![]()
حاج آقای فلاح زاده: بنده هم خدمت شما و همه بینندگان عزیز عرض سلام دارم. سلام به همه نوجوانانی که امسال سال اول روزه‌داری‌شان هست، انشاءالله تا پایان ماه رمضان موفق باشند و آرزوی سلامتی برای همه داریم.
شریعتی: سؤالات فراوانی به دست ما رسیده است، این جلسه می‌خواهیم به صورت اختصاصی در مورد کفاره صحبت کنیم. واجبات مالی که بر عهده ما هست را ادا کنیم و شاید مقداری غفلت می‌کنیم و کفاره از همان واجباتی است که در موردش صحبت خواهیم کرد.
حاج آقای فلاح زاده: بسم الله الرحمن الرحیم، در باب کفاره و اهمیت آن حرف بسیار زیاد است. روزه‌داری آثار و برکات زیادی دارد و یکی از حکمت‌های روزه‌داری توجه به فقرا و مستمندان هست، همچنان که در برنامه‌های قبلی از خطبه شعبانیه رسول خدا جملاتی را خواندیم از جمله فرمودند: در ماه رمضان حواستان به فقرا باشد و صدقه بدهد و کمک مالی کنید. همچنین شخصی از امام صادق سؤال کرد و نامه‌ای نوشت، شیخ صدوق نقل کرده است. از زیارت قبر شیخ صدوق غافل نشوید، ایشان یک عمر بی وقفه زحمت کشید برای اینکه دیانت را حفظ کنند و راه راست را نشان بدهند. زیارت حضرت عبدالعظیم که می‌روید، ابن بابویه که فاصله چندانی ندارد قبر شیخ صدوق هست. از مفاخر عالم اسلام و تشیع است. شخصی به امام صادق نامه نوشت که خدا برای چه روزه را واجب کرده است؟ حضرت در جواب فرمودند: برای اینکه آدم‌های غنی و توانمند یک خرده گرسنگی را احساس کنند و به فقرا توجه کنند. معمولاً افرادی که دستشان به دهانشان می‌رسد، وضع مالی خوبی دارند در آسایش هستند. از نظر مالی درآمد دارند، امکانات دارند، منزل مسکونی دارند، از این جهت کمتر گاهی وقت‌ها بعضی‌ها متوجه می‌شوند. ماهی تا وقتی در آب هست ارزش آب را نمی‌داند. کسی که در جنگل است قدر درخت را نمی‌داند وقتی در بیابان رفت تازه می‌فهمد. بنابراین وقتی ماه مبارک رمضان در حالی که در طول سال صبحانه و نهار و شام بوده، وقت مقرر را اگر از اینها پرهیز کند، غیر از آثار و برکات دیگر، حضرت می‌فرماید: یک خرده گرسنگی را بفهمند، بفهمند یک عده‌ای هم ندارند. بینندگان در سؤال‌ها بعضی مطرح کرده بودند که وضع مالی ما خوب نیست، تنگدست هستیم. به مسئولین برسانید، افراد متدین و متمول در ماه رمضان توجه بیشتری دارند.
نکته دوم اینکه ماه مبارک رمضان توجه به فقرا و مستمندان باید باشد، ماه رمضان ماه فقرزدایی است. در همه روزهای ماه رمضان، در دعایی که بعد از نماز می‌خوانید اول می‌گویید: «اللهم ادخل علی اهل القبور السرور» اول به فکر کسانی هستید که رفتند. توجه می‌دهد به روزی که باید برویم. توجه داشته باشید تمام اموال و کارخانه و باغ‌ها را باید بگذاریم و برویم! «اللهم اغن کل فقیر» ادامه دعا این است. در بعضی دعاهای روزانه ماه رمضان، دعای هفتم هست که باز توجه به فقرا و مستمندان هست. فردی که روزه نگرفته ولو عذر دارد، برای اینکه بتواند این برکت روزه‌داری را بهره‌مند شود، می‌گویند: کفاره بپرداز یا فدیه بپرداز. حتی عذر هم دارد و گناهی هم نکرده است، می‌گویند: فدیه بپرداز. «فَمَنْ كانَ مِنْكُمْ مَرِيضاً أَوْ عَلى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَر» (بقره/184) یک روز دیگر روزه بگیرد. اما اگر طاقت ندارد به تعبیر قرآن ناتوان هست، «فِدْيَةٌ طَعامُ» فدیه بدهد، یک وعده غذا به مستمندان بدهد. پایان ماه رمضان هم باز عیدی شما، عیدی معنوی است اما یک عیدی مادی هم به فقرا بدهید. زکات فطره را مقرر کردند، بنابراین وقتی آدم دقت می‌کند می‌بیند در این برنامه ماه رمضان، طوری مهندسی شده که به هر حال توجه به فقرا قرار دارد. اگر یک وعده از غذای شبانه روزمان کم می‌کنیم، شاید معنایش این باشد که این یک وعده را بتوانید به فقرا و مستمندان کمک کنید. گرچه بعضی در شب شام خود را دو وعده کردند، اول نان و پنیر می‌خورند و بعد شام مفصل و در طول شب آنچه از تنقلاب کاستند را می‌خورند.
شریعتی: آیا پرداخت کفاره محدودیت زمانی دارد؟
حاج آقای فلاح زاده: اجمالاً بله، اولاً همچنان که مثل وقت برخی نمازها ابتدا و انتهایی دارد، در بحث کفاره هم ابتدا دارد، چون بعضی اول ماه رمضان کفاره کل ماه رمضان را کنار می‌گذارند یا می‌پردازند. ثانیاً ابتدایش را فرمودند: زمانی که انسان معذور شده و دیگر نمی‌تواند روزه بگیرد. کهنسالانی که می‌دانند نمی‌توانند روزه بگیرند. اینها روزانه یک روز گذشت می‌توانند کفاره آن روز را بپردازند. یا مثلاً نصفی از ماه مبارک رمضان گذشته است، این نیمه را کفاره‌اش را بپردازند. یا بعد از ماه رمضان همه را بپردازند. اما طرف مسافر بوده، ماه رمضان روزه نگرفته، کفاره به عهده‌اش نیست، باید قضا به جا بیاورد. یا مریض بوده در ماه رمضان روزه نگرفته است. هنوز کفاره به عهده‌اش نیامده است. در فاصله این ماه رمضان تا ماه رمضان سال آینده باید قضای روزه را به جا بیاورد. اگر توانایی نداشت باید کفاره بپردازد. اینطور نیست که هرکس روزه نگرفت، عمداً یا با عذر باشد، بگوید: اول ماه رمضان کفاره بدهم تا بعد. نه! باید تکلیف کفاره بر عهده‌اش بیاید. اگر کفاره کنار بگذارد اشکالی ندارد ولی کفاره حساب نمی‌شود چون هنوز واجب نشده است.
کفاره پرداختن جزء عبادات است. برنامه‌های اقتصادی اسلام یا مالیات‌های دینی عمدتاً با قصد قربت است. اگر کسی به مستمندان کمک کرد، قصد زکات نداشت، قصد قربت نداشت به واجبش عمل نکرده است. کفاره را هم باید به نیت کفاره بپردازد، ثانیاً به قصد قربت باشد، مثل اینکه نماز می‌خواند و روزه می‌گیرد. در اعمال حج داریم طرف سنگ به ستون سنگی می‌زند، همین باید با قصد قربت باشد. سرش را می‌تراشد با قصد قربت باشد لذا در اینگونه مالیات‌های دینی، زکات، خمس، کفارات، حتی صدقه مستحب، اگر می‌خواهد ثواب صدقه ببرد باید قصد قربت داشته باشد که معمولاً افراد دارند.
شریعتی: اگر به هر دلیلی در پرداخت کفاره‌ی سالهای قبل تأخیر کردیم، باید مبلغی اضافه‌تر بپردازیم؟
حاج آقای فلاح زاده: پایان وقت کفاره را اشاره کنم، گرچه برای پایان وقت کفاره مشخص نکردند تا چه زمانی اما این تعبیر هست که نباید کوتاهی شود. نماز قضا هم اینطور است. نماز واجب است و اهمیت دارد، اگر ادای نماز اهمیت دارد، قضای نماز هم اهمیت دارد. قضای روزه و کفاره روزه هم اهمیت دارد. به این خاطر گفتم که اگر امروز نتوانستی فردا و نتوانستی پس فردا و امسال نتوانستی سال آینده، حتی در تعبیر برخی از فقها آمده است طوری نباشد که بگویند: مسامحه می‌کند. مثل اینکه در پرداخت قرض مردم، طرف هیچی نمی‌گوید و هر روز در خانه نمی‌آید و زنگ نمی‌زند اما شما هم نباید کوتاهی کنی. کفاره هم در اولین فرصت بپردازد که مسامحه و کوتاهی به حساب نیاید. اما نسبت به سؤالی که مطرح کردند که اگر کسی از سالهای گذشته، کفاره بدهکار بوده و نپرداخته و الآن باید بپردازد آیا چیزی اضافه می‌شود؟ نه، بر خود کفاره چیزی اضافه نمی‌شود. یعنی اگر یک مد طعام بوده، همان است. اگر یک وعده غذا دادن بودن، همان است. اگر شصت تایی بوده همان است.
کفاره از نظر لغت به معنای پوشاندن و پوشش است. کفاره گناه یعنی گناه را پوشش بدهد. حتی بعضی بزرگان می‌گویند: شاید خدا خواسته با همین ادای کفاره ما را ببخشد و به قیامت کشیده نشود. جالب است همین‌جا که ما را می‌بخشد نمی‌گوید: عذاب روحی می‌دهم و فردای قیامت شلاق و آتش است، برو به فقرا کمک کن، به فقیر کمک کن به قصد قربت. اگر روزه‌خواری تو عمداً بوده توبه کن، دیگر روز قیامت کاری ندارم. برخی از بزرگانهم فرمودند: همین کفاره پوشش همان گناهان هست. ما دو نوع کفاره داریم، کفاره عمدی و عذری، کسی که معذور بوده از روزه‌داری، مثل اینکه بیمار است و روزه برایش ضرر دارد. کهنسال است و نمی‌تواند روزه بگیرد. مسافر بوده و بعد از ماه رمضان هم روزه را بجا نیاورده که اصطلاحاً کفاره تأخیر می‌گویند. اینها اصطلاحاً می‌گویند: کفاره عذری، یعنی کفاره برای کسی که معذور بوده برای روزه‌داری و عذر داشته است. این همان یک مد طعام یا یک وعده غذاست که گاهی تعبیر می‌شود به کفاره یا فدیه. اما کفاره عمدی جایی است که طرف عمداً دستور خدا را مخالفت کرده است. یعنی می‌توانست روزه بگیرد، نگرفته است. عمداً روزه‌خواری کرده است.
ما وقتی مدرسه می‌رفتیم، اگر مشق نمی‌نوشتیم، معلم روزی ده مرتبه جریمه می‌کرد. شما آنچه ما خواستیم را عمل نکردی. تو می‌بایست، امروز روز دوشنبه این جدول را حل می‌کردی، می‌آوردی. تخلف کردی. برای اینکه تنبیه شوی و فردا اینطور نکنی، خدا هم از روی لطف و محبتش، هم آن معلم روی دلسوزی و آینده‌نگری برای ماست و خدای حکیم و رحمان و رحیم که به ما لطف و محبت دارد، برای اینکه فردای قیامت گرفتار نشویم می‌گوید: برو جریمه بده، می‌گوید: می‌توانی روزه، نمی‌توانی هرکدام را می‌خواهی انتخاب کن. توانایی مالی داری به فقرا کمک کن. توانایی مالی نداری شصت بار جریمه را تکرار کن و شصت روزه بگیر. این را اصطلاحاً کفاره عمدی می‌گویند. مواردی که کسی واقعاً عذری نداشته و بی جهت دستور خدا را تخلف کرده، جریمه‌اش سنگین است.
خیلی‌ها می‌پرسند اگر کسی از سالهای قبل کفاره بدهکار است و نپرداخته است، آیا زیاد می‌شود یا نه؟ خود کفاره زیاد نمی‌شود اما اگر آن موقع قیمتش را می‌خواست بپردازد، مثلاً هزار تومان بود، مؤسسه موضوع شناسی احکام فقهی در قم این زحمت را کشیدند و قبل از ماه مبارک رمضان به ائمه جمعه سراسر استان‌ها نامه نگاری کردند و قیمت چیزهایی که می‌تواند کفاره باشد مثل نان، آرد، گندم، خرما، برنج و ماکارونی را گرفتند و به دفتر مراجع معظم تقلید هم ارسال شده است. یک میانگینی به دست آوردند که برای گندم که کمترین است، سه هزار تومان است. بنابراین آن موقع اگر می‌خواست بپردازد هزار تومان می‌داد الآن سه هزار تومان، کفاره اضافه نشده این افت ارزشی پول است. یک مد طعام همیشه یک مد طعام بوده است. در باب کفاره چون صریح قرآن این است که اطعام کنید، طعام در مقابل ادام است. ادام به معنی نان خورشت است. طعام یا نان است یا چیزهایی که تبدیل به نان می‌شود. گندم تبدیل به نان می‌شود. جو یا برنج که جایگزین نان است. خیلی جاها با خرما افطار می‌کنند، یا ماکارونی برای ادای کفاره روزه، 750 گرم از یکی از اینها انتخاب کند و به فقیر بپردازد. اما اگر کسی خواست پول بدهد یا به فقیری بدهد که می‌شناسد و وکالت بدهد شما نان بخر یا برنج بخر. یا مؤسساتی که مورد اطمینان هستند. نهادها و سازمان‌هایی که مورد اطمینان هستند. اولاً باید بگوید: کفاره عمدی است یا عذری، مثلاً معذور بوده روزه نگرفته یا عمداً نگرفته است. ثانیاً این پولی که می‌پردازد باید بگوید: برای چند تا روزه است. چه چیزی را انتخاب کردند، آیا قیمت گندم است می‌دهم یا قیمت برنج، چون بعضی می‌بینیم کسانی که به قصد قربت از مردم کفاره می‌گیرند و بعد سی تا سه هزار تومان از این بنده خدا به عنوان کفاره عذری جمع کرده و نود هزار تومان شده است. می‌بیند آن فقیر گندم به دردش نمی‌خورد، برنج می‌خرد می‌دهد. برنج می‌خرد کیلویی چند؟ باید سی مد طعام باشد. شما به جای سی تا، ده تا خریدی. یعنی ده مد برنج به فقیر دادی و بقیه‌اش را بدهکار هستی. بنابراین کسانی که دست اندر کار هستند، حواسشان باشد و از افراد بپرسند، چند روزه بوده است؟ این کفاره چند روزه است؟ شما قیمت چه چیزی را می‌پردازی؟ اگر خواستند تبدیل کنند یا باید اجازه بگیرند یا از جیب خود رویش بگذارند. دستورات الهی حساس است و آدم باید مراقب باشد.
آیت الله شهید مطهری(ره) در باب نماز بیاناتی دارند. می‌گویند: اینکه گفتند شما روزه چطور بگیر، دستور همین است. نماز بخوان همین است. بعضی می‌گویند: خدا بخشنده است، همان خدای بخشنده از ما خواسته است. نماز ظهر چهار رکعت است، نمی‌شود سه رکعت خواند. یکوقتی در ایوان مسجد گوهرشاد نماز جماعت بودیم، نماز تمام شد، من دیدم این بغل دستی من به یک نفر دیگر گفت: شما چرا نماز را دو رکعت خواندی؟ گفت: من مسافر هستم، گفت: باش. گفت: نه، علما فرمودند مسافر در سفر باید نماز را شکسته بخواند، دو رکعتی بخواند. من می‌شنیدم! گفت: آنها بی‌خود گفتند، از خودشان گفتند. گفت: نه اینطور نیست. در قرآن نیست و برای قدیم است. بنده خدایی که مورد سؤال بود به من رو کرد و گفت: ایشان اینطور می‌گوید. آیا این مسائل در قرآن هست یا نه؟ من قرآن را برداشتم و آیه را پیدا کردم و نشان دادم و گفتم: اصل مسأله در قرآن هست و دو آیه هم داریم در مورد نماز مسافر، ولی من یک سؤال از شما دارم، شما که به ایشان می‌گویی: چرا دو رکعت خواندی؟ شما چند رکعت خواندی؟ گفت: چهار رکعت. گفتم: نشان بده آیه‌اش را که نماز ظهر چهار رکعت است؟ در حالتی که به شهادت تاریخ از صدر اسلام از زمان پیامبر تا الآن همه مسلمان‌ها اتفاق دارند نماز ظهر در غیر سفر چهار رکعت است. بعد گفتم: ببخشید شما در تشهد چه خواندی؟ گفت: «اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شریک الله، و اشهد ان محمداً عبده و رسوله، اللهم صل علی محمد و آل محمد» گفتم: این را در قرآن به من نشان بدهید! گفت: ببخشید. گفتم: در قرآن نیست. بعد گفتم: اینکه می‌گویید: علما گفتند، علما از جیبشان درنیاوردند، اینها منابعی دارد، روایات هست و قرآن هست. خداوند فرمود: «وَ ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ (حشر/7) هرچه رسول می‌گوید شما بپذیرید. بعد رسول خدا هم فرمود: «انی تارکم فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی» در کنار کتاب، عترت است. این روایات از آنهاست. آنها مبین وحی هستند، مفسر وحی هستند. این جزئیات را همه مسلمان‌ها قبول دارند. آنها هم قائل به سنت هستند. بنابراین یک جمله هم حضرت امام دارند در مورد حج است، می‌فرمایند: رسیدن به مراتب معنوی حج جز عمل مو به مو به مناسک میسر نخواهد شد. یعنی همان امام انقلابی، همان امامی که عارف بود، همان امامی که می‌دانست خداوند خیلی چیزها را می‌بخشد و به ما هم یاد داد و راه را نشان داد، دشمنان هم ایشان را به خوبی و عدالت قبول دارند. امام می‌فرماید: اگر می‌خواهید به مراتب معنوی حج برسید، این مناسکی که گفته را مو به مو باید عمل کنید. یعنی طواف هفت دور، شروعش مقابل حجرالاسود.
شریعتی: در مورد کفاره خانم‌های باردار و مادران شیرده توضیح بدهید.
حاج آقای فلاح زاده: انشاءالله فرزند صالح و سالم داشته باشند و نسبت به خانم‌های باردار و شیرده، اگر روزه برایشان ضرر دارد، روزه برایشان واجب نیست. اگر روزه برای جنین یا فرزند شیر خوار ضرر دارد، روزه واجب نیست. تشخیص این نظر با خودشان هست یا با پزشک متخصص مورد اطمینان. اما اگر روزه ضرر داشت، از پزشک بپرسید: آیا من می‌توانم یک روز در میان روزه بگیرم؟ اگر می‌توانند اینطور عمل کنند. تعدادی که روزه نگرفتند بعد از ماه رمضان تا قبل از ماه رمضان سال آینده قضایش را به جا بیاورند و کفاره هم ندارد. اما اگر این ضرر همینطور ادامه پیدا کرد و تا سال آینده هم نتوانست قضای روزه را به جا بیاورد و برای خودش (مادر) ضرر داشت، فقها از جمله مقام معظم رهبری نظرشان این هست که قضای روزه ساقط است و همان یک مد طعام را بپردازند. اما اگر توانست قضا را به جا بیاورد و مد طعام هم ندارد اما اگر برای حملش، یا برای فرزند ضرر داشت، فرمودند: احتیاط است خانم شیرده علاوه بر قضای روزه، یک مد طعام هم بپردازد. علاوه بر اینکه در آینده هم انشاءالله قضای روزه هم بجا بیاورد.
شریعتی: می‌شود کفاره را قسطی پرداخت کرد؟
حاج آقای فلاح زاده: اگر کسی توانایی ندارد اشکالی ندارد یا موقعیت مناسب نیست، یا فقرایی را نمی‌شناسد، اشکالی ندارد.
شریعتی: کفاره فرزندان و خانم‌ها به عهده کیست؟
حاج آقای فلاح زاده: کفاره هیچکس به عهده دیگری نیست و هرکس کفاره‌اش به عهده خودش است. ممکن است خانم بگوید: من بچه شیر می‌دهم و بچه ایشان هم هست، من باردار هستم، فرزندی که به دنیا می‌آید، فرزند ایشان هم هست. من نمی‌توانم روزه بگیرم، لااقل ایشان کفاره بدهد. اسلام وزر یکی را بر عهده دیگری نگذاشته و بر خود شما هم سخت نگرفته است. می‌گوید: اگر داری بپرداز، نداری هر مقدار داری بده. نداشتی هیچی، استغفار می‌کنی و تمام. تازه استغفار برای جایی است که گنهکار باشی. نباشی که استغفار هم ندارد. یعنی اینطور نیست که وادار کرده باشد حتماً کفاره، بنابراین اگر ندارند کفاره بر آنها واجب نیست. بر عهده شوهر هم نیست. پرداختن کفاره یک واجب است، نیت دارد، قصد قربت دارد. یا نه خودش به طرف پول می‌دهد و می‌گوید: کفاره‌ات را بده.
شریعتی: می‌شود با پولی که برای کفاره براساس مبلغ گندم کنار گذاشتیم، برنج بخریم؟
حاج آقای فلاح زاده: اشکالی ندارد ولی اگر مثلاً ده تا سه هزار تومان سی هزار تومان شد برای ده روز روزه هست، کفاره ده روز است. ممکن است این دو کیلو برنج شود، بقیه‌اش را هم باید بپردازد.
شریعتی: اصطلاح واجب النفقه را زیاد می‌شنویم، آیا می‌شود کفاره را به واجب النفقه پرداخت و به خویشاوندان و نزدیکانی که می‌شناسیم؟
حاج آقای فلاح زاده: کفاره، خمس، زکات، مظالم عباد، اینها یک واجب است و تکلیف مالی و اقتصادی است. نفقه افرادی که بر انسان واجب است یک تکلیف جداست. بنابراین این یک تکلیف است و آن هم یک تکلیف جداگانه است. لذا فرمودند: این جایگزین آن نمی‌شود. یعنی کسی که کفاره و خمس بر او واجب شده باشد، اینها را نمی‌شود به افراد واجب النفقه داد. واجب النفقه فرزند و هرچه پایین رود است. نوه، نتیجه، نبیره، ندیده واجب النفقه هستند. بنده خدایی در قم بود نبیره خود را دید، اگر دو سال دیگر زنده بود، ندیده را هم می‌دید. همچنین پدر و مادر هرچه بالا رود. یعنی هر فردی اگر فرزندان و نوه‌هایش ندارند و فقیر هستند، آنها را هم باید اداره کند در حد توان. اگر پدر و مادر ندارند، خرجی پدر و مادر هم باید بدهد. همچنین همسر دائم مرد، یعنی مرد باید خرج زن را هم بدهد. لذا کفاره به افراد واجب النفقه، فرزندان هرچه پایین رود و پدر و مادر، همسر مرد واجب النفقه هستند. برادر و خواهر، اقوام و خویشان، عمو و عمه و دایی و خاله، عمو زاده، خاله زاده واجب النفقه نیستند. ولی اگر فقیر هستند می‌شود کفاره به آنها داد.
شریعتی: به غیر سادات می‌شود کفاره داد؟
حاج آقای فلاح زاده: فتوای مشهور فقها این است که سادات هم اگر فقیر باشند می‌توانند کفاره بگیرند، هم از سادات و هم غیر سادات، مرحوم آیت الله العظمی اراکی احتیاط داشتند که کفاره را به سادات فقیر ندهند، اما اغلب مراجع معظم تقلید می‌گویند: سادات فقیر هم می‌شود کفاره داد و اشکالی ندارد.
شریعتی: بعضی می‌گویند: می‌خواهیم این کفاره را در امور فرهنگی و جشن‌ها و مراسم مختلف خرج کنیم. آیا می‌شود؟
حاج آقای فلاح زاده: آیا می‌شود حقوق کارمندان یک اداره به کسانی بدهند که فرهنگی هستند یا امور فرهنگی؟ نمی‌شود این حق آنهاست. خداوند این را برای فقرا قرار داده است. برای امور فرهنگی زکات را داریم، کل سهم سبیل الله را می‌شود برای امور فرهنگی خرج کرد اما کفاره را نه، نمی‌شود در امور فرهنگی خرج کرد و باید به افراد فقیر داد.
شریعتی: در کفاره عمد اشاره کردید به شصت فقیر باید طعام داد، آیا می‌شود به یک فقیر شصت بار طعام بدهیم؟
حاج آقای فلاح زاده: نسبت به کفاره عمدی نه، طرف تخلف کرده دستور خدا را یک مقدار مجازاتش سنگین است. خیلی هم سنگین نیست. اگر خدای نکرده این بماند برای فردای قیامت سخت‌تر است. اگر واقعا عمداً تخلف کرده و روزه خواری کردی شصت فقیر را پیدا کن و به هرکدام یک مد طعام بده. نمی‌شود به 59 تا، به چهل نفر، نه! باید به شصت نفر باشد. ممکن است بعضی بگویند: این سخت شد. خیلی‌ها سختی می‌کشند روزه می‌گیرند، شما روزه نگرفتید، تخلف کردید. اما راه حل دارد، جاهایی که مطمئن است و کفاره می‌گیرند مثل دفاتر مراجع معظم تقلید و بعضی از مؤسسات مورد اطمینان که مسائل شرعی‌اش را می‌دانند، شما برو آنجا تحویل بده و بگو این کفاره عمدی است. آنها لیست بیشتر از شصت تا هم دارند، تبدیل به طعام می‌کنند، بگویید: قیمت چه را می‌پردازید، از طرف شما تقدیم فقرا می‌کنند.
فقیر کیست؟ بعضی فکر می‌کنند فقیر یعنی گدا، نه! ممکن است کسی گدا باشد، دست دراز کند و درخواست کند و فقیر نباشد. ممکن است کسی فقیر باشد ولی گدایی نکند. خیلی‌ها تنگدست هستند ولی عزت نفسشان کرامت نفسشان باعث می‌شود دست دراز نکنند. گفت:
دست نیاز چو پیش کسان می‌کنی دراز *** پل بسته‌ای که بگذری از آبروی خویش
فقیر از نظر فقهی که می‌شود زکات به او داد، می‌شود خمس داد، همچنین مظالم عباد، سهم فقراست. فقیر کسی است که هزینه زندگی‌اش بیش از درآمدش است. خرجش بیست و دخلش نوزده است.
بر احوال آن کس بباید گریست *** که دخلش بود نوزده، خرج بیست
این فقیر است. گاهی وضع زندگی‌اش بد نیست، می‌گذراند ولی قرض گرفته، وام گرفته، اجاره خانه‌اش عقب افتاده است. به این هم می‌شود کفاره داد. می‌شود زکات داد. اینکه گفتند زکات باید با نیت و قصد قربت باشد و همچنین کفاره و مظالم عباد، مگر ما نماز می‌خوانیم لازم است بگوییم: چهار رکعت نماز ظهر به جا می‌آورم قربتاً الی الله، خودت باید بدانی به قصد زکات بدهی، لازم نیست به طرف بگویی. خیلی وقت‌ها آدم هدیه می‌برد در قالب زکات، همین را دارد به خانه طرف می‌رود، حساب کند کفاره‌ای بدهکار هستید می‌دانید توانایی مالی ندارد، یک بسته ماکارونی بخرید، نان بخرید و بگویید: این برای شماست. اما قصدتان کفاره است.
شریعتی: گفتند در منزل پدری، دوران بچگی‌مان، حالا که کفاره بر ما واجب شده ادای این کفاره و پرداختش به عهده کیست؟
حاج آقای فلاح زاده: اشاره کردیم، بعضی تصور می‌کنند و اشتباه می‌کنند با زکات فطره، زکات فطره فردی که نان خوار دیگری است، به عهده کسی است که او را اداره می‌کند. اگر فرزندی در خانه پدر هست، پدر باید زکات فطره بدهد. اما کفاره اینطور نیست. کفاره هر فرد به عهده اوست، در سالهایی که خانه پدر بودید اگر کفاره بر شما واجب شده بر عهده شماست بپردازید. گرچه بعضی از مراجع تقلید از جمله رهبر معظم انقلاب نظرشان این است که اگر کسی همان موقع که کفاره بر او واجب می‌شود تا اوایل سال آینده، توانایی نداشت دیگر ساقط است. لذا الآن هم بر او واجب نیست. ولی بعضی مراجع می‌گویند: اگر بعداً وضع مالی‌اش خوب شد بپردازد.
شریعتی: امروز صفحه 399 قرآن کریم، آیات 24 تا 30 سوره مبارکه عنکبوت را تلاوت خواهیم کرد.
«فَما كانَ جَوابَ قَوْمِهِ إِلَّا أَنْ قالُوا اقْتُلُوهُ أَوْ حَرِّقُوهُ فَأَنْجاهُ اللَّهُ مِنَ النَّارِ إِنَّ فِي ذلِكَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ «24» وَ قالَ إِنَّمَا اتَّخَذْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَوْثاناً مَوَدَّةَ بَيْنِكُمْ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا ثُمَّ يَوْمَ الْقِيامَةِ يَكْفُرُ بَعْضُكُمْ بِبَعْضٍ وَ يَلْعَنُ بَعْضُكُمْ بَعْضاً وَ مَأْواكُمُ النَّارُ وَ ما لَكُمْ مِنْ ناصِرِينَ «25» فَآمَنَ لَهُ لُوطٌ وَ قالَ إِنِّي مُهاجِرٌ إِلى رَبِّي إِنَّهُ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ «26» وَ وَهَبْنا لَهُ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ وَ جَعَلْنا فِي ذُرِّيَّتِهِ النُّبُوَّةَ وَ الْكِتابَ وَ آتَيْناهُ أَجْرَهُ فِي الدُّنْيا وَ إِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِينَ «27» وَ لُوطاً إِذْ قالَ لِقَوْمِهِ إِنَّكُمْ لَتَأْتُونَ الْفاحِشَةَ ما سَبَقَكُمْ بِها مِنْ أَحَدٍ مِنَ الْعالَمِينَ «28» أَ إِنَّكُمْ لَتَأْتُونَ الرِّجالَ وَ تَقْطَعُونَ السَّبِيلَ وَ تَأْتُونَ فِي نادِيكُمُ الْمُنْكَرَ فَما كانَ جَوابَ قَوْمِهِ إِلَّا أَنْ قالُوا ائْتِنا بِعَذابِ اللَّهِ إِنْ كُنْتَ مِنَ الصَّادِقِينَ «29» قالَ رَبِّ انْصُرْنِي عَلَى الْقَوْمِ الْمُفْسِدِينَ»
ترجمه آیات: پس پاسخ قوم او (ابراهيم) جز اين نبود كه گفتند: او را بكشيد يا بسوزانيد. ولى خداوند او را از آتش نجات داد. همانا در اين (نجاتبخشى الهى) براى گروهى كه ايمان مىآورند، نشانههايى (از قدرت خداوند) است. و (ابراهيم) گفت: شما به جاى خدا بتهايى را اختيار كردهايد كه مايهى پيوند شما در زندگى دنياست؛ امّا روز قيامت، بعضى از شما بعضى ديگر را انكار و برخى از شما برخى ديگر را لعنت خواهد كرد، و جايگاه شما (در) آتش است و براى شما ياورانى نخواهد بود. پس لوط به او (ابراهيم) ايمان آورد، و گفت: همانا من به سوى پروردگارم روى آوردهام كه او عزيز و حكيم است. و اسحاق و يعقوب را به او (ابراهيم) عطا كرديم، و در ميان فرزندانش پيامبرى و كتاب را قرار داديم، و پاداشِ او را در دنيا عطا كرديم و قطعاً او در آخرت از شايستگان است. و (ياد كن) لوط را آنگاه كه به قوم خود گفت: همانا شما به كارى زشت مىپردازيد كه هيچ يك از مردم جهان در آن كار بر شما پيشى نگرفته است. شما به سراغ مردها مىرويد و راه (طبيعى زناشويى) را قطع مىكنيد و در مجالس خود (آشكارا و بىپرده) اعمال ناپسند انجام مىدهيد؟ پس قومش پاسخى ندادند جز اين كه گفتند: اگر تو (در ادّعاى پيامبرى) از راستگويانى، عذاب خدا را براى ما بياور. (لوط) گفت: پروردگارا! مرا بر قوم (فاسد و) تبهكار پيروز گردان.
شریعتی: کفاره‌ی کسانی که از دنیا رفتند چگونه است؟
حاج آقای فلاح زاده: اگر کسی کفاره بر او واجب شد و توانایی پرداخت داشت و نپرداخت و ورثه هم اطلاع داشتند از اموال خود میت باید کفاره بپردازند. اینها از واجبات مالی است که از اصل ترکه جدا می‌شود. یعنی قبل از تقسیم اموال باید این جدا شود.
شریعتی: در مورد تعداد روزه‌های قضا، یا در مورد کفاره اگر شک داشته باشیم یا ندانیم، چطور؟
حاج آقای فلاح زاده: اگر کسی در تعداد روزه‌ها شک دارد، حداقل و کمترین مقداری که مطمئن هست را بجا بیاورد، کفایت می‌کند. خوب است تعدادی هم بیشتر اگر فرصت کرد انجام بدهد اما نسبت به کفاره مقدار بیشتر را ادا کند تا مطمئن شود چیزی بر عهده‌اش نیست.
شریعتی: هفته آینده در آستانه شب‌های قدر در مورد حق الله و حق الناس صحبت خواهیم کرد و انشاءالله نکات شما را خواهیم شنید. یک جمع بندی از بحث امروز را بفرمایید.
حاج آقای فلاح زاده: عرض کردیم کفاره در صورتی واجب است که شخص روزه نگرفته باشد و این دو صورت دارد، یکوقت عذر دارد که همان یک مد طعام است و یا در برخی از موارد اطعام کردن و یک وعده غذا به فقرا است. یا بدون عذر و عمدی است که یا عمداً روزه نگرفته و یا عمداً باطل کرده باشد که یا به شصت نفر فقیر یک وعده غذا می‌دهد یا یک مد طعام، یا شصت روز روزه می‌گیرد که دو ماه پی در پی باید باشد، سی روز اول باید پشت سر هم باشد و بقیه متفرق باشد. برده آزاد کردن چون امروز مصداق ندارد ساقط است. انداختن در صندوق صدقات هم کفایت نمی‌کند باید مشخص شود کفاره هست و باید وکالت بدهد دیگران انجام بدهند. افرادی که از سالهای قبل کفاره بر عهده‌شان واجب شده و نپرداختند، چه خوب است در ماه رمضان که اجر و ثواب بیشتری دارد و افرادی به سبب این بیماری فراگیر از کسب و کار افتادند و با اینکه مستمند نبودند دستشان خالی است، اگر به اینها بپردازند اجر و ثواب بیشتری دارد.
شریعتی: «والحمدلله رب العالمین و صلی الله علی سیدنا محمدٍ و آله طاهرین»