-برنامه سمت خدا
-حجت الاسلام والمسلمين حسيني قمي
-صبر بر فقر
91-06-01
اي ابر دل گرفته ي بي آسمان بيا باران بي ملاحظه ي ناگهان بيا، چشمت بلاي جان و تو از جان عزيزتر اي جان فداي چشم تو با قصد جان بيا، مگذار با خبر شود از مقصدت کسي حتي به سوي ميکده وقت اذان بيا، شهرت در اين مقام به گمنام بودن است از من نشان بپرس ولي بي نشان بيا، ايمان خلقA و صبر مرا امتحان مکن بي آنکه دلبري کني از اين و آن بيا، قلب مرا هنوز به يغما نبََُرده اي اي راهزن دوباره به اين کاروان بيا.
سوال –در مورد صبر بر فقر و تنگدستي توضيحاتي بفرماييد.
پاسخ – يکي از موارد صبر، صبر بر فقر و تنگدستي است. فقر به چهار قسم تقسيم مي شود: فقر اختياري يعني فقري که انسان بر اثر کوتاهي هاي خودش بدست مي آورد. اين فقر مورد ستايش نيست زيرا انسان خودش باعث فقرش شده است و تنبلي کرده است و پاداش هم ندارد و اين نوع فقر مذمت شده است. در روايت داريم: دور باد از رحمت خدا کسي که آب و خاک دارد ولي باز هم فقير است. ما در دعاهاي زيادي داريم که خدايا من از فقر به تو پناه مي برم. در سوره ضحي داريم: اي پيامبر تو فقير بودي و ما تو را بي نياز کرديم. (خدا بخاطر غني شدن بر پيامبر منت مي گذارد) در سوره جمعه آيه ده داريم: وقتي نماز جمعه تمام شد به دنبال کار و فضل الهي برويد. پيامبر فرمودند: بعضي از گناهان هيچ صدقه يا نمازي آن گناه را از بين نمي برد، فقط طلب روزي آنرا از بين مي برد يعني طلب روزي کفاره ي بعضي از گناهان است. امام صادق (ع) مشغول کار کردن بودند و فردي گفت که اجازه بدهيد من اين کار را انجام بدهيم. امام فرمود: من دوست دارم که در آفتاب سوزان طلب روزي کنم و کار کنم. فردي به امام صادق (ع) گفت که براي من دعا کنيد که خدا روزي مرا زياد کند. حضرت فرمود: خير، برو کار کن و روزي ات را بدست بياور. حضرت فرمود: عبادت هفتاد بخش دارد، برترين بخش عبادت دنبال روزي حلال بودن است.
در کافي داريم که امام صادق (ع) پرسيدند که عمربن مسلم چه مي کند؟ به امام گفتند که او تجارت را کنار گذاشته است و مشغول عبادت است. حضرت فرمود: واي بر او، نمي داند کسي که تجارت را کنار بگذارد، دعايش مستجاب نمي شود.
يکي از امام پرسيد که من مدتها بدنبال کار تجارت هستم و پول هم از مردم است ولي من با آن کار مضاربه اي دارم و تصميم دارم که اين کار را رها کنم. امام فرمود: مي خواهي خودت را از بين ببري و با خودت بجنگي؟
امام يکي از يارانش را ديد که دير وقت به سر کارش مي رفت، امام فرمود: صبح زود به سراغ عزتت برو. امام سراغ يکي از يارانش را گرفت که چرا به حج نرفته است ؟ به امام گفتند که او تجارت را کنار گذاشته است و زندگي محدودي دارد و نمي تواند به حج برود. امام فرمود: تجارت را کنار نگذاريد. همه ي ائمه کنار گذاشتن کسب و تجارت را نهي کرده اند.
در سوره بقره آيه 215 و 180داريم: انسان بايد وصيت داشته باشد و از مال به خير تعبير کرده است، سوال مي کنند ما چه چيزي انفاق کنيم ؟قرآن مي فرمايد: از خير انفاق کنيد يعني مال. در يازده جاي قرآن از مال به خير تعبير شده است.
در روايت زيادي فقر مذمت شده است. حضرت امير در نهج البلاغه کلمات قصار 163 مي فرمايد: فقر مرگ بزرگ است. حضرت به فرزندش فرمود: به خدا پناه ببر از فقر. پيامبر فرمود: فقر انسان را به کفر مي کشاند. فقر ممکن است که انسان را به انحرافات اعتقادي و A انحرافات اخلاقي بکشاند. ممکن است که انسان بخاطر فقر نسبت به خدا کفر عملي پيدا کند و اگر انسان نتواند ايمانش را حفظ کند، دست به سرقت و کسب حرام بزند. اينها بخاطر فقر است. پس اگر فقر بر اثر تنبلي باشد مذمت شده است و پاداشي ندارد زيرا ما خودمان عامل آن بوده ايم.
گاهي فقر بر اثر نداشتن برنامه و تدبير است. ممکن است که انسان ثروتي داشته است ولي برنامه ريزي و تدبير نداشته و به فقر کشيده شده است، اين فقر هم مورد ستايش نيست. حضرت مي فرمايد: من نگران فقر شما نيستم، من نگران برنامه ريزي هاي غلط هستم. حضرت علي (ع) مي فرمايد: کليد فقر برنامه ريزي هاي غلط است. مثلا فردي که مي داند حقوقش مشخص است بايد برنامه ريزي کند تا آخر ماه آنرا داشته باشد و در وسط ماه دچار فقر نشود. اين فقر اجر و پاداشي ندارد. افراد زلزله زده اکثرا خانه هايشان قديمي بوده است و دولت بايد هزينه هايي بکند تا خانه هاي قديمي دوباره ساخته بشود.البته صبر بر اين مصيبت ها پاداش دارد ولي ما مي توانيم جلوي خيلي از مصيبت ها را بگيريم.
فقر ديگر فقر تحميلي است يعني فقيري که ما در آن نقشي نداشته ايم و دشمن بر ما تحميل کرده است. وقتي مسلمانان مي خواستند از مکه به مدينه هجرت کنند، به آنها اجازه نداند که وسايلشان را ببرند و آنها بدون هيچ وسايلي به مدينه آمدند. و براي آنها آيه نازل شد که آنها بخاطر خدا فقير شدند. اين فقر اجر و پاداش دارد. وقتي اصحاب پيامبر در شعب ابيطالب در محاصره بودند فقير بودند و هيچ امکاناتي نداشتند. فردي نزد حضرت امير آمد و گفت که من شما را دوست دارم، حضرت فرمود: اگر دوستدار ما هستي فقر را بعنوان يک پوشش براي خودت نگه دار زيرا ممکن است که گرفتار آن بشوي. زيرا دشمن فقر را بر آنها تحميل مي کرد. اگر کسي در تنگنا قرار بگيرد بايد فرياد بزند و از حقش دفاع کند. پس ما بايد در مقابل فقر تحميلي بايستيم. سفير ايران در افريقاي جنوبي آماري دادند که 40 درصد معادن طلاي جهان در افريقا است ولي تمام اين ثروت ها در دست يک عده اي از افراد است. اسلام مي فرمايد که در مقابل اين فقر بايد قيام کرد و حق را گرفت و بخاطر همين عده اي در افريقا جذب دين اسلام مي شوند.
فقر ديگر فقر غيراختيار(امتحاني) است يعني فرد تمام تلاش خودش را مي کند ولي باز کارش درست نمي شود. در بقره آيه 155 داريم: ما شما را با مال و جان تان امتحان مي کنيم. اگر کسي کوتاهي نکرد ولي مال چنداني بدست نياورد، اين فقر غير اختياري است. در طول تاريخ از اين نمونه ها زياد داشته ايم. آيت الله قاضي اهل تلاش بوده است ولي فقيرانه زندگي مي کرده و يازده فرزند داشته است و ايشان مي فرمودند که امتحان من در فقر است. ممکن است که فردي بخواهد فقيرانه و زاهدانه زندگي بکند. گاهي انسان هر کاري مي کند به جايي نمي رسد. آيت الله حائري در شرايط سختي زندگي مي کردند و در همين شرايط سخت، حوزه را هم اداره مي کردند. شيخ محمد تقي بافقي مسئول شهريه طلبه ها بوده است و گاهي وقتي براي گرفتن شهريه ها نزد آيت الله حائري مي آمدند، ايشان مي فرمودند که الان سرمايه اي جز توکل نداريم. وقتي مرحوم بافقي اين صحبت ها را از آيت الله حائري مي شنيدند، به مسجد جمکران مي رفتند و هميشه دست پر برمي گشتند.
فقير(غيراختياري) صابر پاداش بيشتري دارد يا غني شاکر؟ فقير صابر، زيرا فقير صابر در امتحان دائمي است و بايد با آن کنار بيايد. البته غني شاکر هم در امتحان است. امتحان يک غني کمتر از امتحان يک فقير نيست. مرحوم مجلسي مي فرمايد که قطعا فقيري که بر فقرش صبر مي کند اجرش بيشتر است البته اين مراتبي دارد. حالا غني شاکر که مالش را از راه حلال بدست آورده است و آنرا را در راه خدا و خير خرج مي کند، نمي توان گفت که پاداش اين فرد از فقيري که صبر کرده کمتر است.
چرا پيامبر فرموده است که فقر افتخار من است؟ در سوره فاطر آيه 15 داريم: شما فقير در راه خدا هستيد. اين فقر پيامبر يا فقر در راه خداست يا ساده زيستي است يعني کسي دوست دارد که ساده زندگي کند. البته اين مي تواند فقر تحميلي هم باشد. اين فقر هم مي تواند افتخار باشد. اينکه فرد فقير باشد پاداش ندارد مگر اينکه فرد در مقابل اين فقر تحميلي يا غير ارادي صابر باشد. اينها فقر مالي است و يک فقر معنوي هم داريم. اين فقر هم براي دنيا و هم براي قيامت است. در نهج البلاغه در کلمات قصار، کلمه 452 مي فرمايد: در قيامت مشخص مي شود که چه کسي فقير است يا ثروتمند. فردي نزد امام صادق (ع) آمد و گفت که من فقير هستم و اصرار مي کرد ولي امام قبول نکرد و فرمود که تو فقير نيستي. امام سوال کرد که آيا حاضري صد دينار بگيري و از ما برائت کني؟ او گفت که نه هرگز حاضر نيستم که از شما جدا بشوم. امام فرمود: کسي که اين سرمايه را دارد چرا مي گويد که فقير است.
سوال – صفحه 62 قرآن کريم را توضيح بفرماييد.
پاسخ – اولين آيه اين صفحه در مورد فقر است. مي فرمايد: اگر مي خواهيد بهشت داشته باشيد از آنچه که دوست داريد انفاق کنيد. وقتي اين آيه نازل شد ابوطلحه ي انصاري نزد پيامبر آمد و نخلستان خودش را که خيلي دوست داشت در راه خدا داد. و پيامبر فرمود: آفرين، مبارک باشد، اين مالي است که سودش براي انسان مي ماند. پيامبر فرمود که اگر در ميان خويشاوندانت فقيري داري آنرا به او بده.
زيد بن حارثه مرکبي داشت که خيلي محبوبش بود و آنرا در راه خدا داد. وقتي مي خواستند يکي از شتران کوچک ابوذر غفاري را قرباني کنند او گفت که شتر بهتري را برداريد زيرا اين براي من ماندني است و اشاره به آيه بالا کرد. سفارش دين اين است که از آنچه که دوست داريد انفاق کنيد. آقايان نبايد در خانه سخت بگيرند و روزي را توسعه ندهند و بگويند که اسلام گفته است که بر فقر صبر کنيد. اگر مردي مالش را جمع کند و بر زن و فرزندانش سخت بگيرد، مالش براي وارث مي ماند و خودش سودي نمي برد. ما نبايد کاري بکنيم که آنها آرزوي مرگ ما را بکنند. اگر آقايان بخواهند،مي توانند خودشان ساده زندگي کنند ولي نبايد به خانواده شان سخت بگيرند.
خدايا همه ي فقيرها را غني بفرما. انشاءالله يک فقير هم در جامعه ي ما نباشد.