![]()
حاج آقای فلاح زاده: بسم الله الرحمن الرحیم، بنده هم خدمت شما و همه بینندگان عزیز عرض سلام دارم. امیدواریم در این فرصتی که در خدمت شما هستیم مطالبی که خیر دنیا و آخرت در آن هست بر زبان ما جاری شود.
شریعتی: نکاتی در مورد فضیلت ماه رمضان برای ما بفرمایید و بعد سؤالات را مطرح کنیم.
حاج آقای فلاح زاده: فرا رسیدن ماه رمضان را تبریک می‌گویم مخصوصاً به نوجوانانی که سال اول تکلیفشان هست و افتخار پیدا کردند روزه بگیرند. امیدواریم خداوند سلامتی و توانایی بدهد و بتوانند روزه بگیرند. به پدر و مادرها پیشنهاد می‌کنم حتماً نوتکلیفانشان را تشویق کنند. همانگونه که برای مدرسه رفتن و کارهای دیگر تشویق می‌کنند، کاری کنند که خاطره خوش داشته باشند که همیشه برای این امور معنوی موفق باشند.
در برنامه گذشته حدیثی از وجود مبارک رسول خدا خواندم که فرمودند: «لَوْ يَعْلَمُ الْعَبْدُ مَا فِي رَمَضَانَ لَوَدَّ أَنْ يَكُونَ رَمَضَانُ السَّنَةَ» (بحارالانوار/ج93/ص346) اگر مردم می‌دانستند ماه رمضان چه زیبایی‌هایی دارد، آرزو می‌کردند همه سال رمضان باشد. یک نکته که باید عرض کنم حدیثی از وجود امام صادق داریم که کلمه رمضان یکی از اسماء الهی است و هروقت می‌خواهید به کار ببرید، کلمه ماه را بیاورید، نگویید: رمضان رفت و رمضان آمد و احترام بگذارید. بهتر از گفته و نوشته ماه رمضان بگوییم.
در برنامه گذشته اشاره‌ای به خطبه شعبانیه رسول خدا کردیم که از مستمعین این خطبه و سخنرانی امیرالمؤمنین بودند و نقل کردند که پیامبر سخنرانی کردند و این مطالب را فرمودند. در این خطبه نکات بسیار آموزنده نسبت به وظایف مردم در ماه مبارک رمضان هست که بیست مورد را یادداشت کردم. حضرت در ابتدای خطبه خطاب به همه دارند. در ماه رمضان برخی وظیفه‌شان روزه‌داری است. بعضی وظیفه‌شان روزه‌خواری است یعنی روزه نگرفتن. یکی از علما در ماه رمضان یک ساعتی به مغرب، فرمودند: غذایی بیاورید من بخورم. گفتند: نزدیک مغرب است و روزه هستید، فرمودند: بله، تا به حال که روزه بودم و امساک می‌کردم در حال بندگی خدا بودم و دستور او را اطاعت می‌کردم. الآن که احساس می‌کنم روزه برای من ضرر دارد، باز می‌خواهم دستور خدا را اطاعت کنم. بعضی افراد باید نماز را نشسته بخوانند و بعضی ایستاده بخوانند، بعضی کامل و بعضی شکسته باید نماز بخوانند. حالا کسی مسافرت رفته وظیفه دارد نماز را شکسته بخواند. دستور خدا این است ولی بعضی نماز را کامل می‌خوانند. اگر پای تابلو رفتی و معلم گفت: خط بیست سانتی متری ترسیم کن، اگر تو چهل سانتی ترسیم کردی، معلم می‌گوید: دستور مرا اطاعت نکردی. حتی نسبت به تسبیحات اربعه نظر بسیاری از فقها این است که یکبار تسبیحات اربعه در رکعت سوم و چهارم نماز کفایت می‌کند. اما دو بار نه، یا یکبار یا سه بار، دو بار نه! طبق دستوری که از شما خواستند، همان را عمل کنیم. لذا یکی از مسائل مهم این است که آدم وظیفه‌اش را بشناسد مخصوصاً در شرایط بحرانی و حساس.
این دعا را همیشه یادتان باشد که خدایا ما را آشنا و عامل به وظیفه‌مان بگردان. یعنی وظیفه را بشناسیم و عمل کنیم. در استفتائات امام آمده در مناسک حج هست که شخصی سؤال کرده من سالها نماز خواندم و عمره و حج به جا آوردم، حال فهمیدم غسل من باطل بوده است. مگر غسل چند مسأله دارد، مگر یاد گرفتنش چقدر مشکل است. این را طرف یاد نگرفته و یک عمر زحمت کشیده و نماز خوانده، روزه‌اش صحیح است، عمره و حج به جا آورده حالا بفهمد باطل بوده بنابراین شناخت وظیفه نه در مسائل عبادی، در مسائل سیاسی و اجتماعی خیلی مهم است. خدایا ما را آشنا و عامل به وظایفمان بگردان.
همه افراد چه آنهایی که روزه بر آنها واجب است چه آنهایی که روزه بر آنها واجب نیست، ماه رمضان است. آداب و اعمالی دارد. چقدر دعا و توصیه دارد. افرادی که کهنسال هستند و نمی‌توانند روزه بجا آورند، بیمار هست و روزه برایش ضرر دارد یا عذر شرعی دارد. مسافر است روزه برایش واجب نیست. خانم است عذر شرعی دارد و روزه برایش واجب نیست. این گناهی نکرده اما ماه، ماه رمضان است. ماه مهمانی خداست. با این آداب و اعمال اگر مراعات کند بهره‌مند است. در دعای روز 27 ماه رمضان داریم «اللهم ارزقنی فضل لیلة القدر» شب قدر نیست اما فضیلت شب قدر را دارد. گاهی وقت‌ها کسی روزه نمی‌گیرد اما فضیلت ماه مبارک رمضان را درک می‌کند. افرادی که توانمند هستند، کمک به دیگران صرفاً کمک مالی نیست، اما کمک مالی با شرایط امروز، کسانی که درآمد ندارند و آبرومند هستند، با کرامت نفس و عزت نفس گذراندند، اما این عزیزان را شناسایی کنند و کمک مالی کنند. اما کمک‌های فرهنگی مخصوصاً با تعطیلی اجتماعات، این خطبه شعبانیه را همراه با ترجمه در فضی مجازی و کانال‌ها بگذارند و منتشر کنند، مسابقه برگزار کنند و جایزه بدهند.
حضرت فرمود: «فَاسْأَلُوا اللَّهَ رَبَّكُمْ بِنِيَّاتٍ صَادِقَةٍ وَ قُلُوبٍ طَاهِرَةٍ أَنْ يُوَفِّقَكُمْ لِصِيَامِهِ وَ تِلَاوَةِ كِتَابِهِ» اولین فراز اینکه از خدا با نیت صادق و راست و قلبی پاک بخواهید. توفیق روزه‌داری و قرآن خوانی! اگر هم قرآن بلد نیستید بخوانید ماه رمضان فرصت خوبی برای قرآن آموزی است. مخصوصاً امسال با این برنامه‌های جزء خوانی همراه شوند، امام رضا فرمود: خواندن یک آیه از قرآن افضل است از اینکه کل قرآن را در غیر ماه رمضان بخوانید. خواستند به ما بفهمانند ماه رمضان ماه خاصی است و تلاوت قرآن ثواب دارد. اگر گفتند: قله اورست از دماوند مرتفع‌تر است نه اینکه دماوند کوچک است، می‌خواهد بگوید: اورست خیلی بلند است. نه اینکه تلاوت قرآن در غیر ماه رمضان ثواب ندارد، خواستند بگویند این فرصت طلایی را از دست ندهید.
«وَ اذْكُرُوا بِجُوعِكُمْ وَ عَطَشِكُمْ فِيهِ جُوعَ يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ عَطَشَهُ» این تشنگی و گرسنگی که شما تحمل می‌کنید، یاد بیاورید روز قیامت را که برای برخی افراد روز تشنگی و گرسنگی است. «وَ تَصَدَّقُوا عَلَى فُقَرَائِكُمْ وَ مَسَاكِينِكُمْ» این امسال خیلی مصداق دارد. در ماه مبارک رمضان به فقرا و مساکین کمک مالی کنید. در غیر ماه رمضان ده برابر پاداش دارد اما در ماه رمضان پاداشش بیشتر است. برخی شب‌های قدر در سخنرانی‌ها گفتم: اینکه فرمودند: «لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ» (قدر/3) از امام صادق سؤال کردند: معنای این آیه چیست؟ حضرت فرمود: یعنی کار خیری که در شب قدر انجام بدهید، به همین برابر از کار خیری که در اوقات دیگر انجام بدهید بهتر است. شب‌های قدر بالای منبر به مردم گفتم: صدقه می‌دهید؟ گفتند: بله، گفتم: سعی کنید امشب صدقه بدهید. اگر امشب هزار تومان صدقه بدهید ضرب در هزار می‌شود. یعنی یک میلیون می‌شود! اجر ثواب دست ما نیست و دست خداست. یکی از جاهایی که خدا دنبال بهانه می‌گردد، ماه رمضان است. خدا دنبال بهانه است که ما را ببخشد. در دعاها می‌خوانیم، «يا من سبقت رحمته غضبه» (مصباحالمتهجد، ص 696) ای کسی که رحمتت بر غضبت پیشی دارد. یعنی بیشتر می‌بخشد نه اینکه بیشتر عذاب کند. ما خودمان کوتاهی می‌کنیم و ظلم می‌کنیم. در دعای کمیل می‌خوانیم «ظلمت نفسی» خدای من خودم به خودم ظلم کردم. ظلم فقط این نیست که به دیگران سیلی بزنی و اموال مردم را سرقت کنی، به خودمان هم گاهی ظلم می‌کنیم. خداوند به مأموران دستور داده اگر بنده من کار خیری انجام داد، ضرب در ده کنید و گزارش کنید. بعضی کارها از ده برابر هم بیشتر است. در مورد قرض داریم «الصَّدَقَةُ بِعَشَرَةٍ وَ الْقَرْضُ بِثَمَانِيَةَ عَشَرَ» (کافی/ج4/ص10) صدقه ده برابر پاداش دارد، ولی قرض هجده برابر. اگر خواستید به کسی کمک کنید، قرض بدهید و نیت قرض کنید که بعد برگرداند و این عامل تولید است. طرف کار می‌کند که قرضش را ادا کند. شما هم هجده برابر پاداش دارید و کرامت آن شخص هم حفظ می‌شود. اگر هم نتوانست بپردازد شما نگیرید، اشکالی ندارد. این طرف به ملک می‌گوید: گزارش کنید و زود گزارش کنید.
روایت داریم که اگر بنده‌ای گناه کرد و خطا کرد، خداوند فرمود: زود گزارش نکنید. مهلت بدهید، تا هفت ساعت داریم که صبر کنید. اگر توبه کرد می‌بخشم و تمام. اگر این مدت گذشت، دو برابر نه، فقط همان را گزارش کنید. تا آخر روزی که زنده است اگر توبه کرد، می‌بخشم. ولی اگر قبلاً گناهی مرتکب شده و یکبار هم توبه کرده و از گناه دست کشیده و دوباره سراغ آن کار رفته است. صد بار اگر توبه شکستی، باز آی! در سالهای اول حوزه من شیراز بودم، استاد ما آیت الله شهید دستغیب این جمله را بارها می‌خواندند: صد بار اگر توبه شکستی، باز آ! این ماه، ماه کمک به فقرا است.
شریعتی: امروز صفحه 392 قرآن کریم، آیات 51 تا 59 سوره مبارکه قصص را تلاوت خواهیم کرد.
«وَ لَقَدْ وَصَّلْنا لَهُمُ الْقَوْلَ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ «51» الَّذِينَ آتَيْناهُمُ الْكِتابَ مِنْ قَبْلِهِ هُمْ بِهِ يُؤْمِنُونَ «52» وَ إِذا يُتْلى عَلَيْهِمْ قالُوا آمَنَّا بِهِ إِنَّهُ الْحَقُّ مِنْ رَبِّنا إِنَّا كُنَّا مِنْ قَبْلِهِ مُسْلِمِينَ «53» أُولئِكَ يُؤْتَوْنَ أَجْرَهُمْ مَرَّتَيْنِ بِما صَبَرُوا وَ يَدْرَؤُنَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ يُنْفِقُونَ «54» وَ إِذا سَمِعُوا اللَّغْوَ أَعْرَضُوا عَنْهُ وَ قالُوا لَنا أَعْمالُنا وَ لَكُمْ أَعْمالُكُمْ سَلامٌ عَلَيْكُمْ لا نَبْتَغِي الْجاهِلِينَ «55» إِنَّكَ لا تَهْدِي مَنْ أَحْبَبْتَ وَ لكِنَّ اللَّهَ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ «56» وَ قالُوا إِنْ نَتَّبِعِ الْهُدى مَعَكَ نُتَخَطَّفْ مِنْ أَرْضِنا أَ وَ لَمْ نُمَكِّنْ لَهُمْ حَرَماً آمِناً يُجْبى إِلَيْهِ ثَمَراتُ كُلِّ شَيْءٍ رِزْقاً مِنْ لَدُنَّا وَ لكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لا يَعْلَمُونَ «57» وَ كَمْ أَهْلَكْنا مِنْ قَرْيَةٍ بَطِرَتْ مَعِيشَتَها فَتِلْكَ مَساكِنُهُمْ لَمْ تُسْكَنْ مِنْ بَعْدِهِمْ إِلَّا قَلِيلًا وَ كُنَّا نَحْنُ الْوارِثِينَ «58» وَ ما كانَ رَبُّكَ مُهْلِكَ الْقُرى حَتَّى يَبْعَثَ فِي أُمِّها رَسُولًا يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِنا وَ ما كُنَّا مُهْلِكِي الْقُرى إِلَّا وَ أَهْلُها ظالِمُونَ»
ترجمه آیات: و ما پيوسته براى آنان سخن گفتيم (و آيات قرآن را برايشان نازل كرديم) شايد كه پندگيرند ومتذكّر شوند.(برخى از) آنان كه پيش از اين (قرآن) كتابشان داديم، همانها به آن (قرآن) ايمان مىآورند. و زمانى كه (قرآن) بر آنان تلاوت شود، گويند: ما به آن ايمان آورديم، همانا آن، حقّى است از طرف پروردگار ما (و) ما پيش از اين (نيز) اهلتسليم بودهايم. آنان به خاطر صبرشان، دو برابر پاداش داده مىشوند. و (آنانند كه) بدىها را با نيكى دفع مىكنند و از آنچه روزى آنان كردهايم (به ديگران) انفاق مىنمايند. و هرگاه (سخن) لَغوى را بشنوند، از آن روى برگردانند و گويند: اعمال ما براى ما و كارهاى شما براى شما باشد، سلام (وِداعِ ما) بر شماباد، ما به سراغ جاهلان نمىرويم. (اى پيامبر!) همانا تو نمىتوانى هر كه را دوست دارى هدايت كنى (و به مقصد برسانى)، بلكه اين خداوند است كه هر كس را بخواهد هدايت مىكند و او به رهيافتگان آگاهتر است. و (كفّار مكّه) گفتند: اگر ما با (قبول برنامه هاى) تو، هدايت را بپذيريم، (بزودى) از سرزمينمان آواره خواهيم شد. (بگو:) آيا ما آنان را در حرم أمنى قرار نداديم كه بهرههاى هر چيزى به عنوان روزى از جانب ما به سوى آن سرازير مىشود؟ ولى بيشتر آنان نمىدانند! و چه بسيار مناطقى كه ما (آنها را) به خاطر طغيان در زندگى، هلاك كرديم، اين خانههاى آنهاست كه بعد از آنان جز اندكى (از انسانها در آن) سكونت نكردند و ما وارث آنان هستيم. و پروردگارت قريهها (و شهرها) را نابود نمىكند، مگر اينكه در ميان آنان پيامبرى برانگيزد، كه آيات ما را بر آنان تلاوت كند. و ما هيچ آبادى را هلاك نكرديم مگر آنكه اهل آن ظالم بودند.
شریعتی: اشاره قرآنی را بفرمایید و سؤالات دوستان را مطرح کنیم.
حاج آقای فلاح زاده: آیه آخر مربوط به امت‌های پیشین هست که هلاک شدند، در مورد قوم عاد و ثمود است. در این آیه می‌خوانیم، چون اینها ظالم بودند. به چه کسی ظلم کردند؟ به خودشان، اگر کسی به دیگران ستم کند، ظلم به خودش است. چرا؟ چون هرچه انسان از دستورات الهی تخلف کند به خودش ظلم می‌کند. چه یک معصیت فردی باشد و چه گناه اجتماعی باشد. اینها هم به این سبب هلاک شدند اما آنچه برای ما مهم است، عبرت گیری از پیشینیان است. در تاریخ هست که امیرالمؤمنین وارد مدائن شدند و دیدن طاق کسرا رفتند و این آیه را خواندند «كَمْ تَرَكُوا مِنْ جَنَّاتٍ وَ عُيُون» (دخان/25) چه بسیار بودند افرادی که در این دنیا زندگی می‌کردند و کاخ‌هایی داشتند و همه را رها کردند و رفتند. درس عبرت از پیشینیان و عاقبت آنها که ما بفهمیم چطور زندگی کنیم که هم سعادت دنیا و هم سعادت آخرت را داشته باشیم. به خودمان ظلم نکنیم.
شریعتی: یک بخشی از دوستان ما درخواست داشتند یکبار دیگر تقسیم بندی بیماران و غیر بیماران را بفرمایید و در مورد کهنسالان و روزه اولی‌ها صحبت کنید. چه کسانی امسال مکلف می‌شوند و سالمندان چه باید بکنند؟
حاج آقای فلاح زاده: اول به احترام نوجوانان و نو تکلیفان به آنها عرض کنیم، چون این مدال افتخار تکلیف را پیدا کردند که می‌توانند نماز بخوانند و روزه بگیرند. بعضی سؤال دارند: دختر نه ساله ما ضعیف است و نمی‌تواند روزه بگیرد، در جواب عرض می‌کنیم: در این مسأله فرقی بین آدم چهل ساله و نه ساله نیست، اینطور نیست که اسلام اجبار کرده باشد با هر وضعیت و سختی باید روزه بگیری. کهنسالان و پیرزنان و پیرمردان اگر می‌توانند روزه بر آنها واجب است و اگر نمی‌توانند روزه بر اینها واجب نیست. ولی یکوقت هست نمی‌داند می‌تواند یا نه. اگر در بین روز دید نمی‌تواند ادامه بدهد، آن روز را افطار کند و یادداشت کند چه تعداد بوده و بعداً قضا کند. پدر و مادرها هم اگر فرزندشان نمی‌توانند، توجیه کنند که روزه‌خواری برای آنها عادی نشود. اجر و ثوابش را بگویند و بگویند: امروز چون شما نمی‌توانی ادامه بدهی، خدای مهربان از تو نخواسته است. اما فردا باز دستور خدا را گوش بده و روزه بگیر. پدر و مادرها همانطور که از زیبایی‌ها و خوبی‌های مدرسه می‌گویند و تشویق می‌کنند، نسبت به مسائل عبادی هم حساس باشید و پول خرج کنید و طوری نباشد که شب اول ماه رمضان نوجوان خود را بیدار کردید برای اولین بار سحری بخورد، عادت نداشته و ساعت‌ها هم امساک کند، این سخت است.
نسبت به بیماران، اینها باید دستورات پزشکی را رعایت کنند و قبلاً هم گفتیم بیماران کرونا، نمی‌توانند روزه بگیرند و واجب نیست، بعداً قضای روزه را بجا بیاورند. نسبت به کسانی که بهبودی از این بیماری پیدا کردند، با نظر پزشک متخصص روزه بگیرند اگر نمی‌توانند واجب نیست. نسبت به بیماران دیگر مراقبت‌های پزشکی برای عدم ابتلا به بیماری کرونا را هم مراعات می‌کنند. اما کسانی که بیماری خاص مثل دیابت و غیره دارند، با نظر پزشک متخصص روزه بگیرند، ضمن اینکه توصیه‌های بهداشتی هم برای چنین افرادی که در سنین بالاتر هستند، امکان خطر برای اینها بیشتر است، لذا با توصیه پزشکان روزه بگیرند و اگر واقعاً ضرر دارد روزه نگیرند. افراد سالم نسبت به سالهای گذشته تفاوتی ندارد، مراقبات پزشکی برای عدم ابتلاء به کرونا را هم مراعات می‌کنند، ترس از ابتلا به بیماری کرونا هم مجوز روزه‌خواری نیست. ترس باید منشأ عقلایی داشته باشد، آن هم ترسی که اگر طرف روزه بگیرد ممکن است مبتلا شود. پزشکان می‌گویند: اگر مساول پزشکی را رعایت نکنند، مبتلا می‌شوند. پس این ترس از جانب دیگر است و ربط به روزه ندارد.
شریعتی: بیمارانی که به هر دلیل نمی‌توانند روزه بگیرند، باید کفاره بدهند یا قضایش را بجا آورند؟
حاج آقای فلاح زاده: آنهایی که بعد از ماه رمضان بهبودی پیدا کردند و می‌توانند قضای روزه را بجا آورند، قضا کنند. اما کسی که کهنسال است و بعد هم نمی‌تواند روزه بگیرد، یا بیماری دارد که تا ماه رمضان سال بعد هم ادامه پیدا کرد و نتوانست قضای روزه را بجا آورد، بر اینها قضا واجب نیست و طبق صریح قرآن در سوره بقره می‌فرماید: اینها فدیه بدهند و برای هر روز یک فقیر را طعام بدهند. 750 گرم نان یا آرد یا برنج یا ماکارونی، به مراکز مورد اطمینان یا دفاتر مراجع معظم تقلید مراجعه کنند، هر مبلغی که گفتند بپردازند و آنها خودشان طعام تهیه می‌کنند و به فقرا می‌دهند. قیمت کفاره امسال را متفاوت گفتند. احکام فقهی حوزه علمیه، کاری که چند سال است انجام می‌دهد از استان‌های مختلف قیمت می‌گیرد. ما سالهای قبل داشتیم، بعضی از کشاورزان در منطقه خودشان می‌گویند: در منطقه ما گندم اینقدر می‌خرند. شما فطریه را مبلغ بالاتری اعلام کرد. به همین خاطر درخواست شده خرما و گندم و جو و آراد گندم و ماکارونی قیمت فرستادند. یکی می‌خواهد برنج بدهد و یکی ماکارونی می‌دهد، قیمت را ببینند و به جایی که مطمئن است و به طعام تبدیل می‌کنند، بدهند. به کمیته امداد و جاهایی که آرد گندم درست می‌کنند پیشنهاد دادیم که بسته 750 گرمی بزنند، اینطور برای فرد خیلی راحت‌تر است. انشاءالله عملی شود.
شریعتی: اشاره کردید اگر آنهایی که نتوانستند روزه بگیرند تا ماه رمضان بعدی، اینهایی که به هر دلیلی به خاطر همین شرایط نتوانستند قضای روزه را بجا بیاورند، چه کنند؟
حاج آقای فلاح زاده: خیلی‌ها از ما پرسیدند و گفتند: از سال گذشته روزه قضا داشتیم ولی گذاشته بودیم برای ماه رجب و شعبان، به این وضعیت خورد و نتوانستیم روزه بگیریم. چه کنیم؟ حالا پیش آمده و تصور شما این بود که بجا می‌آورید و ترس داشتید و نشد، انشاءالله بعد از ماه رمضان قضای این روزه‌ها را بجا بیاورید و کفاره تأخیر که همان یک مد طعام هست، بپردازید.
شریعتی: خیلی‌ها نگران وضعیت درگذشتگانشان بودند، یک بخشی از افرادی که بستگان خود را از دست دادند نگران هستند. گفتند: قبلاً مراسم ترحیم بود، تشییع بود، بزرگداشت و فاتحه‌ای بود. بنا به این شرایط این اتفاق نیافتاده، دغدغه بعضی از دوستان که عزیزی را از دست دادند این است که چه کنند تا ثوابی به امواتشان برسد؟
حاج آقای فلاح زاده: اولاً واقعاً ما هم ناراحت هستیم که برخی افراد در این بیماری از دنیا رفتند و تشییع جنازه‌ای که مد نظرشان بود نشد، خداوند انشاءالله به همه صبر و اجر بدهد و درگذشتگان را غریق رحمت خود بفرماید. این مراسمی که برای میت دستور داده شده، از غسل گرفته تا دفن میت، غسل و کفن و تکفین و نماز خواندن و دفن با آداب خود، این وظیفه ما زنده‌هاست به این معنا که اگر میت آدم خوبی هست، هیچکدام از اینها انجام نشد. در بیابان درنده‌ای او را خورد، یا جایی غرق شد و کسی پیدایش نکرد. یا در جبهه به شهادت رسید و جنازه‌اش پیدا نشد. از اجر و ثواب او کاسته نمی‌شود و عذابی برای او نیست. اینها اعمال واجبی است که توسط ما زنده‌ها باید انجام شود و اگر می‌توانستیم و انجام ندادیم، ما گناه کردیم نه آن میت. ستاد ملی مبارزه با کرونا و مسئولان آرامستان‌ها و قبرستان‌ها همکاری کردند و هم طلاب حوزه علمیه ورود کردند و در روزهای اول، چقدر سؤال شرعی داشتند که نسبت به غسل و تیمم چه کنیم؟ در روزهای اول به قدری که واجب است، جاهایی که می‌شد غسل و جاهایی که نمی‌شد تیمم دادند. جاهایی که می‌شد طبق فتوای مقام معظم رهبری که فرمودند: حتی المقدور غسل انجام شود، الحمدلله اقدام شد و تکفین هم انجام می‌شود. ارتفاع قبر بیشتر و کمتر ضرری ندارد، در آموزه‌های دینی داریم که میت را طوری دفن کنند که برای کسانی که بیرون هستند و زنده هستند، آثار سوء نداشته باشد و در معرض سیل و درندگان نباشد.
نسبت به مجالس، اصل اینکه ما سوم و هفتم و چهلم و سالگرد بگیریم، دستور خاصی نداریم، یک اربعین داریم توصیه شده است، نسبت به أباعبدالله الحسین هست اما نسبت به دیگران توصیه خاص نیست گرچه یک عمل مستحب اجمالاً از ادله‌ی عمومی استفاده می‌شود، چون در اینگونه مجالس مردم سر سلامتی به عزاداران می‌دهند و این مستحب است. موعظه می‌شود و ذکر مرگ و موت و آمادگی برای قبر و قیامت مستحب است، قرآن می‌خوانند مستحب است. مجموعه‌اش کار مطلوب و خوبی است، اما واجب نیست. در بعضی گروه‌ها دیدم برای بعضی عزیزانشان ساعت خاصی را برای یادبود گذاشتند، این یک ساعت همه قرآن بخوانند. یا خیرات بکنند، صدقه و خیرات به دیگران از کارهایی است که می‌شود انجام داد. به قصد میت کمک کنید. اما گاهی می‌گویند: این عزیز ما که از دنیا رفته وصیت کرده بود، مالی مشخص کرده بود برای من مجلس بگیرید. چه کنیم؟ وصیت و نذر در صورتی که نتوانیم عمل کنیم واجب نیست. وضعیتی است که برای همه هست، مگر مراجع ما و متدینین و مسئولین راضی بودند که در حرم‌ها بسته شود؟ اما همراهی کردند با کسانی که در خط مقدم جبهه سلامت هستند. هیچ خوش نداشتند در حرم‌ها بسته شود، حالا پیش آمده و نشده مجلس ختم بگیرند، واجب نیست و اگر در نحوه وصیت ماندید، با دفتر مرجع خود تماس بگیرید و بپرسید با وصیت میت چه کنیم؟
یکوقتی روزه مستحب گرفته بودم در ایامی که مستحب مؤکد است، منزل یکی از رفقا رفتیم. چند سال پیش بود، تابستان بود. ایشان هندوانه آورد، با هم خوردیم. یکباره یکی از ما یادمان آمد که روزه بودیم. طرف مقابل هم گفت: عجب، من هم روزه بودم. ولی خوردن و آشامیدن سهوی روزه را باطل نمی‌کند به شرط اینکه ادامه ندهی. عجیب‌تر از این، من مکه بود. کسی زنگ زد، حدود ساعت پنج بعد از ظهر بود، گفت: امروز روز دحو الارض بوده و روزه گرفتن خیلی ثواب دارد. من تصمیم داشتم روزه بگیرم ولی کلاً فراموش کردم. صبح، صبحانه خوردم و ظهر ناهار خوردم و بینش هم چیزهای دیگر خوردم. تکلیف روزه من چیست؟ گفتم: اگر یادت رفته روزه صحیح است ولی تا حالا کسی اینقدر راحت روزه نگرفته است. کسی که می‌خواهد مسافرت برود، تا سفر را آغاز نکرده و تا حد ترخص نرسیده نمی‌تواند افطار کند و اگر با توجه چیزی خورد و آشامید هنوز حد ترخص نشده، حد ترخص یک کیلومتر و سیصد و پنجاه است برای کسی که مسافرت می‌رود نه کسی که افطار کند و برگردد. کسی که می‌خواهد مسافت شرعی را برود که آن هم محاسبه شده، چمعاً رفت و برگشت می‌شود 41 کیلومتر. تابلو اول را که رد کردند، اگر تصتیم دارم تا تابلوی دوم برود، بعد از تابلوی حد ترخص می‌تواند افطار کند. اما نمی‌تواند همین تابلوی اول برود افطار کند و برگردد.
شریعتی: دغدغه خیلی از دوستان مسائل پزشکی بوده، یک اتفاق خوبی که جناب آقای دکتر عزیزی و جمعی از دانشجویان علوم پزشکی گرد هم آمدند، خلاصه مسائل پزشکی روزه‌داری را در قالب دویست پرسش و پاسخ در این کتاب جمع آوری کردند.
حاج آقای فلاح زاده: این خلاصه یا سؤال‌هایی است که بر گرفته از بیش از شصت نفر از پزشکان متخصص در رشته‌های مختلف است که حدود هزار صفحه است و خلاصه‌اش در قالب این کتاب آمده است. این کتابی که مطالعه می‌کنند، این پزشکان و متخصصان نمی‌گویند: روزه واجب است یا حرام است، می‌گویند: به نظر تخصصی ما برای فلان بیماری روزه ضرر دارد. اما این برمی‌گردد به فرد که وقتی کتاب را مطالعه می‌کند، اگر احتمال عقلایی داد که روزه ضرر دارد، روزه نمی‌گیرد. در غیر این صورت روزه می‌گیرد ولی کتاب خوبی است جهت راهنمایی.
شریعتی: دعا بفرمایید و آمین بگوییم.
حاج آقای فلاح زاده: انشاءالله خدا به همه ما توفیق بدهد که بتوانیم از برکات این ماه بهره‌مند باشیم، حضرت رسول فرمود: از خدا بخواهید که شما را موفق بدارد به روزه و تلاوت قرآن، شفای مریض‌ها و پیروزی رزمندگان در سراسر عالم، سلامتی خدمتگزاران به مکتب اسلام و نظام اسلامی به ویژه رهبر معظم انقلاب را از خدا می‌خواهیم، در این ماه برای همدیگر دعا کنیم.
شریعتی: تا اولین شب قدر فقط سیزده روز فرصت باقی است.
«والحمدلله رب العالمین و صلی الله علی سیدنا محمدٍ و آله طاهرین»