي چقدر خوب است در حياط مدارس بچه‌ها اين کار را با توصيه مربي پرورشي انجام بدهند. مثلاً مي‌گوييم: شاخص، خورشيد از مشرق طلوع مي‌کند و به اين ليوان مي‌خورد. يک سايه‌اي در مغرب، بلند است. آرام آرام هرچه خورشيد بالاتر مي‌آيد، سايه کمتر مي‌شود. تمام مي‌شود؟ تمام نمي‌شود مگر در مناطق خط استوا، در مناطق ما بين خط استوا و قطب شمال هستيم، تمام نمي‌شود. چه مي‌شود؟ به کمترين حد که رسيد يکباره اين طرف مي‌آيد. همين را بچه ما نديده است. يک بچه دوازده سال است در مدرسه است، عجب! اين سايه اين طرف بود، تمام نشد. اين وقت اذان ظهر است. بچه‌ها را به اين فعاليت وادار کنيم. اينها همه نشانه‌هاي خداست. اين بار وقتي نماز مي‌خواند اشک مي‌ريزد و کوچکي خودش را در پيشگاه خدا حس مي‌کند. من در چه جهاني زندگي مي‌کنم، چقدر دقيق است!
وقتي مي‌گوييم: تربيت عبادي، يک عبادتي است به نام نماز که اجزايي دارد. ما نيت کرديم، از وضو شروع کرديم، به وقت رسيديم. مکان نماز، جهت نماز، همه اينها وقتي جمع مي‌شود يک انسان کامل مي‌سازد. يکي از آثار تربيتي توجه به آيات الهي است. نصف شب چه وقت است؟ همين يک فرمولي دارد. چطور محاسبه کنيم؟ بين فقهاي شيعه و سني در وقت‌ها گاهي اختلاف است. پايان وقت نماز عصر را بعضي فقهاي ما مي‌گويند: غروب، بعضي مي‌گويند: مغرب، بيست دقيقه اين وسط فاصله است. فتوا را بدانيم، مرجعي که من از او تقليد مي‌کنم چه نظري دارد. بياييم در مقالات بخوانيم که چه فعل و انفعالاتي پيش مي‌آيد، غروب چيست، مغرب چيست. آسمان را اگر به دو نيمه تقسيم کنيم، مشرق آسمان و مغرب آسمان کجاست؟ شعاع خورشيد زردي و سرخي قاطي دارد. وقتي که سرخي‌هاي سمت شرق آسمان تمام مي‌شود مغرب است. همين را تجربه کنيم. ما سالي چند ميليون دانش آموز داريم که به اردو مي‌آيند. اردوهاي کشوري، اردوهاي استاني، اردوهاي شهرستاني، چند صد هزار نفر مشهد مي‌آيند، از بوشهر چند اتوبوس و ميني‌بوس با قطار به مشهد مي‌آيند. سي ساعت در قطار هستند. مربي اگر دقت داشته باشد و بگويد: از چيزهايي که در راه مي‌خواهم با بچه‌ها در ميان بگذارم يکي همين زيبايي‌هاي خلقت خدا در وقت‌هاي نماز است. بچه‌ها به اين سپيده‌ي دروغي مي‌گويند. اين طلوع خورشيد است، طلوع خورشيد يعني چه؟ يعني نور که از خورشيد جدا مي‌شود منظور است يا ما که با چشم در شهرمان آفتاب را مي‌بينيم منظور است.
وقت نماز ظهر مي‌خواند که زوال ظهر است، يعني ظهر نابود شود؟ نه، يعني سايه به حداقل خودش مي‌رسد. در مناطق استوايي سايه تمام مي‌شود و بعد از اين طرف شروع مي‌شود. در مناطق ما سايه به کمترين حد خود مي‌رسد و اينبار اين طرف مي‌افتد. خود قرآن مي‌فرمايد: سايه تسبيح خدا مي‌کند. پديده سايه، قرآن مي‌گويد: از آيات خداست. خداوند براي مخلوقات سايه قرار داده است. بچه‌هاي ما سايه را در فيزيک مي‌خوانند، با توجه به اينکه مبدأ اينها خداست، درس خداشناسي در پرتو وقت نماز است. چقدر خوب است که گروه‌هاي بيشتري به صورت مردمي و دانش آموزي براي استهلال داشته باشيم. به جز کارشناسان و متخصصان مردم درگير شوند. يکوقتي بعد علمي دارد و يکوقتي تربيتي است. خورشيد که مي‌گيرد براي چه بايد نماز آيات بخوانيم؟ ماجراي علمي است که اسلام به مسأله تربيتي گره زده است. اين تغييرات از خداست، تحت نظارت و هدايت خداست. همين الآن که خورشيد گرفته وضو بگيريم و در پيشگاه او بايستيم و با او راز و نياز کنيم. اين کار نماز است. در مورد وقت نماز، وقت نماز صبح از اذان صبح تا طلوع آفتاب، اينها ناکافي است و براي تربيت ما که جهاني است که ما را از خدا دور کند، بايد مسيرهايي را براي رفاقت با خدا فراهم کنيم. يکي وقت نماز است. بچه‌ها تحقيق کنند که چند بار اسم روز در قرآن آمده و کجا هست. چه نکته‌اي دارد؟ چند بار اسم شب آمده است. شب بيشتر آمده يا روز يا تعدادشان به يک اندازه است. چند بار اسم خورشيد آمده است. چهل بار در قرآن اسم خورشيد آمده است.    
شريعتي: حاج آقاي ميرباقري در ذيل بحث تفسير سوره‌هاي جزء سي، جلسات متعددي در مورد «والعصر» صحبت کردند.
حاج آقاي بهشتي: در تفاسير دارد که زمان پيامبر مسلمان‌ها هر روز که همديگر را مي‌ديدند سوره عصر مي‌خواندند. از بين 114 سوره قرآن اين سوره را انتخاب کردند. يعني من تا شما را مي‌ديدم هي يادآوري کنيم که وقت از دست نرود، «والعصر». اثر وقت در زمان پيامبر خيلي زياد بود. من براي شما و شما براي من، هر روز سوره عصر را يادآوري مي‌کردند. «ان الانسان لفي خسر» نکند ما جزء ضرر بده‌ها باشيم. «الا الذين آمنوا و عملوا الصالحات».
شريعتي: امروز صفحه 95 قرآن کريم را تلاوت خواهيم کرد.
«وَ إِذا كُنْتَ‏ فِيهِمْ‏ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلاةَ فَلْتَقُمْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَكَ وَ لْيَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذا سَجَدُوا فَلْيَكُونُوا مِنْ وَرائِكُمْ وَ لْتَأْتِ طائِفَةٌ أُخْرى‏ لَمْ يُصَلُّوا فَلْيُصَلُّوا مَعَكَ وَ لْيَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَ أَسْلِحَتَهُمْ وَدَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِكُمْ وَ أَمْتِعَتِكُمْ فَيَمِيلُونَ عَلَيْكُمْ مَيْلَةً واحِدَةً وَ لا جُناحَ عَلَيْكُمْ إِنْ كانَ بِكُمْ أَذىً مِنْ مَطَرٍ أَوْ كُنْتُمْ مَرْضى‏ أَنْ تَضَعُوا أَسْلِحَتَكُمْ وَ خُذُوا حِذْرَكُمْ إِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْكافِرِينَ عَذاباً مُهِيناً «102» فَإِذا قَضَيْتُمُ الصَّلاةَ فَاذْكُرُوا اللَّهَ قِياماً وَ قُعُوداً وَ عَلى‏ جُنُوبِكُمْ فَإِذَا اطْمَأْنَنْتُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلاةَ إِنَّ الصَّلاةَ كانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتاباً مَوْقُوتاً «103» وَ لا تَهِنُوا فِي ابْتِغاءِ الْقَوْمِ إِنْ تَكُونُوا تَأْلَمُونَ فَإِنَّهُمْ يَأْلَمُونَ كَما تَأْلَمُونَ وَ تَرْجُونَ مِنَ اللَّهِ ما لا يَرْجُونَ وَ كانَ اللَّهُ عَلِيماً حَكِيماً «104» إِنَّا أَنْزَلْنا إِلَيْكَ الْكِتابَ بِالْحَقِّ لِتَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ بِما أَراكَ اللَّهُ وَ لا تَكُنْ لِلْخائِنِينَ خَصِيماً»
ترجمه آيات: (اى پيامبر!) هرگاه (در سفرهاى جهادى) در ميان سپاه اسلام بودى و براى آنان نماز برپا داشتى، پس گروهى از آنان با تو (به نماز) بايستند و سلاحهاى خود را همراه داشته باشند، پس چون سجده كردند (قيام نمايند و ركعت دوّم را فرادى‏ انجام داده پس بروند و) پشت سر شما (نگهبان) باشند، و گروه ديگر كه نماز نخوانده‏اند (از ركعت دوّم) با تو نماز بخوانند و وسايل دفاع و سلاحهاى خود را با خود داشته باشند، كافران دوست دارند كه شما از سلاح و ساز و برگ خود غافل شويد تا يكباره بر شما حمله آورند، و اگر از باران رنجى به شما رسيد يا بيمار و مجروح بوديد، گناهى بر شما نيست كه سلاحهايتان را بر زمين بگذاريد و (فقط) وسايل دفاع با خود داشته باشيد. همانا خداوند براى كافران عذابى خواركننده فراهم كرده است. پس چون نماز را به پايان برديد، خداوند را در (همه) حال ايستاده و نشسته و به پهلو خوابيده ياد كنيد، پس هرگاه آرامش يافتيد (و حالت خوف تمام شد) نماز را (بصورت كامل) برپا داريد. همانا، نماز بر مؤمنان در وقت‏هاى معيّن واجب شده است. و در تعقيب دشمن سستى نكنيد، اگر شما رنج مى‏كشيد، همانا آنان نيز همان گونه كه شما رنج مى‏بريد رنج مى‏برند، در حالى كه شما چيزى (امدادهاى غيبى و بهشت) از خداوند اميد داريد كه آنان اميد ندارند، و خداوند دانا و حكيم است. همانا ما اين‏كتاب را بحقّ بر تو فروفرستاديم تا ميان مردم به آنچه خدا (از طريق وحى) تو را آموخته ونشان داده، داورى كنى وبه نفع خيانت‏كاران به مخاصمت برنخيز. و از خداوند طلب آمرزش كن كه همانا خداوند آمرزنده مهربان است.
شريعتي: نماز يکشنبه ماه ذي القعده به اين صورت هست که غسل مي‌کنيد، دو تا دو رکعت است، همانند نماز صبح، بعد از حمد سه بار سوره توحيد و يکبار سوره ناس و يکبار سوره فلق، بعد از اتمام چهار رکعت استغفار مي‌کنند و يک ذکري هم دارد «لا حول و لا قوة الا بالله» بعد هم يک دعايي  دارد. هفته آينده روزهاي شنبه و يکشنبه از مشهدالرضا در خدمت شما خواهيم بود.
حاج آقاي بهشتي: از احمد بن موسي امامزاده فوق العاده محبوب يک داستاني بگويم. جمع زيادي خدمت احمد بن موسي در مدينه آمدند براي بيعت، احمد بن موسي فرمود: همه بيعت کرديد. من با علي بن موسي الرضا بيعت کردم. ما به اين ولايت پذيري مي‌گوييم. فرمود: همه دنبال من بياييد برويم با علي بن موسي الرضا بيعت کنيم. اين فوق العاده درس آموز است.
علامه مجلسي نقل مي‌کند که يکي از اصحاب پيامبر گفت: قبل از اينکه اسلام بيايد در بيابان‌هاي حجاز دنبال پشکل شتر و گوسفند بوديم. اسلام که آمد ما را به دنبال حرکت خورشيد برد. نگاه ما را از نگاه سطحي مادي به آسمان برد. پيغمبر فرمود: ضمانت مي‌کنم نمازگزاري که نسبت به وقت‌هاي نماز اهتمام دارد و حرکت خورشيد را تحت نظر دارد، لحظه جان دادن اين جهان را راحت ترک کند. امتيازات نماز اول وقت را مي‌گوييم. پيغمبر فرمود: خداوند مي‌فرمايد: اين نمازهاي پنج‌گانه واجب شبانه‌روزي را هرکس در وقتش بجا آورد و بر آن مواظبت کند، در قرآن داريم «الَّذِينَ هُمْ عَلى‏ صَلاتِهِمْ‏» (معارج/34) «وَ الَّذِينَ هُمْ عَلى‏ صَلَواتِهِمْ‏ يُحافِظُونَ» (مؤمنون/9) امام اينطور تفسير کردند که حفاظت از نماز، حفاظت از وقت آن است. مواظب وقت نماز باشيد.
يکي از ياران امام حسين روز عاشورا به نام ابو ثمامه، آمد جلو و گفت: اي فرزند رسول خدا، من آرزو دارم نماز بخوانم و شهيد شوم. امام فرمود: وقت نماز را يادآوري کردي. امام رضا فرمود: اذان حکمت‌هاي زيادي دارد يکي يادآوري وقت نماز است. آنهايي که غافل هستند و توجه ندارند، يادآوري وقت نماز مهم است. امام باقر فرمود: کسي که نماز اول وقت مي‌خواند، نماز سفيد و درخشان به آسمان مي‌رود. همين نماز يک هويتي پيدا مي‌کند وقتي برمي‌گردد به نمازگزار مي‌گويد: «حفظتني حفظک الله» مرا پاسداري کردي، خدا تو را نگهدار باشد. کسي که نماز را در غير وقتش مي‌خواند، نماز به صورت سياه به آسمان مي‌رود و برمي‌گردد و مي‌گويد: «ضيعتني ضَيعَک الله» مرا ضايع کردي. يکي از مصاديق امر به معروف همين است که همديگر را توصيه کنيم. تا جايي که امکان دارد نماز را اول وقت بخوانيم.
شريعتي: 27تيرماه سالگرد عروج مرحوم مهندسي است، هميشه مي‌فرمودند: آنهايي که دائم الوضو هستند توفيق بيشتري براي نماز اول وقت پيدا مي‌کنند. خدا کند هميشه با طهارت باشيم و سر وقت نمازهايمان را اقامه کنيم.