سمت خدا
-حجت الاسلام والمسلمين حسيني قمي
-توبه
91-04-07
رسيده ام به خدايي که اقتباسي نيست، شريعتي که در آن حکمت ها قياسي نيست. خدا کسي است که بايد به ديدنش بروي، خدا کسي که از آن سخت مي هراسي نيست. به فکر هيچ کسي جز خودت مباش اي دل، که خودشناسي تو جز خداشناسي نيست. دل از سياست اهل ريا بکن خود باش، هواي مملکت عاشقان سياسي نيست.
سوال – گام هاي عملي براي تحقق توبه چيست ؟
پاسخ – همه ي ما به طريقي گرفتار برخي از گناهان هستيم. بنابراين بعد از توبه بايد قدم هايي را براي جبران گذشته برداريم. هيچ کدام از ما معصوم نيستيم و شيطان به شيوه هاي مختلف انسان را وسوسه مي کند. برخي از افراد مبتلا به گناه بدزباني و بداخلاقي هستند. گروهي مبتلا به بداخلاقي با مردم و برخي نيز مبتلا به بداخلاقي در خانه هستند و... اگر خداوند به ما توفيقي داد و توبه کرديم در اين ماه شعبان مي خواهيم قدم هايي را براي جبران گذشته برداريم تا بتوانيم وارد ضيافت الله شويم. آيا همين که بگوييم توبه کرديم کافي است ؟خير. گناهان چند بخش هستند. گروهي از آنها بين خدا و انسان است. گروهي بين انسان و مردم است و برخي از آنها نيز بين انسان و خدا است ولي نياز به کارهايي براي جبران دارد. اگر کسي صرفاً بگويد: من توبه کرده ام اما مسير و دوستان خود را تغيير نداده و روشي که در گذشته داشته را عوض نکند، اين توبه تأثيري ندارد.
سوال – ما چگونه موفق به توبه مي شويم؟
پاسخ – ما بايد به نعمت ها و الطاف الهي توجه داشته باشيم. کسي که مرتکب گناه شده بايد بداند که با چه اعضاء و جوارحي گناه کرده است. بنابراين بعد از توبه، انسان بايد خدا را سپاسگزار باشد که مي خواهد از اين اعضاء و جوارح و نعمت پروردگار در راه خوب استفاده کند. همه ي حيات و جان انسان مي تواند با کوچکترين مشکلي از بين برود. نبايد فکر کنيم که اين نعمت ها هميشه به همين صورت برقرار است. بايد بدانيم که ما مي خواهيم با چشمي گناه کنيم که نعمت خدا است و امکان دارد به سادگي از ما گرفته شود. در يکي از سفرها، من خانمي را ديدم که مي گفت دختردانش آموزي دارم که با يک کسالت ساده الان دو سال است همه ي حواس خود را از دست داده است. اگر ما نعمت سلامتي داريم بايد آن را در مسير خدا استفاده کنيم، فکر نکنيم که هميشه اين سلامتي و قدرت برقرار است. ممکن است که اين سلامتي هر لحظه از انسان گرفته شود، بنابراين امروز که اين سلامتي را داريم بايد از آن خوب استفاده کنيم. گاهي انسان براي اينکه گناه نکند بايد نذر کند. دوستي مي گفت که من در اين راه نذرهاي سنگيني کرده ام و موفق هم شده ام. مثلاً من گرفتار برخي از گناهان پنهاني بودم که نذر کردم اگر طرف اين گناه بروم ده ميليون تومان به فقير بدهم. چون يک چنين جريمه ي سنگيني مقابل من است الان حتي مي ترسم که فکر آن گناه را بکنم. با اين کار احساس آرامش پيدا کرده ام. البته اگر کسي اين نذر را کرد بايد انجام بدهد. اينگونه نيست که صرفاً يک کلام باشد. در حالات مرحوم آيت الله بروجردي است که ايشان گاهي در هنگام درس عصباني مي شدند، نذر کرده بودند که اگر در سر درس عصباني شوند و به خود مسلط نباشند، تعدادي روزه بگيرند. الان ما در آستانه ي فصل تابستان و تعطيلات هستيم و اوقات فراغت و بيکاري يکي از چيزهايي است که زمينه ي گناه را ايجاد مي کند. الان يک جمعيت ميليوني از دانش آموزان و دانشجويان ما اوقات فراغت پيدا مي کنند. اگر براي اين تعطيلات خوب برنامه ريزي نشود زمينه ي گناه فراهم مي شود. اگر افراد توانايي دارند مي توانند در مساجد، کلاس هاي گوناگون تابستاني برقرار کنند. زياد هم نياز به برنامه ريزي هاي سازماني نيست. اگر اين کارها مردمي باشد خيلي زودتر به نتيجه مي رسد. هر فردي اين کار را کرد بايد بداند که کمک کرده تا وقت آزاد تعدادي جوان پر شود. اين پرشدن اوقات فراغت به معناي دوري از گناه است. همه ي ما بايد دست به دست هم دهيم تا در تابستان هرچه بيشتر اين زمينه را فراهم کنيم. نکته ي بعدي اين است که ما نبايد هيچ گناهي را کوچک بشماريم. در روايت داريم که اگر کسي گناهي را با خنده و شادابي انجام دهد هرچند کوچک هم باشد، گريان وارد آتش مي شود. اگر کسي گناهي کرد بايد خيلي زود برگردد و توبه کند. همين بد اخلاقي و تندي که شما در خانه به فرزند خود مي کنيد نبايد کوچک شمرده شود. در حديث زيبايي داريم که اگر انسان اصرار برگناه داشته باشد هيچ گناهي کوچک نيست. اگر در نظر انسان گناهي کوچک جلوه کند، همين گناه در واقع کبيره است اما اگر فرد گناه بزرگ انجام داد ولي زود برگشت و توبه کرد، هيچ گناهي کبيره نيست. نکته ي بعدي اين است که زمينه ي گناه را ايجاد نکنيم. مثلاً يکي از زمينه هاي گناه خلوت است. فردي به مدينه آمد و خانه گرفت. حضرت فرمودند: کسي پيش شما است ؟ او گفت: نه يک اتاق به تنهايي گرفته ام. حضرت فرمودند اين کار را نکنيد و تنها نباشيد. خدا اين کار را دوست ندارد و خواب و زندگي تنهايي نکوهش شده است. فردي در زمان امام صادق (ع) به مدينه آمد و خانه اي گرفت. صاحب خانه يک خانم بود. آن خانم به آن فرد وعده داده بود که بين خود و او يک پرده اي ايجاد کند. اما بعداً گفت که نيازي نيست. حضرت فرمودند که از اين خانه بيرون برو و جايي نباش که خانم نامحرم در آنجاست، زيرا سومين نفر شيطان است. از نظر فقهي در مکاني که زن و مرد بيگانه اي هستند که شخص ثالثي نمي تواند وارد شود، نماز اشکال دارد. واقعاً اگر مي خواهيم گناه را از بين ببريم بايد اين زمينه ها از بين برود. ما نبايد اجازه بدهيم بستر گناه ايجاد شود. اگر در موسسه اي کار مي کنيد که در بسته است و تنها يک منشي خانم حضور دارد، تمام زماني که در آن مکان هستيد فعل حرام است. حتماً بايد در باز باشد. کسي به ما تضمين نداده که به طرف گناه برويم و گناه نکنيم. به مقدس اردبيلي گفتند که اگر زمينه ي گناه در يک خلوتي با يک خانم براي شما فراهم شود چه مي کنيد ؟ گفت: به خدا پناه مي برم. مقدس اردبيلي در تقوي ضرب المثل بودند اما نمي گويند که من حتماً گرفتارنمي شوم. هيچ کس نبايد خود را مصون بداند. بنابراين نبايد به سراغ شرايط گناه، کتاب، فيلم و مسائل گناه آلود برويم. در روايت داريم که فکر گناه انسان را به گناه دعوت مي کند. نکته ي ديگر اين است که توبه را به تأخير نيندازيم. امام رضوان الله عليه مي فرمايند: از وسوسه هاي شيطان است که توبه را بزرگ جلوه مي دهد تا ما به طرف آن نرويم. اگر گناهان در نظر فرد بزرگ جلوه کند قطعاً توبه سخت خواهد بود. انسان هر گناهي که مرتکب شده اگر شروع به جبران آن کند خدا هم او را کمک مي کند. اگر کسي پنجاه سال نماز نخوانده، مسلماً نمي تواند همه ي آن را جبران کند. اما همين که شروع کند، کافي است. هرچقدر هم از آن باقي بماند خدا آن را مي پذيرد. در آيه داريم که گاهي انسان فکر مي کند توبه براي او سخت است بنابراين براي اينکه خود را نجات دهد شروع به انکار خدا، توحيد و پيامبري مي کند. نکته ي مهم بعدي اين است که ما نبايد گناه خود را براي کسي بازگو کنيم. اگر گناهي مرتکب شده ايم و توبه هم کرده ايم نبايد آن گناه را براي ديگران تعريف کنيم. اگر الان زمان خلافت اميرالمومنان بود و ما گناهي مرتکب شده بوديم هم نبايد آن را براي حضرت علي (ع) تعريف مي کرديم و از ايشان مي خواستيم که حد را براي ما جاري کنند تا پاک شويم. مرحوم کليني در کافي اين حديث را نقل کرده اند: فردي نزد اميرالمومنان (ع) آمد و گفت من گناهي مرتکب شده ام، من را پاک کن. حضرت ناراحت شدند و فرمودند: اگر گناهي مرتکب شده ايد چرا خود را رسوا مي کنيد ؟ سپس اميرالمومنان فرمودند: به خدا قسم اگر اين فرد بين خود و خداي خود توبه مي کرد و گناه خود را براي من که حجت و ولي خدا هستيم بازگو نمي کرد و از من تقاضا نمي کرد که من را تطهير کن، از اينکه من حد الهي را براي او جاري کنم بالاتر بود. قطعاً ذکر گناه، گناهي ديگر است. حتي لازم نيست براي راه حل گرفتن از ديگران بگوييم که من اين گناه را مرتکب شده ام. فرد مي تواند بگويد اگر کسي اين گناه را مرتکب شد راه حل چيست. ياد ما باشد که گاهي گرفتاري هاي ما در اثر گناهان است. اگر توبه کرديم مطمئن باشيم که يک روز جديد و روزنه هاي بزرگي به سوي ما باز مي شود. در کتاب روزنه هايي از عالم غيب آيت الله خرازي داستاني از آيت الله حق شناس نقل شده است. آيت الله حق شناس (رضوان الله) استاد اخلاق بودند. ايشان مي فرمايند: زماني من مشغول تحصيل در شهر قم بودم. يک جواني از تهران نامه اي به اين مضمون براي من نوشت که يک گرفتاري سختي براي من پيش آمده شما دعا کنيد اين گرفتاري برطرف شود. آيت الله حق شناس مي فرمايند: من به حرم حضرت معصومه (س) مشرف شدم و دعا کردم. شب در عالم خواب ديدم که اين جوان وارد اتاق من شد اما در حال سينه زدن براي امام حسين (ع) است. از خواب بيدار شدم و تعجب کردم که اين خواب با اين نامه و دعاي من چه ارتباطي دارد ؟ خدمت آيت الله حجت که از مراجع بودند رسيدم و داستان را تعريف کردم. ايشان فرمودند که اين آقا هنوز مضطر است و اين سينه زدن نشانه ي اضطرار است، بيشتر براي ايشان دعا کنيد. من دوباره به حرم رفتم و براي ايشان دعا کردم. شب بعد خواب ديدم که به من گفته شد ما گرفتاري اين جوان را حل مي کنيم ولي به شرط اينکه نماز خواندن را شروع کند، اگر نماز را ترک کند دوباره اين مشکل را براي او ايجاد مي کنيم. آيت الله حق شناس مي فرمايند: من داستان را از اول تا آخر در نامه اي براي آن جوان تعريف کردم. آن جوان براي من نامه نوشت که شما چطور متوجه اين موضوع شديد. هيچ کس، حتي پدر و مادر من از نماز نخواندن من اطلاع نداشتند. گاهي گرفتاري هايي که براي انسان پيش مي آيد بر اثر همين گناهان است. اگر ما مي خواهيم که خداوند و اهل بيت به ما عنايت داشته باشند حتماً بايد قدم هاي بزرگي برداريم. گاهي اوقات نيز ما بخاطر گناهان برخي از توفيقات را از دست مي دهيم. اگر ما بخاطر گناهان توفيق پيدا کرده و توبه کرديم بايد سعي کنيم که اين حالت حفظ شود وگرنه بسياري از توفيقات از دست مي رود. الان ماه رمضان در راه است. بسياري از افراد خوب از آن استفاده مي کنند و برخي نيز خوب بهره نمي برند. برخي از افراد نزد امام صادق (ع) مي آمدند و با توجه به اينکه امام طبيب جان انسانها بودند، بيماري خود را به ايشان مي گفتند. در روايات مکرري داريم که به امام مي گفتند که چرا ما توفيق نماز شب نداريم. حضرت مي فرمودند: گناه اجازه نمي دهد که شما حال نماز شب را داشته باشيد. شعبان و رمضان کسي آباد است که جداً توبه بکند و بر روي آن باقي بماند. در روايت ديگري داريم که فردي همين سوال را از امام کرد و ايشان فرمودند: گاهي انسان يک دروغ مي گويد و با همين يک دروغ از نماز شب محروم مي شود. مرحوم حاج آقا مصطفي خميني رضوان الله مي گفتند: من يک روز ديدم که امام بعد از نماز صبح گريه مي کنند. از مادرم سوال کردم علت گريه ي پدر چيست ؟ فرمودند: حتماً نماز شب ديشب ايشان قضا شده و از دست رفته است. هروقت نماز شب ايشان فوت مي شود بعد از نماز صبح بشدت گريه و زاري مي کنند. يعني ايشان نگران بودند که چه حادثه اي پيش آمده که من توفيق نماز شب را از دست داده ام. شهيد اول از فقهاي بزرگ شيعه هستند و حدود قرن هشتم به شهادت رسيده اند. مرحوم محدث قومي يک کتابي به نام فوائد الرضويه دارند که اين قصه در آن کتاب آمده است. الان بعد از گذشت شش صد سال از شهادت شهيد اول کتاب ايشان در حوزه هاي علميه رايج است. در حالات ايشان است که ابتدا آن فقيه را يک سال به زندان انداختند و سپس به شهادت رساندند. بعد از شهادت نيز بدن ايشان را به دار زدند. بدن به دارزده را سنگ باران کردند و سپس آتش زدند. بنابراين ايشان مزار ندارد. الان در حوزه هاي علميه هزاران هزار نفر کتاب هاي اين شهيد بزرگوار را مي خوانند. اين فقيه عاليقدر تنها يک شب از نماز شب خواب ماندند. صبح با گريه و زاري اشعاري به اين مضمون مي سرايد: خدايا مصيبت بزرگي به من رسيده و... ايشان گريه مي کند چون در روز مراقب احوالات خود است و به گِرد گناه نمي رود. اگر کسي به گناه آلوده شود نه تنها از مستحبات دور مي شود بلکه در واجبات نيز مشکل پيدا خواهد کرد. الان ما در ماه شعبان که ماه استغفار است مي باشيم، بنابراين فرصت خوبي است براي اين کار. در روايت است که از امام صادق (ع) سوال کردند که افضل اعمال در اين ماه چيست؟ دو عمل بالاترين است يکي صدقه دادن و ديگري استغفار. مستحب است که ماه شعبان انسان روزي هفتاد مرتبه استغفار کند. قبل از اينکه ما به ضيافت الله رمضان برسيم بايد آماده باشيم. انسان بايد ماه رجب و شعبان را به گونه اي درک کند که وقتي به ماه رمضان رسيد هيچ گناهي باقي نمانده باشد و واقعاً پاک وارد اين ضيافت الله شود. مضمون ذکر صلوات شعبانيه اين است: طاعت است که دل را آباد مي کند، خدايا با گناه من ذليل و خوار نشوم. به ما گفته شده که در ماه شعبان هر روز اين ذکر را بخوانيد. پيامبر در اين حال از دنيا رفتند و رسم ايشان اين بود که تمام ماه شعبان و ماه رمضان را روزه مي گرفتند. اگر از ماه رمضان سال گذشته ما روزه ي قضايي داريم تا ماه رمضان نرسيده، گام عملي اين است که آن روزه ها را بگيريم. اگر کسي قضاي روزه ي ماه رمضان دارد نمي تواند روزه ي مستحبي بگيرد.
سوال- در خصوص آيات سي ام تا سي وهفتم سوره ي مبارکه بقره توضيح بفرماييد.
پاسخ – اين يک صفحه ي قرآن هفت آيه است. در خصوص تفسير اين يک صفحه يک جلد تفسير نوشته شده است. خوب است که ما بيشتر با تفسير قرآن انس بگيريم. براي اين کار مي توانيم الان که تابستان و فصل تعطيلي است، روزي ده صفحه از تفسير نمونه را بخوانيم. اين يک صفحه ي قرآن ده ها نکته دارد. کلمه ي خليفه اي که در آيه ي اول آمده است مربوط به چه کسي است ؟ خداوند چه کسي را خليفه در زمين قرار داده است؟ اکثر مفسرين گفته اند که اين تنها مربوط به حضرت آدم نيست و هر انساني بايد خليفه ي خدا بر روي زمين باشد. انسان بايد مظهر صفات و اسماء الهي باشد. خداوند انسان را آفريد تا جانشين او در زمين باشد، نه جانشين انسان هاي گذشته و يا فرشتگان. بنابراين هر انساني بايد خليفه ي خدا بر روي زمين باشد در غير اين صورت هدف آفرينش را به ثمر نرسانده است. در پايان اين صفحه داستان ترک آدم از بهشت است. او به بهشت رفت و بيرون آمد، سپس کلماتي از خدا دريافت کرده و توبه کرد. اگر ما مي خواهيم موفق به توبه شويم، ابتدا خدا بايد توفيق آن را به ما بدهد. بعد از آن ما توبه کنيم و خدا توبه ي ما را بپذيرد. توبه به معناي رجعت است. ما يک توبه مي کنيم و خدا دو توبه انجام مي دهد. ابتدا بايد رحمت خدا شامل حال ما بشود تا ما موفق به توبه بشويم، سپس ما توبه کنيم و خدا توبه ي ما را بپذيرد. در تفسير دُرُالمنصور که مهم ترين تفسير اهل سنت است، کلماتي که حضرت آدم آنها را دريافت کرد و به وسيله ي آنها توبه کرد آمده است. از ابن عباس نقل شده که از رسول الله سوال کردند آنها چه کلماتي بودند؟ پيامبر(ص) فرمودند: آدم خدا را به حق خمسه ي طيبه قسم داد. چقدر خوب است که ما هم از اين فرصت استفاده کنيم. اگرمي خواهيم گام هاي عملي برداريم، ديگري را مخاطب قرار ندهيم. هرکسي خود را مخاطب قرار دهد و اگر مي خواهد توبه ي او قبول شود قدم اول را بردارد و يک تغييري در خود ايجاد کند. اگر تغيير در اخلاق فرد ايجاد نشود نمي تواند بگويد من توبه کرده ام. در حديثي داريم که امام (ع) فرمودند: اگر کسي يک مومني را بخاطر گناهي که مرتکب شده است سرزنش کند، از دنيا نمي رود تا خود او هم گرفتار آن گناه شود. توبه ي حقيقي زماني است که گام هاي عملي برداشته و هر حقي که به گردن داريم جبران کنيم. از امام سوال کردند که من چهل سال نماز نخوانده ام و الان توبه کرده ام چه کاري بايد انجام دهم و چه مقدار از وقت خود را بايد براي اين کار بگذارم ؟ امام فرمودند: شروع کنيد. البته لازم نيست تمام وقت خود را بگذاريد.