-برنامه سمت خدا

حجت الاسلام والمسلمين دکتر رفيعي

-حق الناس

88-11-11

هفته گذشته در مورد حق الناس مطرح شد فردي كه همه عبادتش صحيح است، قصد ورود به بهشت را دارد گروهي مانع ورودش مي شوند و هر كس چيزي را مطالبه مي كند. پرسيدند اگر اين طور است ما چه اميدي داشته باشيم، شايد آن انگيزه اي براي اعمال خير باشد. پاسخ شما چيست؟
همان طور كه مي دانيد ما هم بحث خوف و هم بحث رجاء را داريم. بحث ما حق الناس بود، رعايت حقوق اقشار مختلف جامعه. رواياتي كه بيان شد به اين خاطر بود كه مردم متوجه اهميت اين موضوع شوند. لطمه و صدمه اي به كسي وارد نكند، آبروي مومن را ازبين نبرد، اگر كسي حرمت مومن را بشكند بالاتر از آن است كه كعبه را تخريب كرده البته آن طرف قضيه هم داريم كه دين من دين سهل است.قصد نداريم وسواس، نگراني و دلهره براي مردم ايجاد كنيم. انسان ها گاهي رد مظالم كنند يعني اين احتمال را بدهند كه شايد بدهي نزد كسي دارند، مقداري پول به عنوان رد مظالم انفاق كنند تا جبران حق پايمال شده را كرده باشند. كسي بيان مي كند در دوران نوجواني حق فردي را پايمال كرده ام، حال اگر نزد وارث هاي او بروم ممكن است آشوبي به پا شود كه در اين صورت رد مظالم جايز است. يا اينكه غيبت كسي را كرديم، اگر به دنبال حلاليت رويم ممكن است موجب بر هم خوردن رابطه شود. در اين صورت براي وي طلب مغفرت كنيد و دو ركعت نماز بخوانيد. غرض بنده از بيان آن موضوع اين بود كه رعايت حقوق در جامعه يك وظيفه كلي و اساسي است. بر طرف كردن حق الناس در دقايق پاياني بي فايده مي باشد. به طور مثال فردي قصد سفر حج مي كند در اين هنگام از مردم حلاليت مي طلبد كه اين بي فايده است. كسي نقل مي كرد آقايي نزدم آمد تا اشكالات حمد و سوره وي را گيرم. مدتي گذشت ديگر نيامد. علت را پرسيدم گفت: سفر حج كه در پيش داشتم عقب افتاد. تصور وي اين بود كه فقط دو ركعت نماز طواف بايد درست ادا شود. يا گروهي هنگام سفر حج، خمس خود را پرداخت مي كنند البته اشكالي ندارد ولي اختصاص دادن اين موارد به زمان خاص مسئله ساز است. خواندن يك آيه قرآن در ماه مبارك رمضان ثواب ختم آن را دارد ولي اين به معناي تعطيلي قرآن در ماه هاي ديگر نيست. بايد توجه داشت كه قصد ما ايجاد وسواس نيست. آنجايي كه فرد، خود مي داند حق كسي را پايمال كرده و مي تواند آن را ادا كند، وظيفه دارد اين كار را انجام دهد ولي گاهي مشاهده مي كند اگر مستقي اقدام به اين كار كند موجب آزردگي طرف مقابل مي شود كه در اينجا جايز است به طور غير مستقيم عمل كند. در نهايت حق كسي را پايمال كرده كه نمي داند كجاست، پس بايد رد مظالم كند. اگر از اين سه قسم خارج بود مثلا پوست موزي بر زمين انداخته، نمي داند با اين عمل كسي مورد آزار قرار گرفته يا نه، طلب مغفرت كفايت مي كند. در حق الله هم همين طور است بر بعضي قسمت ها تاكيد فراوان شده و بر برخي ديگر تسهيلاتي قائل شده است.
نگاه دقيق امام سجاد(ع) در رساله حقوقي خود كه منشور حقوقي در اختيار انسان ها مي باشد، در باب اين حقوق صحبت كنيد.
رساله حقوقي امام سجاد(ع) در كهن ترين منابع مثل كتب وآثار شيخ صدوق كه مربوط به هزار سال پيش مي باشد، آمده و به زبان هاي مختلف ترجمه شده است. اين رساله داراي بخش هاي مختلفي از جمله، حقوق اعضاي بدن است. گروهي گرد هم جمع شدند و حقوقي تحت عنوان حقوق بشر وضع كردند ولي در آن از حق اعضاي بدن صحبتي به ميان نياوردند. امام سجاد(ع) در رساله خود از حق خالق، حق مخلوق، حق خود صحبت كرده. گاهي انسان ها نه تنها حقوق ديگران را رعايت نمي كنند بلكه حق خود هم پايمالمي كنند. دست، پا و به طور كلي اعضاي بدن انسان داراي حقوقي است. امام با يك نگاه جامع وارد شده كه در اينجا از حق فرزند آغاز مي كنيم. يكي از حقوق فرزند اين است كه پدر به دوران تجرد خود بازگردد. ببيند در انتخاب همسر درست عمل كرده؟ نطفه كه متولد مي شود مادر چگونه به او شير مي دهد ؟ چگونه او را تربيت مي كند ؟ چه نامي براي فرزند انتخاب مي كند؟ نخستين حق والدين بر فرزند از نظر رسول اكرم(ص) انتخاب نام نيكوست.امام حسين (ع) وقتي بر بالين حر آمدند اظهار كردند كه مادرت نام نيكويي بر روي تو گذاشته است. در شب صلح حديبيه پيامبر كه از مكه به مدينه هجرت كردند شخصي به نام برد اسلمي نزد ايشان آمد. برد به معناي سردي و اسلمي هم از ريشه سلامت است. پيامبر نام او را پرسيدند و گفتند: نام بسيار زيبايي داري. همين امر موجب مسلمان شدن وي شد. اين ها همه از بركات نام نيكوست.بحث دوم آسيب هاست. در حقوق فرزند آسيب شناسي هم ذكر شده كه بايد رعايت شود. امام حسين (ع) فرمودند: خداوند هر پسري كه به من عطا كند نامش را علي مي گذارم. در روايت آمده در خانه اي كه نام محمد آورده شود خير و بركت فراوان است. در روز قيامت نكته دومي كه از وظايف پدر در قبال فرزند است، دعا در حق آنهاست. در دعاي 25 صحيفه سجاديه امام سجاد(ع) براي فرزندان دعا مي كنند. خدايا بر من منت گذار داغ اولاد نبينم، خدايا برمن منت گذار فرزندان صالح داشته باشم، غالبا والدين براي سلامتي جسمي فرزندان نگران هستند در حالي كه امام سجاد(ع) براي سه صحت نگران هستند: خدايا به فرزندانم صحت بدن، صحت دين و صحت اخلاق عطا كن. خدايا فرزندان ما را با تقوا، با بصيرت و شنواي مطيع قرار ده. آنها را پشت و پناهم قرار ده تا باعث مصيبتم نباشند.

در روايتي از امام صادق (ع) آمده كه براي هر كودكي دو ركعت نماز مي خوانم ركعت اول حمد و انا انزلنا و در ركعت دوم حمد و انا اعطيناك الكوثر. پدر مرحوم مجلسي نقل مي كردند نيمي شب با حال بسيار خوب براي نماز شب برخاستم. قصد دعا كردن داشتم در آن حال صداي محمد باقر از گهواره به گوشم رسيد، در آن لحظه دعا كردم خدايا او را از مروجين آثار اهل بيت قرار ده، حال مي بينيم كه دعاي ايشان مستجاب شد. آيت الله مرعشي مي فرمودند: روزي مادر سفره غذا را آماده كرد و از من خواست پدر كه به خواب رفته بود را براي صرف غذا بيدار كنم. از طرفي بايد دستور مادر را اطاعت مي كردم و از سويي ديگر پدر در خواب عميق فرو رفته بود. در آن لحظه بوسه اي بر كف پاي پدر زدم كه باعث بيدار شدن وي شد و در همان حال از خداوند تبارك و تعالي عزت مرا خواهان شد و حال مي بينيم كه دعاي پدر به مورد استجابت رسيد. پس در حق فرزندان دعا كنيم نه نفرين. حالا يك زمان فرزند ناخلف است چکار کنيم ؟ خلف شدن و اصلاح وي را دعا كنيد، پس اول نام نيكو سپس دعا در حق او. سومين مورد نصيحت كردن است. سوره هاي لقمان، حجرات و فرقان سوره هاي اخلاقي است، توصيه بنده اين است كه خوانده شود. كتابي به چاپ رسيده به نام نصايح پدران به فرزندان كه تمام نصايح ائمه در آن گرد آوري شده است. نصيحت نبايد فقط گفتاري باشد بلكه رفتاري و عملي هم شامل شود. نصيحت عملي يعني پدر اگر خلق خوش داشته باشد مي تواند فرزند را دعوت به خوش رويي كند. صاحب ابن عباد از وزراي آل بويه كه انسان عالمي بود هر شب در ماه مبارك رمضان افطاري مي داد و هر كس در هر روزي به نزدش مي رفت بدون خوردن طعام باز نمي گشت. علت اين عمل را از ايشان پرسيدند و گفتند: اين عادت را از مادر به ارث بردم، مادر هر شب يك دينار و يك درهم زير بالش من قرار مي داد و مي گفت صبح به اولين فقيري كه رسيدي يك دينار و به دومي هم يك دينار بده و همين كار موجب شد تا امروز روزگار به اين شكل عمل كنم. حضرت زهرا (س) وقتي نان خود را سه شب و گروهي هم نقل كردند يك شب بين فقرا و مساكين تقسيم مي كنند روشن است فرزنداني چون امام حسن (ع) و امام حسين (ع) تربيت مي كنند. نكته چهارم بحث تكريم است كه اغلب جوانان عزيز در اين قسمت با مشكل مواجه مي شوند و بيان مي كنند به ما احترام نمي گذارند. روايت داريم اكرموا اولادكم فرزندان خود را با شخصيت معنوي بار بياوريد.

رسول اكرم (ص) فرمودند: پنج كار امتم بعد از من انجام دهند كه يكي از آن پنج مورد سلام به كودكان است. منظور از تكريم اين است كه به طور مثال قصد سفر داريم براي فرزندمان صندلي مجزا بگيريم نگوييم که تو روي پاي من بنشين. هنگام مهماني نگوييد غذا بچه گانه بدهيد. اين موارد اثر سوء و عدم تكريم كودكان را به دنبال دارد. در برخورد با بچه ها به گونه اي رفتار نكنيم كه احساس كنند به حساب نمي آيند. روحيات متفاوت آنها را در نظر گيريم، مورد قياس قرار ندهيم چرا كه شخصيت ها گوناگون است. نقاط مثبت آنها را برجسته كنيم، تبعيض قائل نشويم علي الخصوص دختران كه بسيار حساس هستند. روايت داريم: هنگامي كه از سفر باز مي گرديد ابتدا هداياي دختران را تقديم كنيد. پس در كل يكي از شاخصه هاي تكريم اولاد و رسيدگي به آنها اين است كه به خواسته هاي مشروع آنها احترام گذاريم. نكته اي در بحث نصيحت و تكريم نهفته است و آن اين است كه ميان والدين وفرزندان نوعي غريبگي وجود دارد، والدين احساس مي كنند اگر به آنها توجه كنند پر رو خواهند شد، چه بايد كرد كه اين نگاه تغيير كند؟ پنجمين مورد محبت و اعتدال است. در باب محبت روايتي از امام باقر(ع)است. ايشان فرمودند: بدترين پدران كسي است كه بِر و نيكي او را به افراط بكشد. همان طور كه اشاره كرديد نه آن غرابت بايد وجود داشته باشد و نه افراط در محبت. گل را اگر زياد آب دهيم مي پوسد. اگر كم هم بدهيم مي خشكد. گاهي بعضي از بچه ها علت كم رويي، خشمگين بودن، در خود فرو رفتن شان ناشي از ابراز محبت غلط است و لذا قبول دارم كه ممكن است نصيحت گريزي و يا تكريم گريزي نسبت به والدين وجود داشته باشد. بايد رگ خواب بچه را به دست بگيريم. گاهي نصيحت پدر را نمي پذيرد در حالي كه نصيحت عمو را قبول مي كند. پس اين امر را به او بسپاريم. اين پنج مورد كه بيان كرديم به صورت خلاصه عبارتند از: نام نيكو، دعا، نصيحت، بحث تكريمو بحث اعتدال در محبت. نكته ديگري كه در اينجا بايد مطرح شود آن است كه محاسن بچه ها را بر زبان آوريم. امام سجاد (ع) روزي به آغوش امام حسين(ع) آمدند، پدر گفتند: بابا چه بوي خوشي مي دهي، چه قدر رفتار ممدوح و پسنديده اي كردند. نكته ششم توجه به دين داري بچه هاست. روزي پيامبر (ص) در كوچه هاي مدينه قدم مي زدند سپس به مسجد رفتند و گفتند: واي بر اولادها از پداران خود در دوره آخر الزمان، گروهي گفتند منظور شما مشركين است، پيامبر پاسخ دادند: خير منظور من مومنين است چرا كه به فرائض فرزندان خود اهميت نمي دهند. بعضي والدين آن مقدار كه به امور دنيوي فرزند خود اهميت مي دهند به امور اخروي توجه نمي كنند. بحث هفتم مسئوليت دادن به آنهاست. نكته هشتم بحث ادب و حيا است.به اين نكته توجه كنيم كه با فرزندان با حيا و مودب رفتار شود. نوع پوشش، نوع تعامل پدر و مادر تاثيري عميقي بر فرزندان دارد. نكته بعدي كه در تربيت اولاد تاثير دارد لقمه حلال است. گروهي زندگي ساده اي دارند ولي داراي فرزندان متدين، خوب و مومن هستند. آخرين مورد هم ازدواج جوان هاست. اگر فرزند ابراز كرد كه نياز دارد ازدواج كند مانع او نشويم. در يك جمله عرض كنم تربيت شاخه هايي دارد از جمله: تربيت جسماني، اخلاقي، رواني، عاطفي،ديني و تربيت جنسي. تربيت جسماني يعني اينكه جسم بايد صحيح رشد كند، تربيت اخلاقي يعني وفاي به عهدفرابگيرد، خوش رو و خوش برخورد باشد، تربيت عاطفي يعني كمبود محبت نداشته باشد، تربيت عقلاني يعني به فرزند تفكر دهيم، تربيت جنسي يعني در نظر گرفتن قواي جنسي جوان.