برنامه سمت خدا
-حجت الاسلام والمسلمين حسيني قمي
-وصيت
91-11-29
سوال – در مورد وصيت کردن توضيحاتي بفرماييد.
پاسخ – آيه 180 سوره بقره در مورد وصيت کردن سفارش کرده است. در روايتي از پيامبر داريم :کسي که وصيت نداشته باشد مايه ي ننگ دنيا و آخرت و عذاب آخرت است .زيرا گاهي با وصيت نکردن حقوق ديگران ضايع مي شود. واقعا ننگ است که يک فرد مسلمان وصيت نداشته باشد و بعد از مرگش مشخص نباشد که به چه کسي بدهکار است و از چه کسي طلبکار است.
امام سجاد(ع) مي فرمايد: يکي از گناهاني که پشيماني مي آورد نداشتن وصيت است. انسان نبايد يک کار به اين آساني را نبايد از دست بدهد. پيامبر فرمود: سزاوار نيست که يک مسلمان شب را به صبح برساند درحاليکه وصيت نامه اش زير سرش نباشد. يعني اينکه وصيت نامه ي ما بايد آماده و در دسترس باشد.
داريم: فرياد اکثر اهل آتش، از امروز و فردا کردن است .يعني آنها در دنيا بودند و کارها را عقب مي انداختند و امروز و فردا مي کردند. بعضي ها وقتي مي خواهند وصيت کنند آنرا به عقب مي اندازند .بعضي ها مي گويند که وصيت نکنيد زيرا شگون ندارد ولي اين حرف با باورهاي ديني ما سازگاري ندارد. امام صادق(ع) مي فرمايد: ميتي که چشمش باز است مهلت بستن چشم را نداشته و ميتي که چشمش بسته است مهلت باز کردن چشم را نداشته است. مرگ با وصيت عقب و جلو نمي شود. در روايت داريم که وصيت کردن باعث طول عمر مي شود.
بخش زيادي از پرونده هاي دادگاه ها مربوط به مسائل بعد از مرگ افراد است. گاهي مواقع در وصيت ابهاماتي است که باعث اختلاف بين خانواده ها مي شود. با وصيت کردن، اين بارها سبک مي شود.
ما در زمان حيات مان مي توانيم در مورد ثروت و دارايي هاي مان تصيماتي بگيريم مثلا آنرا ببخشيم يا وقف کنيم . ولي بعد از مرگ و در وصيت نامه ،اختيار اموال تا يک سوم مال بيشتر نيست. مثلا فردي پانصد هزار تومان دارائي دارد و در وصيت نامه نمي تواند بنويسد که من تمام اموال خودم را به مسجد مي پردازم. حتي اگر فرزند ناخلف داشته باشد. محروم کردن از ارث امکان ندارد .حتي فرد نمي تواند بگويد که تمام اموالم را به يک فرزندم بدهم يا اينکه بگويم ارث دختر و پسر را مساوي تقسيم کنيم. اينها باطل است.
بعضي ها حق ارث دخترشان را مي دهند و مي گويند که بعد از مرگ دختر ارث نبرد. اين کار زماني محقق مي شود که فرد تمام ورثه را جمع کند و از آنها رضايت بگيرد و همه موافق باشند. بعد از مرگ شما فقط مي توانيد تا يک سوم ،پانصد هزار تومان وصيت کنيد. ما نبايد بين فرزندان مان تبعيض قائل بشويم. مگر اينکه ما براي کارمان جهت خاصي داشته باشيم.
پيامبر خدا فرمود: اگر کسي خوب وصيت نکند نشانه ي اين است که از عقل کامل و جوانمردي کامل برخوردار نيست و به شفاعت ما نمي رسد. حالا وصيت خوب چيست؟
ما بايد در وصيت نامه حقوق الهي را بنويسيد، اگر نماز و روزه ي قضا داريم آنرا بنويسيم. در وصيت نامه ي امام خميني داريم که احتياطي پنج سال نماز قضا بگيريد. اگر ما در وصيت نامه نماز قضا را ننويسيم، ديني بر گردن وارث نيست. ديگر اينکه در وصيت نامه مسئله ي حج را بنويسد. آيت الله حائري مي فرمود که در خواب دوستم را ديدم که کور بود در حاليکه در دنيا چشم داشت. از طريق فرزندانش متوجه شدم که او واجب الحج بوده است ولي به حج نرفته است. کساني که مستطيع بوده اند ولي به حج نرفته اند در هنگام مرگ به آنها مي گويند که يا يهودي بمير يا نصراني. اگر کسي حج بر گردنش بوده است و آنرا در وصيت ننويسد باز هم برگردن وارث است که آنرا بجا بياورند. البته اگر وارث خوب باشد.
اگر خمس و زکاتي بدهکار بوديم و نداديم در وصيت بنويسيم. مسئله ي ديگر اين است که در مورد رد مظالم بنويسيم. قسمت ديگر وصيت نامه بايد در مورد حق الناس باشد يعني اگر حق الناسي برگردن مان هست آنرا بنويسيم. از جمله حق الناس بحث مهريه همسر است .زيرا مهريه حق همسر است و اگر کسي در زمان حيات ندهد، بايد وصيت کند که بعد مرگ مهريه همسرش را بدهند. حتي اگر کسي کل مالش به اندازه ي مهريه همسر باشد بايد آنرا به همسر داد. زيرا مهريه جزو بدهي است. اگر فردي کل دارائي اش پانصد هزار تومان باشد اول بايد دِين او پرداخت بشود يعني خمس، زکات، کفارات، رد مظالم ، مهريه و بدهي به مردم . بعد از پرداخت بدهي ،بايد به وصيت توجه کرد. مثلا اگر سي صد هزار تومان مانده است بايد يک سوم آن که صد هزارتومان مي باشد را بابت وصيت خرج کرد که اين وصيت مي تواند براي نماز قضا يا بابت کار خير باشد. بعد دويست هزارتومان باقي مانده را بين ورثه تقسيم مي شود.
بعضي پرسيده اند که آيا ما بايد حتما يک سوم مال مان را وصيت کنيم يا خير؟ وصيت يک سوم مال به وارث بستگي دارد. اگر وارثان نيازي مالي نداشته باشند و از نظر مالي وضع شان خوب باشد، فرد مي تواند وصيت يک سوم مالش را بکند ولي اگر ورثه وضعيت مالي خوبي ندارند، فرد نبايد از همه ي وصيت يک سوم مالش استفاده کند .روايت داريم اميرالمومنين مي فرمايد: اگر من يک پنجم مالم را وصيت کنم بيشتر دوست دارم تا يک چهارم را. و اگر يک چهارم مالم را وصيت کنم بيشتر دوست دارم تا يک سوم را. پس اگر ورثه نياز مالي دارند هر چه کمتر ( از يک سوم مال) وصيت کنيم بهتر است .
اگر کسي از دنيا رفت، اولين چيزي که بر او واجب است حساب کردن خمس سالش است. مثلا فردي فروردين ماه ،خمس مالش را مي دهد و وقتي از دنيا مي رود حتما بايد خمس يازده ماه گذشته را بدهند ولي اکثرا حتي متدينين هم اين کار را نمي کنند و کمتر کسي است که بگويد اول خمس مال را بدهيم بعد آنرا تقسيم کنيم. تا خمس مال داده نشود تصرف در مال جايز نيست. اگر طرف خودش زنده بود حتما خمس سالش را مي داد.
اگر چند فرزند باشند که خمس دادن را قبول ندارند ولي يکي از آنها خمس دادن را قبول دارد مي تواند از مالي که به او مي رسد خمس را بدهد.
تعجيل به عمل کردن به وصيت هم مهم است. بعضي ها مي گويند که ما فعلا کار داريم و بعد از چهلم به وصيت ميت عمل مي کنيم که اين کار اشتباه است. فردي به خواب دوستش آمد و دوستش پرسيد که حالت خوب است ؟ ميت گفت که بعد از هفده روز حالم خوب شده است و بعد متوجه شدند که وصيت نامه ي اين فرد را بعد از هفده روز باز کرده بودند. ميت در آن دنيا گرفتار است. آيت الله احمدي ميانجي نوشته بودند که من دنبال تشريفات نيستم و اين تشريفات براي بزرگداشت زندگان است و شما براي کار مرده زودتر به وصيت عمل کنيد.
نکته ي بعدي اين است که ما بايد وصي داشته باشيم يعني چه کسي بايد وصيت نامه را اجرا بکند. ما بايد فرد مومني را وصي خودمان قرار بدهيم و دوتا شاهد هم داشته باشيم. در زير وصيت نامه ي شخصي شان امام خميني ،چند عالم بزرگ امضا کرده اند. پس در وصيت نامه ،حتما شاهد داشته باشيم. امروزه مي توان وصيت نامه را ثبت کرد. خيلي از دعواها سر وصيت نامه است که هر فرزندي ادعاي يک وصيتي از پدر را دارد. و هر کدام يک وصيت نامه رو مي کند. سر مال دنيا نمي توان براحتي مصالحه کرد. خوب است که وصيت نامه در محضر يک عالم باشد.
مرحوم مجتهدي مي فرمودند که روزي يازده برادر و خواهر نزد من آمدند و وصيت نامه ي پدرشان را پيش من آوردند. آنهاA گفتند که اگر ما بخواهيم به وصيت پدرمان عمل کنيم بيشتر مال مي رود آيا مي توانيم به وصيت نامه عمل نکنيم؟ من گفتم: خير. پدر شما مديون است. يکي از برادران گفت اگر ما اين کار را نکنيم چه مي شود؟ گفتم :پدرتان در آن دنيا مي سوزد و آنها گفتند که اگر پدرمان بسوزد بهتر است يا ما يازده نفر بسوزيم؟ پس اولاد کاري براي ما نمي کند.
اميرالمومنان مي فرمايد: اي انسان خودت وصي خودت باش و هر کاي مي خواهي خودت انجام بده. اگر شما بدهي داريد همين الان که زنده هستيد آنرا بپردازيد يا اگر مي خواهيد کار خيري بکنيد همين الان بکنيد. ما نبايد به اميد ديگران باشيم.
بعضي از خويشاوندانA از ما ارث نمي برند. روايت داريم که اگر کسي براي خويشاوندي که وارث نيستند وصيت نکند، عملش با گناه به پايان رسيده است. در قرآن داريم که براي فرزندان و خويشاوندان وصيت کنيد. ممکن است که ما در دنيا اقوامي داشته ايم که در دنيا به آنها نرسيده ايم و خوب است که در يک سوم مالي که وصيت مي کنيم در مورد آنها هم وصيتي بکنيم. اگر پدر بزرگ دارايي دارد و فرزند و نوه فقير است ،نفقه ي فرزند و نوه بر پدر بزرگ واجب است. يکي از پسرعموهاي امام صادق(ع) قصد جان امام را داشت و امام هنگام وصيت فرمود که هفتاد دينار به او بدهيدA زيرا قرآن دستور اين عمل را داده است.
ما مي توانيم مکرر وصيت نامه را تغيير بدهيم و در وصيت تجديد نظر کنيم. ما مي توانيم همراه هر سال خمسي، وصيت را هم تغيير بدهيم.
کسي که از دنيا مي رود تمام ديونش نقد مي شود. مثلا اگر ما به فردي بدهکار هستيم و بايد دوسال بعد بدهيم وقتي از دنيا مي رويم بايد همين الان بدهي را بدهيم زيرا اگر مال تقسيم بشود و شش ماه بعد آن طرف طلبکار بيايد، بايد از چه کسي طلبش را بگيرد؟ پس بعد از فوت بايد دِين هاي را بلافاصله پرداخت کرد.
اگر خانم يا آقايي هيچ مالي ندارند مي توانند وصيت نکنند. ولي خوب است که همه يک وصيت اخلاقي داشته باشيم. اين وصيت هاي اخلاقي مي تواند در زندگي فرزندان آثاري داشته باشد. مثلا يک وصيت نامه ي اخلاقي بنويسيد که فرزندان من، نماز و روزه يادتان نرود ،محرم و صفر را برپا کنيد ،ايتام و بي بضاعت ها را فراموش نکنيد و قبل از عيد چند خانواده را تحت پوشش قرار بدهيد .
سوال – صفحه 241 قرآن کريم را توضيح بفرماييد.
پاسخ – وقتي در زندان به يوسف گفتند که پادشاه گفته است که آزاد هستي. يوسف گفت که بايد تکليف من مشخص بشود و نمي خواهم شامل عفو بشوم. يوسف اين ضربه ها را از مکر زليخا خورد. قرآن مي فرمايد :از زن هايي که دست خودشان را بريدند بپرسيد. يوسف نامي از زليخا نُبرد و اين اوج بزرگواري يوسف بود.
اگر پدر يا مادري به ما ظلم کردند، ما بايد بزرگواري کنيم و از گذشتگان به بزرگواري ياد کنيم. ما نبايد از پدرمان بدگويي کنيم و کينه اي داشته باشيم.
پس همه بايد وصيت نامه داشته باشند حتي اگر مالي هم ندارند، آيا نماز و روزه ي قضا هم ندارند؟ شما احتياطي نماز و روزه ي قضا را مي توانيد در وصيت بنويسيد. فرهنگ داشتن وصيت نامه، فرهنگ احترام به حقوق خدا و مردم است. اين فرهنگ بايد در ميان ما جا بيفتد. ديگر اينکه وصيت نامه نوشتن را جدي بگيرند و بدانيد که از نوشتن آن ضرر نمي کنيد. به قول امام علي(ع) ما بايد خودمان وصي خودمان باشيم. فردي به پسرش گفت که وقتي من از دنيا رفتم اين تيمچه را خراب کن و مدرسه بساز. شبي پسر داشت با پدر مي رفت و فانوس دست پسر بود. پسر فانوس را عقب پدر برد و پدر گفت که اي پسر اين فانوس براي جلو پاي من است و چراغ پشت سر به درد من نمي خورد. پسر گفت که اگر چراغ پشت سر به درد نمي خورد چرا وصيت کرده ايد که بعد از شما مدرسه بسازم و چرا خودتان اين کار را نمي کنيد؟
پيامبر طبق وصيت فردي انبار خرما را تقسيم کرد و فرمود که اگر يک دانه خرما را با دستخودش داده بود خيلي بهتر بود از دادن انبار خرما بعد از مرگش.
انشاء الله خداوند به ما توفيق بده که وصيت نامه داشته باشيم.