برنامه سمت خدا
موضوع برنامه: شرح کلماتي از نهج البلاغه اميرالمؤمنين علي(عليه‌السلام)
كارشناس: حجت الاسلام والمسلمين لقماني
تاريخ پخش: 05-01-98
شريعتي: بسم الله الرحمن الرحيم، اللهم صل علي محمد و آل محمد.
اي حسن يوسف دکمه پيراهن تو *** دل مي‌شکوفد گل به گل از دامن تو
جز در هواي تو مرا سير و سفر نيست *** گل گشت من ديدار سرو و سوسن تو
آغاز فروردين چشمت مشهد من *** شيراز من ارديبهشت دامن تو
هر اصفهان ابرويت نصف جهانم *** خرماي خوزستان من خنديدن تو
من جز براي تو نمي‌خواهم خودم را *** اي از همه من‌هاي من بهتر من تو
هرچيز و هرکس رو به سويي در نمازند *** اي چشم‌هاي من نماز ديدن تو
حيران و سرگردان چشمت تا ابد باد *** منظومه‌ي دل بر مدار روشن تو
سلام مي‌کنم به همه دوستان عزيزم، بيننده‌هاي خوب و نازنين، انشاءالله بهار بر شما مبارک باشد. انشاءالله بهترين‌ها در سال جديد براي شما رقم بخورد. در محضر حاج آقاي لقماني هستيم. سلام عليکم و رحمة الله، ايام مبارک باشد. خوش آمديد.
حاج آقاي لقماني: سلام عليکم و رحمة الله و برکاته، عرض سلام دارم خدمت همه عزيزان سمت خدا و تبريک صميمانه سال جديد خدمت همه ايرانيان در سراسر جهان دارم. انشاءالله سالي سرشار از خوشي و شادي و آرامش در انتظار شما باشد.
شريعتي: قرار هست يکي از حکمت‌هاي ناب اميرالمؤمنين را با هم مرور کنيم، بحث امروز شما را خواهيم شنيد.
حاج آقاي لقماني: بسم الله الرحمن الرحيم، يکي از ويژگي‌هايي که افراد غير عوام و غير عادي و مادي دارند سعي مي‌کنند عيد نوروزشان سرشار از لذت پايدار باشد. ثانيه‌اي و ساعتي نباشد، لحظه‌اي نباشد. اين را آموزه‌هاي ديني از ما خواستند قدر خودتان را بدانيد، روز مَرِّگي، روز مَرگي مي‌آورد. انسان يواش يواش از بين مي‌رود ولي اگر نگاه بلند مدت داشته باشد، همين لذت‌ها و خوشي‌ها را در يک مسير عالي مي‌تواند استفاده کند. يکي استفاده از حکمت‌هاست، حکمت‌هاي علوي. يکئ جمله‌اي از اميرالمؤمنين هست که هرچقدر بگويم از ارزش‌هايش نمي‌توانم، براي کساني که به دنبال لذت‌هاي زندگي هستند، لذت‌هاي پايدار. حضرت فرمود: «مَنْ تَفَكَّهَ بِالْحِكَمِ لَمْ يَعْدَمِ اللَّذَّةَ» فکاهي شنيديد، سخن خنده‌دار و دلنشين، به دنبال فکاهي هستي، چيز خنده‌دار و شيرين و ماندگار، کسي که شيرين‌کام کند وجود خودش را با حکمت، نه سخنان عادي و روزمره، عمر بعضي‌ها مثل آبکش است، تا بالا مي‌روي تهش هيچي مي‌ماند. در قلب بعضي را که روز قيامت باز مي‌کنند پر از هواست. چه ياد گرفته؟ چيزهاي روزمره، حضرت مي‌فرمايند: کسي که شيريني وجودش را با حکمت قرار بدهد، لذت‌هاي زندگي را از دست نمي‌دهد. گاهي يک جمله شيرين و دلنشين يک عمر انسان را شاداب نگه مي‌دارد و دل را زنده مي‌کند. حکمت از حَکَم است. لگامي که عرب به دهان چهارپا مي‌زند حَکَم است، کنايه از چيست؟ کسي که حکيم است سنجيده سخن مي‌گويد، سنجيده مي‌بيند و مي‌پوشد و مي‌خورد و راه مي‌رود.
امام معصوم که قول و فعل و تقرير او حجت است. گفتار او حجت است، سکوت کند در مقابل عمل من و شما حجت است. حکيم، کسي که معصوم است. يکي از فرازهايي که اميرمؤمنان در اوج بيان مي‌کنند، نشان خردمندي ما در زندگي است. وارد سال جديد شديم. چه کنيم تا دوازده ماه آينده سال جديد را خردمندانه زندگي کنيم نه عوامانه؟ سخنم را با اين جمله شروع کنم، فرمودند: کساني که عاقلانه و خردمندانه زندگي مي‌کنند به پيشامدهاي روزگار به عنوان فکاهي نگاه مي‌کنند. به مقام رسيده، عزلش کردند، خودش را مي‌کشد. به تعبير آقا که نماينده مجلس شود، براي اين مقام چه مي‌کند. کساني که عاقلانه زندگي مي‌کنند، به رخدادهاي زندگي و رويدادهاي زندگي مثل فکاهي مي‌نگرند. کساني که احساسي زندگي مي‌کنند، تراژدي نگاه مي‌کند و غصه مي‌خورد و گريه مي‌کند. همينطور که من و شما الآن به غصه‌هاي کودکي مي خنديم. گاهي همينطور شصت سال داريم و همينطور نشستيم. افراد خردمند گويا سر قله رفتند و حوادث زندگي را اينطور مي‌بينند. «لِدُوا لِلْمَوْتِ وَ اجْمَعُوا لِلْفَنَاءِ وَ ابْنُوا لِلْخَرَابِ» (شرح نهج‌البلاغه ابن ابي الحديد/ج18/ص328) هفتاد سال زندگي در يک نگاه، بزاييد براي مردن و جمع کنيد براي فناء و نابودي، بسازيد براي خراب شدن. آنوقت چقدر نگاه انسان پر طراوت مي‌شود و انسان ابديت باور مي‌شود. باور انسان ياور انسان است.
کلام امام، امام کلام‌هاست و کلام امير، امير کلام‌هاست. ما از يک فرد عادي سخن گوش بدهيم، عمل کنيم بعد از چند سال گفت: يک عمر اشتباه کرديم ولي کلام حضرت متقن است. اميرمؤمنان فرمود: «يُسْتَدَلُ عَلَى عَقْلِ الرَّجُلِ» نمادها و نشانه‌هاي عقل فرد چيست؟ بنده آغاز سال مي‌خواهم بفهمم عاقل هستم يا نه؟ يک جمله‌اي است اگر روزي بگويند: کساني که عقل اضافه دارند بيايند بفروشند، همه فروشنده هستند. فکر مي‌کنيم خيلي عاقل هستيم. حضرت فرمودند: نشانه‌هاي خردمندي فرد چيست؟ 1- «يُسْتَدَلُ عَلَى عَقْلِ الرَّجُلِ بِالتَّحَلِّي بِالْعِفَّةِ» آراستگي به عفت و پاکدامني، عفت کلام، عفت نگاه، عفت در رفت و آمد، عفت يعني چه؟ عَف، گلي است که پوشيده در گلبرگ است. کنايه از دور از دسترس بودن است. هرچه انسان قيمتي‌تر، کمتر دستمالي مي‌شود در دسترس است و خودش را ضايع نمي‌کند و گران مي‌فروشد. با اشياء و اشخاص نه، «ان الله اشتري» لذا خوش فروش ترين و خوب فروش‌ترين افراد، شهدا و نبيين و صادقين هستند.
چند جمله در مورد عفت بگويم که سال جديد را با عفت شروع کنيم. حضرت علي فرمود: «مَنْ عَفَ خَفَ وِزْرُهُ» کسي که در زندگي عفيف باشد، گناهانش پايين مي‌آيد، در ادامه مي‌فرمايد: خداوند هم به او علاقه‌مند مي‌شود. کار را راه مي‌اندازد. «وَ عَظُمَ عِنْدَ اللَّهِ قَدْرُهُ» قدرش بالا مي‌رود چون گوش به فرمان است. وقتي انسان فرزندي دارد که گوش به فرمان پدر و مادر هست، پدر و مادر همه چيز را به او مي‌دهند. اهل است و فراري نيست. «مَنْ عَفَّتْ أَطْرَافُهُ حَسُنَتْ أَوْصَافُهُ» کسي که اعضايش، گردش چشمانش، عفيف و پاکدامن باشد، ويژگي‌هاي خوبي پيدا مي‌کند. يواش يواش در ديدني‌ها، چه چيزهايي صبح تا شب مي‌بينيم. بيش از هفتاد درصد تغذيه روحي و واردات قلب انسان در ديدني‌هاست. اين را کنترل کنيم. نمي‌توانيم در فضاي مجازي خودمان را کنترل کنيم، وارد نشويم. ببينيد چقدر فکر آرامش پيدا مي‌کند و دل مشغولي‌هاي انسان کم مي‌شود. حضرت فرمودند: «تَاجُ الرَّجُلِ عَفَافُهُ وَ زِينَتُهُ إِنْصَافُهُ» (عيون الحکم/ص201) نشانه عظمت و شکوهمندي انسان، لذا در جامعه فراتر از حجاب، عفاف است و زن و مرد ندارد. بعضي مي‌گويند: آقايان هم بايد حجاب داشته باشند؟ بله، آقايان هم بايد متانت و وقار و عفت داشته باشند. گاهي افرادي را مي‌بينيم طوري لباس پوشيده جلف و سبک است. مرحوم اوحدي شعري دارند خيلي زيباست، يادداشت کنيد و بالاي آينه منزل بگذاريد. «وقتي که روزگار تو نيکو شود ز بخت» به قول قديمي‌ها آبي به پوستت آمد و زندگي‌ات خوب شد، روزگار بر وفق مراد بود. به تعبير اميرالمؤمنين «الدنياء بالاتفاق و الآخره بالاستحقاق» گاهي اتفاقي يک مقامي، يک پستي مي‌گيري...
وقتي که روزگار تو نيکو شود ز بخت *** غافل مباش و روز بد اندر شمار دار
وقتي از دستت گرفته شد، الآن نمي‌خواهد سرمستي و بد مستي کني، مراقب آن روز هم باش. تفاوت عاقل و غير عاقل همين است. اگر يک روز اين از من گرفته شد، چقدر ارزش دارد؟ جمال، شهرت، ثروت، زندگي، الحمدلله زندگي خوبي داري، تکه نيانداز به کسي که مجرد است و صاحب زندگي نيست! مرحوم اوحدي فرمود:
از عفت و طهارت و پاکي و روشني *** دائم وجود خويشتن اندر حصار دار
دور چشمت را ديوار بکش، دور زبانت را ديوار بکش، دور گوشت را ديوار بکش. عوامل فيلم يوسف پيامبر خدمت مقام معظم رهبري رفتند، آقا يک نگاهي کردند به بازيگر نقش يوسف و فرمودند: پسرم! سعي کن در زندگي پاک زندگي کني. اين سفارش اولياي الهي است. در جواني پاک بودن شيوه پيغمبري است. ويژگي دوم که اميرالمؤمنين بيان کردند اين است، «يُسْتَدَلُ عَلَى عَقْلِ الرَّجُلِ» نشان دهنده عقل فرد، «وَ الْقَنَاعَةِ» در مسائل اقتصادي قناعت، بسنده کردن به داشته‌ها، زياده‌خواهي، کسي که با کم قانع نمي‌شود، با زياد هم قانع نمي‌شود. واي بر کسي که ويروس طمع در وجودش باشد. چند صد ميليارد دارد و باز دنبال مال است. حضرت فرمود: قانع باش تا در زندگي پادشاهي کني. کساني را مي‌شناسم با اين شيوه به قدري در زندگي آرامش دارند، با همسايه و دوست و هم کلاسي درگير رقابت نيست.
عيد سال 97 بنده در حرم امام رضا سخنراني داشتم. از حرم در مسجد گوهرشاد آقايي ما را ديد. حاج آقاي لقماني شما هستيد؟! مرا بوسيد و اظهار لطف کرد. گفت: من بيست و چند سال است ازدواج کردم، امسال ما عيد بدون درگيري و دعوا و دغدغه داشتيم. گفتم: چطور؟ گفت: خانم ما روزهاي چهارشنبه سمت خدا مي‌ديد که شما بوديد. يک جمله‌اي شما گفتيد: براي خودتان زندگي کنيد! کاري به ديگري نداشته باشيد. آنوقت چقدر آرامش داريد. اين حرف شما به دل خانم ما نشست. گفت: بيا دو سه روز عيد شهرمان باشيم و کاري به کسي نداشته باشيم و بعد به پابوسي امام رضا برويم. امسال به قدري راضي بوديم و سرزنده بوديم. به آنچه داري قانع باش ولي به آنچه هستي قانع نباش. در مسائل علمي، تقوايي، معنوي بالا برو!
اميرمؤمنان فرمود: امير زندگي خود باشيد نه اسير. پيامبر فرمود: قناعت ثروت و مالي است که هرگز پايان نمي‌پذيرد.
گر به قسمت قانعي، بيش و کم دنيا يکي است *** تشنه گر يک جرعه خواهد، کوزه و دريا يکي است
انسان يک موجود سيري ناپذير است و اشتباه مي‌کند سراغ اشخاص و اشياء مي‌رود. «انا لله و انا اليه راجعون» ما از کجا مراجعت مي‌کنيم؟ از آنجايي که بوديم، از آن طرف بايد خودمان را سرشار کنيم و سيراب کنيم. اگر سراغ اشياء آمديم نمي‌توانيم.
3- حضرت فرمود: نيکويي در گفتار، «بِحُسْنِ مَقَالِهِ» هم خوب حرف بزنيم و هم حرف خوب بزنيم. بعضي بد حرف مي‌زنند و عادت کردند. يک عده زيبا حرف مي‌زنند، عادت کنيم بگوييم: پسرم، دخترم، عزيزم! امر بفرماييد... چقدر زيباست. 4- «بکثرة وقاره» وقار چيست؟ سنگين بودن و متين بودن، نشانه عقل و خردمندي است. جلف و سبک بودن، به رخ کشيدن، تفاخر و تکاثر، نشان دهنده اين است که انسان عقل ندارد. پيامبر فرمود: «اول ما خلق الله العقل» بعد فرمود: «اول ما خلق الله نوري» يعني عاقل‌ترين افراد عابد ترين افراد است. 5- فرمودند: «و حُسن احتماله قضاوت‌هايي که مي‌کنيم. تمام اعمال پودر مي‌شود با قضاوت‌هاي بد. حسن احتمال و نشانه عقل و خردمندي، احتمال نيکو دادن است. يعني حسن ظن داشتن و اگر خداي ناکرده انسان در درون سوء ظن داشته باشد، با همه چيز دعوا مي‌کند. مي‌فرمايد: مؤمن بايد عمل ديگري را به هفتاد مورد احتمال بدهد و محمل برايش درست کند. من به شما سلام مي‌کنم، شما جوابم را نمي‌دهيد. عوامانه و جاهلانه تلافي مي‌کنم، ولي عالمانه اين است که فراموش کنم، شايد نديدم، چقدر آدم راحت است و آرامش خاطر دارد.
6- سخن نگفتن به آنچه مي‌داند، گاهي آدم فکر مي‌کند چيزي که نمي‌داني بگو: نمي‌دانم. «لا ادري نصف العلم» اين يک مرحله است. به آنچه مي‌داند هم همه چيز را نمي‌داند. گاهي شر و فتنه درست مي‌شود و همه ايمانش را به باد مي‌دهد. وقتي انسان در اين مسير حرکت کرد يک زندگي آرام و دلنشين خواهد داشت. انشاءالله.
شريعتي: دعا بفرماييد و آمين بگوييم.
حاج آقاي لقماني: خدايا به حق محمد و آل محمد، سال جديد، فکر جديد و فعل جديد نصيب ما بگردان. باعث پاکي و تابناکي ما و زندگي ما قرار بده. به حق محمد و آل محمد هرکس هر گرفتاري دارد، باعث گشايش و آرامش و آمرزش او قرار بده.
شريعتي: دعايم کن هميشه در پناه اين حرم باشم...