![]()
برنامه سمت خدا
موضوع برنامه: ابعاد مختلف تربيت عبادي (توجه به تعقيبات نماز و اهميت آن)
كارشناس: حجت الاسلام والمسلمين بهشتي
تاريخ پخش: 29-04- 99
شريعتي: بسم الله الرحمن الرحيم، اللهم صل علي محمد و آل محمد و عجل فرجهم.
سلام مي‌کنم به همه دوستان عزيزم، بيننده‌هاي خوب و نازنين‌مان، انشاءالله هرجا هستيد حال دلتان خوب باشد. حال دلتان بهاري باشد. انشاءالله تنتان سالم و قلبتان سليم باشد. حاج آقاي بهشتي سلام عليکم و رحمة الله. خيلي خوش آمديد.
حاج آقاي بهشتي: سلام عليکم و رحمة الله، بنده هم خدمت شما و بينندگان و شنوندگان عزيز سلام مي‌کنم، آرزوي سلامت از خداي سلامت بخش براي همه مردم به ويژه بيماراني که در خانه‌ها و بيمارستان‌ها درگير اين بيماري هستند، از اعماق جان براي شفاي همه دعا مي‌کنيم و براي عزت و سربلندي پزشکان و پرستاران و کادر درماني، عزيزاني که کمک‌هاي مؤمنانه مي‌کنند دعا مي‌کنيم و جهاني عاري از ويروس را آرزو مي‌کنيم.
شريعتي: بحث ما در مورد نماز بود و نکات نابي را شنيديم، وارد تعقيبات نماز شديم، امروز هم ادامه فرمايشات شما را خواهيم شنيد.
حاج آقاي بهشتي: بسم الله الرحمن الرحيم، «الهي انطقني بالهدي و الهمني التقوي» نماز را گاهي به پله‌هايي به سوي خدا تعبير مي‌کنند که به آخرين پله رسيديم. از وضو و وقت و لباس نمازگزار شروع کرديم و قبله و اذان و نيت و تکبير، اينها پله‌هايي بودند که گفتيم. آقاي قرائتي مي‌فرمايند: آب جوي وقتي به مقصد مي‌رود درختان بين راه را هم آبياري مي‌کند. انشاءالله بتوانيم از حرف‌هايي که مي‌زنيم تحت تأثير قرار بگيريم. تعقيبات يا نيايش‌هاي پس از نماز، نشانه اين هست که ما از نماز خسته نشديم. کارمنداني که بعد از ساعت اداري مي‌ايستند کار مي‌کنند حتي بدون قرارداد، اين نشانه‌ي اين است که کارمند به کارش عشق مي‌ورزد و علاقه دارد. استاد دانشگاهي در رشته اقتصاد، کتابي داشت به نام «نقش نماز در بهره‌وري» اين نويسنده نماز را به عنوان الگوي کارها معرفي کرده است. از اين جمله اذان گرفته است، «حيّ علي خيرالعمل» نماز مدل کارهاي ماست. وقتي در نماز تعقيبات داريم يعني يک کارمند اداره هم خوب است زودتر اداره را رها نکند. چند دقيقه‌اي بماند و کارش را به سامان برساند.
گفتيم اولين بخش کتاب مفاتيح الجنان، تعقيبات است. کتاب مفاتيح را باز کنيم بعد از چند سوره قرآن وقتي باز مي‌شود با تعقيبات شروع مي‌شود، تعقيبات مشترک، تعقيبات اختصاصي، محدث قمي از ميان دهها حديثي که از پيغمبر به ما رسيده، چند مورد را جدا کرده است. وگرنه وقتي به منابع قبلي مراجعه مي‌کنيم فراوان هستند توصيه‌هايي که ائمه به ما ياد دادند بعد از نمازهايمان بخوانيم. يکوقتي گفتيم: نماز چند مرحله دارد و هر مرحله شرايط دارد، مرحله اول تکليف، مرحله دوم صحت، مرحله سوم قبولي، مرحله چهارم کمال است. اول ما بايد به تکليف برسيم که آن شرايطي دارد. از نظر سني، عقلي، توان بدني. بعد از آن صحت است، نماز و عبادت ما بخواهد صحيح باشد بايد براساس تقليد از يک مرجع تقليدي انجام شود، بعد از آن قبولي است. به تکليف رسيديم، چه کنيم قبول شود؟ رضايت همسر شرط است. رضايت والدين شرط است. ارتباط عاطفي ما با بقيه مردم شرط است. کينه کسي را نداشته باشيم. حضور قلب داشته باشيم و ولايت ما درست باشد.
گام چهارم کمال است، من کمال را تشبيه مي‌کنم به تزئينات ساختمان، مثل لوستر و تابلوي قشنگي که در خانه‌ها هست. اينها اين نماز را آراسته مي‌برند به سمت آسمان، اذان و اقامه، صوت حسن در قرائت، اينها تزئينات نماز است. سه تا تعقيب مشترک انتخاب کردم که دو مورد را مي‌خوانم و يکي را توصيه مي‌کنم. اولي از پيغمبر(ص) به ما رسيده است. فرمودند: بعد از همه نمازها، اين دعا را بخوانيد. «اللَّهُمَّ إِنَّ مَغْفِرَتَكَ أَرْجَى مِنْ عَمَلِي» پروردگارا مغفرت تو براي من اميدبخش‌تر است از کارهايي که کردم. اميد من به مغفرت تو بيش از اميدم به کارهاي خودم است. «وَ إِنَّ رَحْمَتَكَ أَوْسَعُ مِنْ ذَنْبِي» پروردگارا رحمت تو وسيع‌تر از گناهان من است. درست است ما حساب و کتاب گناهان خود را نداريم ولي خيلي گناه و بي توجهي مي‌کنيم. در عين حال رحمت خدا از گناهان ما بيشتر است. «اللَّهُمَّ إِنْ كَانَ ذَنْبِي عِنْدَكَ عَظِيماً» پروردگارا اگر گناه من نزد تو بزرگ است، «فَعَفْوُكَ أَعْظَمُ مِنْ ذَنْبِي» بخشش تو از گناه من بزرگتر است. «اللَّهُمَّ إِنْ لَمْ أَكُنْ أَهْلًا أَنْ أَبْلُغَ رَحْمَتَكَ» پروردگارا اگر من شايستگي ندارم مشمول رحمت تو بشوم، به رحمت تو برسم، «فَرَحْمَتُكَ أَهْلٌ أَنْ تَبْلُغَنِي لِأَنَّهَا وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ» رحمت تو اهل هست، تو خدا هستي، مهربان هستي، به بندگان گنهکار نگاه نکن. رحمت تو همه چيز را فرا گرفته است. «بِرَحْمَتِكَ يَا ارْحَمَ الرَّاحِمِينَ» اين دعا بسيار زيباست. پدر و مادر دعا را بخوانند، يکي از بچه‌ها ترجمه را بخواند تا اين مضامين به دل ما بنشيند.
تعقيب مشترک دوم اين است، «رَضِيتُ بِاللَّهِ رَبّاً وَ بِالْإِسْلَامِ دِيناً» راضيام که الله پروردگار من باشد. راضيام اسلام آئين و دين من باشد. گفتن اينها در روح ما تأثيرگذار است. ما دشمناني داريم که مي‌خواهند بذر کينه را در دل ما بکارند. «وَ بِمُحَمَّدٍ ص نَبِيّاً» راضيام محمد پيغمبر من باشد. علي امام من باشد. «وَ بِالْقُرْآنِ بَلَاغاً وَ بِعَلِيٍّ إِمَاماً» بعد امامان را اسم مي‌بريم، «أَنْتَ اللَّهُ رَبِّي وَ الْإِسْلَامَ دِينِي وَ مُحَمَّداً نَبِيِّي وَ عَلِيّاً وَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ- وَ عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ وَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ وَ مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ وَ عَلِيَّ بْنَ مُوسَى وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِيٍّ- وَ عَلِيَّ بْنَ مُحَمَّدٍ وَ الْحَسَنَ بْنَ عَلِيٍّ وَ الْحُجَّةَ بْنَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِي» دوازده امامي که پايانش امام زمان(ع) خلف صالح بود، من راضي هستم که پيشوايان من باشند و سروران من باشند و رهبران من باشند. به آنها عشق مي‌ورزم، «أَئِمَّتِي بِهِمْ أَتَوَلَّى وَ مِنْ أَعْدَائِهِمْ أَتَبَرَّأُ» از دشمنان آنها بيزاري مي‌جويم. «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكََ الْعَفْوَ وَ الْعَافِيَةَ وَ الْمُعَافَاةَ وَ الْمَغْفِرَةَ وَ الرَّحْمَةَ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ» خدايا بخشش و سلامت را در دنيا و آخرت از تو خواهانم.
از ويژگي‌هاي شيعه يکي اين است که شب اول قبر مورد سؤال قرار مي‌گيرد. يکي اينکه سؤال مي‌کنند پيشوايانت و امامانت چه کساني بودند؟ مي‌پرسند: بعد از نمازها يا پايان خيلي جلسات به سه طرف مي‌ايستيم و سلام مي‌دهيم، اين ريشه حديثي دارد؟ يکي از تعقيبات نماز سلام به دوازده امام است. به پيامبر و دوازده امام، از امام رضا(ع) نقل شده که وقتي نمازش تمام مي‌شد به سمت قبله مي‌ايستاد و به ترتيب از امام اول سلام مي‌داد. سلام دادن به ائمه در احاديث بعد از نماز آمده است. از جمله اين تعقيبي که مرحوم قمي آورده است. اين دو تعقيب مشترک است. اما براي هر نمازي هم يک تعقيب انتخاب کردم. نماز صبح در بين پنج نماز از ويژگي خاصي برخوردار است و به ما اينطور ياد دادند امام صادق(ع)، در تعقيب نماز صبح و نماز مغرب، «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِحَقِ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَيْكَ» خدايا به حق محمد و آل محمد از تو مي‌خواهم، «صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ» اين را امام صادق به ما ياد داده که در دعاهايتان، دعاها را با صلوات بپيچيد، آغاز و پايان دعا با صلوات باشد. «وَ اجْعَلِ النُّورَ فِي بَصَرِي» پروردگارا نور را در چشم من قرار بده، تا پايان عمرم بتوانم درست ببينم. «وَ الْبَصِيرَةَ فِي دِينِي» بصيرت را در دينم قرار بده.
در تشخيص‌ها کداميک از احزاب درست مي‌گويند؟ کدام يک از فرقه‌ها درست مي‌گويند؟ کدام نظريه درست است؟ کدام کار درست است؟ اين بصيرت در دين را به من بده. «وَ الْيَقِينَ فِي قَلْبِي» ترديد نداشته باشم و در دلم ريب نباشد. «وَ الْإِخْلَاصَ فِي عَمَلِي» اينها بهترين چيزهايي است که اولياء به ما ياد دادند، چون بعد از نماز وقت طلايي است. خواسته‌هاي طلايي در وقت طلايي، اخلاص در عمل، «وَ السَّلَامَةَ فِي نَفْسِي» سلامت در جسم و جان که همه مي‌دانيم موضوع سلامتي و عافيت مهم است.
دو نعمت هست که قدر آن ناشناخته است. يکي سلامتي و يکي امنيت است. «وَ السَّعَةَ فِي رِزْقِي» وسعت رزق، خيلي‌ها گرفتار تنگي معيشت هستند، الآن هم اين گرفتاري در دنيا حاکم هست. «وَ الشُّكْرَ لَكَ أَبَداً مَا أَبْقَيْتَنِي» پروردگارا تا زماني که جان دارم شکرگزار تو باشم. از پيغمبر مي‌پرسيدند: چرا اينقدر نماز مي‌خوانيد؟ «أَ فَلا أَكُونُ عَبْداً شَكُوراً» (أمالي طوسي، ص 636) آيا بنده‌ي سپاس گوي خدا نباشم؟ در شکرگزاري از خدا مي‌خواهيم، خدايا تو کمک من کن که من شکرگزار تو باشم. اگر اينطور باشد شکر نعمت، نعمتت افزون کند! همچنان از سرچشمه‌هاي رحمت الهي به سمت ما ناشکري نکنيم. اين تعقيبي که امام صادق(ع) به ما آموخته است، کتاب شريف اصول کافي، جلد دو صفحه 550، در مفاتيح هست.
اما نماز ظهر، از پيغمبر(ص) هست که امام هادي(ع) از پدرانشان، از اميرالمؤمنين، از پيامبر به ما ياد دادند. «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْعَظِيمُ الْحَلِيمُ» جز خداي بزرگ حليم معبودي نيست. «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ الْعَزِيزُ رَبُّ الْعَرْشِ الْكَرِيمِ» پروردگاري که صاحب جهان بزرگ هست و کريم است. «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ» بعد از ستايش خدا از خدا مي‌خواهم، «مُوجِبَاتِ رَحْمَتِكَ» رحمت خدا اسباب و عللي دارد. «وَ عَزَائِمَ مَغْفِرَتِكَ» تصميم‌هايي براي بخشش‌ات، يعني خدايا چيزي به من بده که زمينه‌ساز اراده تو باشد براي مغفرت ما، «وَ الْغَنِيمَةَ مِنْ كُلِّ بِرٍّ» بهره ببرم از هر کار خوبي. يکوقتي به من کاري پيشنهاد شده بود از حاج آقاي قرائتي پرسيدم: اين کار چند داوطلب دارد، به نظر شما من پيش قدم شوم يا نه؟ ايشان استناد کردند به دعاي مکارم الاخلاق امام سجاد که يک فرازش اين است، خدايا اين کار خوب را به دست من قرار بده. من باني اين خير شوم. در همه کارهاي خير من يک سهمي داشته باشم. «وَ السَّلَامَةَ مِنْ كُلِ إِثْمٍ» از گناهان به دور باشم و مصون باشم و آلوده نشوم. جسم که سلامتي دارد، روح و دل هم سلامتي دارد. اين گناه است که ويروس را تشکيل مي‌دهد.
«اللَّهُمَّ لَا تَدَعْ لِي ذَنْباً إِلَّا غَفَرْتَهُ» خدايا نگذار گناهي را از من مگر اينکه ببخشي. «وَ لَا هَمّاً إِلَّا فَرَّجْتَهُ» مشکلي از مشکلات من نباشد مگر اينکه گره گشايي کني، «وَ لَا سُقْماً إِلَّا شَفَيْتَهُ» مريضي نباشد مگر اينکه تو شفا بدهي. «وَ لَا عَيْباً إِلَّا صَرَفْتَهُ» عيبي در من نباشد مگر اينکه تو از روي بزرگي‌ات از من برطرف کني. «وَ لَا حَاجَةً هِيَ لَكَ رِضًا وَلِيَ فِيهَا صَلَاحٌ إِلَّا قَضَيْتَهَا» هيچ حاجتي که هم تو بپسندي و هم صلاح من باشد. گاهي ما يک حاجتي داريم و خدا صلاح ما را نمي‌داند. حاجت‌هايي که هم تو بپسندي و من حاجت‌روا شوم. «يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ آمِينَ يَا رَبَّ الْعَالَمِينَ» اي مهربانترين مهربان‌ها.
نماز عصر، از موسي بن جعفر(ع) به ما رسيده در کتاب شريف مصباح المتهجد جلد اول صفحه 75 است. يکي از تعقيباتي که زياد به ما گفتند، بعد از نماز «استغفرالله ربي و اتوب اليه» است. استغفار کنيم، «أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِي لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَيُ الْقَيُّومُ» از پروردگار زنده پاينده پوزش مي‌طلبم، «الرَّحْمنُ» خدايي که همه را دوست دارد. «الرَّحِيمُ» به مؤمنان براي هميشه مهر مي‌ورزد. «ذُو الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ» خداي با عظمت و با جلالت، با کرم، «وَ أَسْأَلُهُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيَّ» مي‌خواهم از خدا که رحمتش را به من برگرداند، «تَوْبَةَ عَبْدٍ ذَلِيلٍ خَاضِعٍ فَقِيرٍ بِائِسٍ مِسْكِينٍ مُسْتَجِيرٍ» امامان ما اينقدر در پيشگاه خدا خودشان را کوچک مي‌کردند. ما گاهي چند رکعت نماز مي‌خوانيم، فکر مي‌کنيم بالاي قله رفتيم. توبه‌ي کسي که بنده‌اي است که افتاده است، بينوا است، بيچاره است، پناه آورده است. اين توبه را قبول کن. «لَا يَمْلِكُ لِنَفْسِهِ نَفْعاً وَ لَا ضَرّاً» او توانايي ندارد براي خودش منفعتي را جذب کند و يک آسيبي را از خودش دور کند مگر به لطف تو، «وَ لَا مَوْتاً وَ لا حَياةً وَ لا نُشُوراً» اختياري از خودش ندارد، نمي‌تواند جلوي مرگ و زندگي را بگيرد. نشور و رستاخيز براي خداست. «اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنْ نَفْسٍ لَا تَشْبَعُ» خدايا به تو پناه مي‌برم. نفسي که سير شدني نيست. مرا از دست اين گرگ نجات بده. «وَ مِنْ قَلْبٍ لَا يَخْشَعُ» خدايا به تو پناه مي‌برم از قلبي که نرم نباشد. «وَ مِنْ عِلْمٍ لَا يَنْفَعُ» خدايا به تو پناه مي‌برم از دانشي که سود ندارد. چقدر مطالبي را خوانديم که دانستن آن فايده ندارد و ندانستن آن خطر ندارد. خدايا به تو پناه مي‌برم از نمازي که بالا نرود.
حديث داريم بعضي نمازها شايد تا سقف بالا مي‌رود، گوله مي‌شود و بر سر نمازخوان ميزنند. بعضي از نمازها هم با تشريفات بالا مي‌برند. «وَ مِنْ دُعَاءٍ لَا يُسْمَعُ» خدايا نکند من از آنهايي باشم که دعاي من شنيده نمي‌شود. «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ الْيُسْرَ بَعْدَ الْعُسْرِ» خدايا از تو مي‌خواهم آساني بعد از سختي را، در قرآن کلمه‌ي يُسر، 36 بار و کلمه‌ي عُسر 12 بار آمده است. «إِنَ مَعَ الْعُسْرِ يُسْراً» (شرح/6) « سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْراً» (طلاق/7) گرفتارها اميد به لطف خدا داشته باشند. با هر مشکلي سه آساني هست. «وَ الْفَرَجَ بَعْدَ الْكَرْبِ» خدا گشايش بعد از گرفتاري را از تو مي‌خواهيم. «وَ الرَّخَاءَ بَعْدَ الشِّدَّةِ» آسايش بعد از تنگي، «اللَّهُمَّ مَا بِنَا مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنْكَ» خدايا نعمتي نيست مگر از تو، ما کسي نيستيم و با لطف تو به اين دنيا آمديم. «لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ أَسْتَغْفِرُكَ وَ أَتُوبُ إِلَيْكَ» با استغفار شروع شد و با استغفار تمام شد.
نماز مغرب، «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ مُوجِبَاتِ رَحْمَتِكَ وَ عَزَائِمَ مَغْفِرَتِكَ» اسباب رحمت و اراده‌هايي که به بخشش من بيانجامد، «وَ النَّجَاةَ مِنَ النَّارِ» در ماه رمضان در دعاي جوشن مي‌خوانيم «خلصنا من النار يا رب» نجات از آتش خيلي مهم است که اولياي خدا، خدا را به هزار و يک اسم صدا ميزنند و يک حاجت بيشتر ندارند. «خلصنا من النار» مهم است. خدايا از هر بليه‌اي مرا نجات بده. «الْفَوْزَ بِالْجَنَّةِ وَ النَّجَاةَ مِنَ النَّارِ» موفق بدار مرا به بهشت رفتن و جلب رضايت خودت، «فِي دَارِ السَّلَام» يکي از اسم‌هاي بهشت دار السلام است. «وَ جِوَارَ نَبِيِّكَ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِ وَ آلِهِ السلام» پروردگارا مي‌خواهم مهمان پيغمبرت شوم. به مدينه مشرف شوم. «اللَّهُمَّ مَا بِنَا مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنْكَ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ أَسْتَغْفِرُكَ وَ أَتُوبُ إِلَيْكَ» براي نماز عشا هم دو آيه آخر سوره بقره «آمن الرسول» را انتخاب کردم.
نمازهاي واجب غير از نمازهاي يوميه است، در شبانه‌روز پنج نماز واجب داريم، صبح، ظهر، عصر و مغرب و عشاء، چند نماز واجب ديگر هم داريم که گاهي از آن غافل مي‌شويم يکي نماز آيات است. حتي کساني که وصيت مي‌کنند براي من نماز قضا بخوانيد، يادشان مي‌رود چه بسا ممکن است نماز آيات هم نخواندند. بي توجه بودند، خورشيد گرفته، براي چهار موضوع بايد نماز آيات بخوانيم. خورشيد گرفتگي، ماه گرفتگي، زلزله، چهارمي مشروط به ترس بيشتر مردم است مثل رعد و برق و بادهاي سياه و سرخ، اگر بيشتر مردم ترسيدند نماز آيات بخوانند ولي سه مورد اول مشروط به ترس مردم نيست.
نماز قضا؛ رساله را مي‌خوانم، کسي که نماز واجب خود را در وقت آن نخوانده بايد قضاي آن را به جا آورد، اگرچه در تمام وقت نماز خواب مانده باشد. نمازهايي که نخوانديم و عمدي و سهوي و با بي توجهي بايد قضاي آن را به جا آوريم. اگر آخر عمرش است وصيت کند ديگران برايش انجام بدهند. ولي نمازهاي يوميه‌اي که بانوان در حالت عادت ماهانه نخواندند، قضا ندارد. اگر بعد از نماز بفهمد نمازي که خوانده باطل بوده، وقت نماز گذشته بايد قضا کند. وضو نداشته يا قرائتش صحيح نبوده است. کسي که نماز قضا دارد مي‌تواند نماز مستحبي بخواند. چون در روزه نمي‌شود. کسي که روزه قضا دارد حق ندارد روزه مستحبي بگيرد اما در مورد نماز مي‌تواند. کسي که نماز قضا دارد بايد در خواندن آن کوتاهي نکند. شيطان مي‌گويد: «سَوف»، کنار هر نماز واجب يک نماز قضا بخوانيم. نگذاريم براي بعد. اگر انسان احتمال دهد نماز قضا دارد ولي نمي‌داند چند تا، صد تا يا هفتاد تا، آن هفتاد تا را انجام بدهد ديگر چيزي بر گردنش نيست. کسي که چند نماز از او قضا شده بايد ترتيبي که مي‌داند را قضا کند، مستحب است بچه‌ي مميز، دختر و پسري که به تکليف نرسيده است، پسر هشت ساله، مستحب است اگر نمازش قضا شد، تشويقش کنيم قضاي نمازش را به جا آورد.
نماز قضاي پدر و مادر؛ پدر و مادر خيلي بر گردن ما حق دارند. پسر بزرگ چه گناهي دارد؟ خداي بزرگ اينگونه تقدير کرده پسر بزرگ امتيازاتي دارد، چيزهايي در ارث به صورت ويژه به او مي‌رسد، حق ويژه‌اي هم پدر و مادر بر گردنش دارند. اگر پدر و مادر نماز و روزه خود را به جا نياورده باشند، بر پسر بزرگتر واجب است پس از مرگشان، به جا بياورد يا براي آنان اجير بگيرد. پسر بزرگ مي‌گويد: ندارم، گرفتار زندگي هستم. از کجا بياورم؟ خواهرها و برادرها را جمع کند و التماس کند، پدر ما زحمت کشيد و مادر ما زحمت کشيد، اين را تقسيم کنيم. اگر مي‌تواند خودش و نتوانست اجير کند و اگر نمي‌تواند خواهرها و برادرها را قانع کند، احاديثي داريم عصرهاي پنجشنبه و صبح‌هاي جمعه اموات روي ديوار مي‌آيند مي‌نشينند. به اهل خانه نگاه مي‌کنند آيا براي آنها کاري مي‌کنند؟ خيلي وقت‌ها با حسرت دست خالي برمي‌گردند. شب جمعه در قبرستان جلسه‌اي هست. اينها بعضي با هدايا در آن جلسه مي‌آيند و بعضي با دست خالي، مي‌گويد: خانه رفتم، هيچکس به ياد من نبود. بهترين کار اين است که ديون اموات را بدهند. ديون مالي که اطلاع داريم و ديون به خدا، حج و خمس و نماز، جمع شويم و کمک کنيم. اين بهترين کمک به کساني است که از دست داديم. اگر ما وصيت کنيم از گردن پسر بزرگ ساقط مي‌شود. چون هرکسي در زمان حياتش اجازه دارد تا يک سوم دارايي‌اش را براي اموري وصيت کند. بيمارستان بسازيد، به يتيمان بدهيد. حج به جا بياوريد، براي من به اين تعداد روز نماز يا روزه به جا آوريد. اگر پسر بزرگتر شک دارد که پدر و مادر نماز و روزه داشتند يا نه، چيزي بر او واجب نيست. پسر بزرگتر مي‌داند پدر يا مادر، نماز و روزه بر گردنشان بوده ولي نمي‌داند در زمان زنده بودنشان انجام دادند يا ندادند، اين را بايد انجام بدهد. کسي که خودش نماز قضا دارد مي‌تواند براي پدر و مادر نماز قضا بخواند.
يک کتابي را قبلاً معرفي کردم، ما تقريباً 350 نوع نماز مستحبي داريم. ممکن است بعضي تحليلشان اين باشد که اين نمازها براي بيکارها است. نه، همه ما مشکل داريم و نيازمند هستيم. از بچه شيرخواره تا پروفسور و آيت الله، مگر مي‌شود کسي باشد که نيازمند نباشد. خدمت پيغمبر و امام مي‌رسيدند و مي‌گفتند: من مشکل دارم، مي‌فرمودند: اين نماز را بخوان. براي روزهاي هفته نماز داريم. نماز پيغمبر، نماز امام زمان(ع)، نماز جعفر طيار، نماز سلمان فارسي، در ماه ذي الحجه، دهه اول ماه ذي الحجه بعد از نماز مغرب، نماز دارد. مرحوم محدث قمي يک کتابي را در خانه‌هاي ما آورد که با اين کتاب بيشتر انس بگيريم. چرا ائمه رهبران معصوم ما اينقدر نسخه‌هاي نمازي دادند؟ خواستند مشکلات ما در پرتو ارتباط با خدا حل شود. بچه‌دار نمي‌شود، فرمودند: نماز بخوان. باران نمي‌آيد، نماز باران بخوانيد. مشکلات انواع و اقسام مشکلات در دنيا و آخرت، به نماز پناه ببريد. «وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ» (بقره/45)
نماز نافله، ما هفده رکعت نماز واجب داريم. دو برابر آن نماز نافله است. از نافله نماز عشا شروع کنيم. بعد از نماز عشا است. نافله‌ي نماز صبح دو رکعت است که دو دقيقه طول مي‌کشد. نافله نماز مغرب چهار رکعت است، نافله نماز ظهر و عصر هر کدام هشت رکعت است. علامه طباطبايي در حال راه رفتن نافله مي‌خواندند. نافله‌ها در قرآن آمده و نافله شب بارها در قرآن اشاره شده که يازده رکعت است. هشت رکعت نافله و دو رکعت نماز شفع، رکعت پاياني که قنوت عاشقانه دارد نماز وتر است. در تحليل الوسيله حضرت امام يک بحثي دارند نمازهاي مستحبي است و حضرت امام روي نماز جعفر طيار تمرکز کردند. نمازي که پيغمبر(ص) وقتي جعفر بن ابي طالب از مأموريت سيزده ساله‌اش از حبشه برگشت و جمع زيادي را در آنجا به اسلام دعوت کرده بود، پيغمبر فرمود: مي‌خواهم به تو جايزه بدهم. امام صادق فرمود: اصحاب فکر کردند، جايزه پيغمبر طلاست. بعضي فکر کردند زمين است. اما پيغمبر فرمود: جعفر مي‌خواهم جايزه‌اي به تو بدهم که در دنيا و آخرت شبيه ندارد. در 350 نوع نماز، علماي ما از جمله حضرت امام مي‌فرمايد: اين نماز استثناء است.
علي بن موسي الرضا(ع) هر شب اين نماز را جزء نماز شب خود قرار مي‌داد. من يک وقتي مشکلي داشتم چهل شبانه روز اين نماز را در دل نماز شب خواندم. بهترين وقت خواندن اين نماز روز جمعه قبل از ظهر است. آيت الله بهجت راهنمايي کردند، خواندن نماز جعفر اين است که دو تا دو رکعتي است. دو سلام دارد، تکبيره الاحرام، نيت، سوره حمد، يک سوره ديگر، پانزده مرتبه «سبحان الله والحمدلله ولا اله الا الله و الله اکبر» مي‌ايستيم ده بار، به سجده مي‌رويم ده بار، مي‌نشينيم ده بار، به سجده مي‌رويم ده بار، مي‌نشينيم ده بار مي‌شود 75 بار. چهار رکعت همينطور است. آيت الله بهجت فرمودند: آنهايي که امکان پذير نيست، سيصد بار تسبيحات اربعه را بعد از نماز در حال راه رفتن بخوانند. اين يک ارفاق و تخفيفي است که فقيه به ما اجازه داده است. اين نماز، اين دعا خيلي کارگشا است.
شريعتي: جمعه‌اي که گذشت سالگرد عروج عالم وارسته، حاج آقاي مهندسي بود، کسي که ماهي و روزي نيست يادش نکنيم، انشاءالله مهمان سفره‌ي اميرالمؤمنين باشند. چقدر خوب است ثواب تلاوت آيات امروز را هديه به روح ايشان کنيم. امروز صفحه 473 قرآن کريم، آيات نوراني سوره مبارکه غافر را تلاوت خواهيم کرد.
«قالُوا أَ وَ لَمْ تَكُ تَأْتِيكُمْ رُسُلُكُمْ بِالْبَيِّناتِ قالُوا بَلى قالُوا فَادْعُوا وَ ما دُعاءُ الْكافِرِينَ إِلَّا فِي ضَلالٍ «50» إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ يَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهادُ «51» يَوْمَ لا يَنْفَعُ الظَّالِمِينَ مَعْذِرَتُهُمْ وَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ «52» إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنا وَ الَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ يَوْمَ يَقُومُ الْأَشْهادُ «51» يَوْمَ لا يَنْفَعُ الظَّالِمِينَ مَعْذِرَتُهُمْ وَ لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ «52» وَ لَقَدْ آتَيْنا مُوسَى الْهُدى وَ أَوْرَثْنا بَنِي إِسْرائِيلَ الْكِتابَ «53» هُدىً وَ ذِكْرى لِأُولِي الْأَلْبابِ «54» فَاصْبِرْ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَ اسْتَغْفِرْ لِذَنْبِكَ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ بِالْعَشِيِّ وَ الْإِبْكارِ «55» إِنَّ الَّذِينَ يُجادِلُونَ فِي آياتِ اللَّهِ بِغَيْرِ سُلْطانٍ أَتاهُمْ إِنْ فِي صُدُورِهِمْ إِلَّا كِبْرٌ ما هُمْ بِبالِغِيهِ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ «56» لَخَلْقُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ أَكْبَرُ مِنْ خَلْقِ النَّاسِ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ «57» وَ ما يَسْتَوِي الْأَعْمى وَ الْبَصِيرُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ لَا الْمُسِيءُ قَلِيلًا ما تَتَذَكَّرُونَ»
ترجمه آيات: (نگهبانان دوزخ در پاسخ) گويند: «آيا چنين نبود كه پيامبرانتان معجزاتى براى شما آوردند؟» مىگويند: «چرا» گويند: «پس دعا كنيد (و خدا را بخوانيد)» ولى دعاى كافران در تباهى است. همانا ما پيامبران خود و كسانى را كه ايمان آوردهاند، هم در زندگى دنيا و هم روزى كه گواهان (براى گواهى دادن) به پا مىخيزند يارى مىكنيم. (همان) روزى كه عذرخواهى ستمگران سودشان ندهد، لعن و نفرين براى آنان است و جايگاهشان سراى بد. همانا ما پيامبران خود و كسانى را كه ايمان آوردهاند، هم در زندگى دنيا و هم روزى كه گواهان (براى گواهى دادن) به پا مىخيزند يارى مىكنيم. (همان) روزى كه عذرخواهى ستمگران سودشان ندهد، لعن و نفرين براى آنان است و جايگاهشان سراى بد. و همانا ما به موسى هدايت داديم و به بنى اسرائيل كتاب آسمانى (تورات) را به ميراث داديم. (كه) مايهى هدايت و تذكّر براى خردمندان است. پس صبر و شكيبايى پيشه كن كه وعدههاى خداوند حقّ است و براى گناهت استغفار كن و شامگاهان و بامدادان، سپاسگزارانه پروردگارت را تسبيح كن. همانا كسانى كه در آيات خداوند بدون حجّتى كه برايشان آمده باشد به مجادله برمىخيزند، در سينههايشان جز خود بزرگ بينى نيست كه به آن نخواهند رسيد، (و از مجادله خود نتيجه نخواهند گرفت) پس به خداوند پناه ببر كه بى شك او شنواى بيناست. قطعاً آفرينش آسمانها و زمين از آفرينش مردم بزرگتر است ولى بيشتر مردم نمىدانند. نابينا و بينا يكسان نيستند و كسانى هم كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام دادهاند، با (مردم) بدكار برابر نيستند؛ چه كم متذكّر مىشويد.
شريعتي: از کتاب حاج آقاي مهندسي قبلاً در شيراز رونمايي کرديم، دوستاني که علاقه‌مند به دنبال کردن مباحث ايشان با موضوع «توبه و بازگشت به سوي خدا» هستند مي‌توانند به سايت يا کانال برنامه ما مراجعه کنند. براي طرح قرباني ابتداي ماه ذي الحجه و روز عيد قربان مي‌توانيد به سايت ما مراجعه کنيد و از جزئيات آن باخبر شويد. در مورد جناب علي بن جعفر براي ما بگوييد.
حاج آقاي بهشتي: مهمترين ويژگي اين شخصيت را در ولايتمداري او مي‌دانم. زمان امام صادق که به شهادت رسيدند، يک وضع آشفته در مورد تشخيص امام داريم. بعد از موسي بن جعفر يک وضع آشفته داريم که شيعه گروهي مجزا شدند و سراغ امام رضا نرفتند و بعد از امام رضا (ع) به دليل سن امام جواد(ع)، علي بن جعفر شخصيت بزرگواري است که در زمان همه امام‌ها امام خودش را درست تشخيص داد و درست ولايت خودش را مرد پارساي دانشمندي که در مسجد مدينه تدريس مي‌کرد، امام جواد آمد، بلند شد و پاي برهنه به استقبال امام رفت و امام را مي‌بوسيد. گفت: خداوند تشخيص داده او امام ما باشد. مسأله‌ي معرفت امام.
شريعتي: امروز آخرين روزي است که در اين فصل خدمت حاج آقاي بهشتي خواهيم بود. دل کندن از حاج آقاي بهشتي کار سختي است. من بسيار شيفته‌ي اخلاق و منش و تواضع ايشان شدم، ايشان از آن دست افرادي است که فطرتش پاک و دست نخورده است. همين نکته شايد باعث شده بيان ايشان دلنشين و زيبا باشد. انشاءالله به زودي باز هم در خدمت ايشان هستيم.
حاج آقاي بهشتي: از خداوند تشکر مي‌کنم که اين بنده حقير را قابل دانستند، چون گاهي حرف‌هايي که براي نماز مي‌زنم، خودم اهل عمل به آن نيستم. از استاد عزيزم حاج آقاي قرائتي تشکر مي‌کنم، که به من اعتماد کردند. از آقاي رکني و شما تشکر مي‌کنم. از بينندگان برنامه تشکر مي‌کنم، انشاءالله همچنان همه ما به سمت خدا باشيم و خداوند آينده‌اي خوشتر از حال براي ما تقدير بفرمايد. «اللَّهُمَّ ارْزُقْنَا تَوْفِيقَ الطَّاعَةِ» دعايي است که امام زمان هر روز دارند. خدايا به ما توفيق بندگي مرحمت کن. «وَ بُعْدَ الْمَعْصِيَةِ وَ صِدْقَ النِّيَّةِ وَ عِرْفَانَ الْحُرْمَةِ وَ أَكْرِمْنَا بِالْهُدَى وَ الِاسْتِقَامَةِ» به حق امام زمان پروردگارا جهان را براي تشريف فرمايي‌اش فراهم بگردان و ما را از منتظران قدومش قرار بده.
شريعتي: «والحمدلله رب العالمين و صلي الله علي سيدنا محمد و آله الطاهرين»