![]()
برنامه سمت خدا
موضوع برنامه: ارزش انسان از ديدگاه حضرت امام علي (عليه‌السلام)
كارشناس: حجت الاسلام والمسلمين لقماني
تاريخ پخش: 09-01-97
حاج آقاي لقماني: بسم الله الرحمن الرحيم
بي تو حتي بهار، پاييز است *** با تو تحويل ميشود هر سال
بتکان خانه دل ما را *** اي شکوه محول الاحوال
(قرائت دعاي سلامت امام زمان) عرض سلام و تبريک و تهنيت خدمت همه شما عزيزان دارم. سال جديد را صميمانه تبريک مي‌گويم. فرا رسيدن ماه رجب المرجب، ماه اصب، ريختن سيئات و گناهان را تبريک عرض مي‌کنم. در روز قيامت دو «أين» کجا هستند، گفته ميشود. يکي «أين الفاطميون» و ديگري «أين الرجبيون» الحمدلله همه شما به لطف خداوند هم فاطمي هستيد و هم علوي. ماه رجب ماهي است که ما توفيق پيدا کرديم، لياقت پيدا کرديم در آن قرار داريم. نهري است که در آن انسان شستشو پيدا مي‌کند و گناهانش زدوده ميشود. بسيار بايد قدر بدانيم و خدا را بر اين نعمت بي همتا شکر کنيم و فاطمي هم هستيم که اهل فاطميه هستيم و خدا را صميمانه سپاسگزار هستيم. به هر حال باز هم به اميرالمؤمنين و فاطمه زهرا(س) رسيديم.
به به از پيوند ياس و نسترن *** هم حسين اينجا شکوفد هم حسن
چهارده آيينه پاک و صيقلي *** يازده آيينه از نسل علي
مکاني که ما در آن قرار داريم، با توجه به ايام تعطيلات عيد بعضي از شما عزيزان شيفته يک سفر کوتاه زيارتي، سياحتي و معنوي هستيد. جايي است که امام صادق(ع) فرمودند: هرکس به زيارت اين آقا بيايد، مانند کسي است که قبر جدم حسين را در کربلا زيارت کرده است و امام هشتم علي بن موسي الرضا (ع) که همه ما ايرانيان بر سر سفره کرامت رضوي حضرت حاضر هستيم، فرمودند: چه خوب مکاني است اين مکان، به آن التزام و تمسک بجوييد. يعني به اين مکان برويد، بمانيد و حاجتتان را از خدا بخواهيد، خداوند با لطف و کرمش حاجت شما را مي‌دهد. اين مکان کجاست؟ مشهد اردهال! مقبره‌ي فرزند امام باقر(ع)، علي بن محمد الباقر(ع)، جايي که مقام معظم رهبري فرمودند: من به تمام امامزاده‌ها، علاقه‌مند هستم. جناب علي بن محمد باقر که جاي خود دارد.
من يک اشاره به تاريخچه اين آقا که در اين مکان آرميده‌اند بکنم و بحثم را شروع کنم. در سال 113 هجري قمري يعني دقيقاً 1326 سال قبل مردم کاشان فردي را فرستادند مدينه نزد امام باقر(ع) که يابن رسول الله، يکي از عزيزان و فرزندانتان را براي ارشاد، تبليغ و هدايت مردم اين سامان به طرف کاشان بفرستيد. مردم خدمت حضرت شرفياب شدند. امام باقر سال 113، فرمودند: بايد با جدم رسول خدا مشورت کنم. تعجب کردند، پيامبر در قيد حيات نبودند ولي از نگاه ما شيعيان اولياي الهي مرده و زنده ندارند. شب آقا رسول اکرم محمد مصطفي(ص) در عالم رؤيا به فرزند عزيزشان امام باقر فرمودند: پسرم، فرزندت علي را به طرف کاشان بفرست و بدان الآن که از او جدا شدي، ديگر او را زنده نخواهي ديد. امام از خواب بيدار شدند، بين عاطفه و وظيفه، هر پدري باشد به فرزندش علاقه دارد ولي وظيفه بود. چند روز بعد با خاندان آمدند دروازه مدينه، فرزند عزيزشان را در بغل گرفتند، بوسيدند و خداحافظي کردند. اين قضيه سال 113 اتفاق افتاد. مردم کاشان، افرادي که به نمايندگي مردم رفته بودند، فرزند امام باقر را با احترام در اين سامان و منطقه آوردند. سه سال حضرت مشغول تبليغ و ارشاد بودند. والي منطقه به حاکم خبر داد که چه نشسته‌اي که مردم شب و روز فو فوج به فرزند رسول مي‌گروند. بايد فکري کنيم. حاکم لشگر ششصد نفري در همين منطقه فرستاد و روزها شروع کردند به نبرد و کشتار همه را از دم تيغ گذراندند و نوبت به فرزند امام باقر رسيد. سال 116 سه سال بعد از ورود حضرت به اين منطقه. حضرت را به شهادت رساندند. سر او را از بدن جدا کردند، مردم شنيدند و چوب به دست براي دفاع آمدند ولي وقتي رسيدند که حضرت به شهادت رسيده بودند. اين منطقه مشهد شد. محل شهادت! مردم آمدند ديدند فرزند امام باقر، فرزند رسول خدا مظلومانه به شهادت رسيده است. با احترام کنار نهر آبي حضرت را غسل دادند و در يک قالي پيچيدند و با سلاحي که در دست داشتند حضرت را تشييع کردند، بنابر وصيت فرزند امام باقر ايشان را در اين مکان دفن کردند. شد زيارتگاه و بعد از 1326 سال هم اکنون هفته دوم مهر ماه مردم اطراف و مردم سراسر ايران براي يادبود و زنده نگه داشتن آن مراسم، چوب به دست قالي را مي‌شويند و بلند مي‌کنند و همه به طرف اين مقبره مي‌آيند و نام و ياد دردانه رسول خدا، علي بن محمد الباقر را گرامي مي‌دارند.
بسيار مناسب است جايي که ثواب زيارت امام حسين در کربلا را دارد، عزيزان در ايام عيد سري بزنند و به تعبير امام رضا (ع) التزام و تمسک بجويند. ساعتي را بمانند و عرض حاجت کنند، دعا کنند که دعايشان براي ديگران مستجاب ميشود، انشاءالله. ما امروز نايب‌الزياره همه شما سمت خدايي‌ها خواهيم بود.
ارزش انسان نگنجد از بزرگي در دهان *** ساده لوح آنکس که گويد هست انسان زير پوست
موضوع سخن ما در اين برنامه اميرالمؤمنين علي(ع) و ارزش انسان در زندگي است. همه ما از دوره نوجواني به دنبال ارزش‌ها و قيمت‌ها هستيم. گاهي اشياء، گاهي اشخاص، تفاوتي نمي‌کند. سخنم را با يک داستان شروع کنم. بهلول حمام بود. حمام را غرق کردند. حاکم وارد حمام شد. ديد بهلول در حمام است. او را صدا زد. به بهلول گفت: من چقدر ارزش و قيمت دارم؟ بهلول پاسخ داد: جناب حاکم بيست درهم ارزش داريد. حاکم ناراحت شد و با يک کلمه زشت خطاب کرد: نادان! لُنگ من بيست درهم است. خودم چقدر مي‌ارزم؟ بهلول عاقل پاسخ داد براي همين گفتم: بيست درهم، گاهي شخص خودش ارزش ندارد.
ارزش انسان به چيست؟ خدا رحمت کند همه بزرگان ما را، شهيد آيت الله سيد محمد باقر صدر بعد از پيروزي انقلاب نامه‌اي براي حضرت امام نوشتند و اين جمله را در طليعه نامه بيان کردند: ارزشي زندگي انسان به اندازه‌اي است که از فکر و وجود و زندگي خود به ديگران فايده مي‌رساند. ما چقدر ارزش داريم؟ گاهي با اشياء ارزش پيدا مي‌کنيم. کيف و کفش و ساعت و کلاه و ماشين و منزل، گاهي با صفات، با روحيات! اميرالمؤمنين علي(ع) در سخني بسيار والا فرمودند: قيمت هر انساني به مقدار عقل و دانايي اوست. چقدر انسان ارزش دارد؟ به مقداري که خردمند است. دانا و آگاه است. در آموزه‌هاي ديني و کتاب‌هاي روايي ما نوشتار و فصلي است به نام «کتاب العقل و الجهل» است. يعني افراد يا عاقل هستند يا جاهل. امروز برويم در مکتب اميرالمؤمنين زانوي ارادت و تواضع بزنيم ببينيم ما جاهل هستيم يا نه. تا بعد ببينيم ويژگي‌هاي عالم و دانا چيست؟ حضرت در يک فرازي سخناني در مورد جهل بيان مي‌کنند، از بس لذت بخش بود، من بعضي از اين فرازها را براي ايام نوروز انتخاب کردم. در يک گوشه‌ي دنج و خلوتي اينها را مرور کنيم و سال جديد را با اين سخنان همسو بسازيم. گاهي مواقع ظاهر به عالمان مي‌خورد ولي روحيه و رفتار به جاهلان!
اميرالمؤمنين فرمودند: «الجاهلٌ حيران» جاهل سر جايش نيست. حيران است. مرتب دور خودش مي‌چرخد. مي‌گردد، نميداند بايد چه کند. «الجاهل صغير و إن كان شيخا» (کنزالفوائد/ج1/ص319) جاهل کودک است گرچه مسن باشد، پير باشد. دنيا پر از کودکان کهنسال است. دختران و پسران نوجواني هستند که گاه به اندازه پدربزرگ و مادربزرگ مي‌فهمند. عقل و خرد دارند. گاهي انسان اينطور است ولي جاهل صغير است. بعد فرمودند: «الجاهل من جهل قدره» (غررالحكم، ص73) جاهل کسي است که قدر و قيمت خود را نميداند. گاهي يک نفس، گاهي يک لحظه، گاهي يک ذکر، گاهي يک لبخند، تمام زندگي انسان را احياء و زنده مي‌کند.
عمري به جز بيهوده بودن سر نکرديم *** تقويم‌ها گفتند و ما باور نکرديم
امسال باز تقويم را جديد مي‌کنيم. 1396 را برمي‌داريم و 1397 را مي‌گذاريم. اين تقويم دارد با زبان سکوت که بلندترين فرياد است، فرياد مي‌زند تو حيف هستي، مراقب باش. يک سال سپري شد. يک چشم به هم زدن!
عمري به جز بيهوده بودن سر نکرديم *** تقويم‌ها گفتند و ما باور نکرديم
حتي خيال ناي اسماعيل خود را *** همسايه با تصويري از خنجر نکرديم
بي دست و پا تر از دل خود کس نديديم. عمر سپري ميشود، ما بايد زيرک و زرنگ باشيم. پيامبر فرمودند: خدا رحمت کند کسي که قدر خود را بداند. اميرالمؤمنين فرمودند: جاهل کسي است که نميداند بايد چه کند، ولي دانا و عاقل و فرزانه به خوبي مي‌داند. جاهل کيست؟ اميرالمؤمنين فرمود: «الجاهل لا يرتدع» (غررالحکم/ص74) تا آخر خطا را مي‌رود، دست برنمي‌دارد. برنمي‌گردد. حضرت فرمودند: جاهل کسي است که امور ريز و پست و ناچيز زندگي او را فريب مي‌دهد. عشق سرعت، عشق موبايل، عشق مد، عشق لباس، عشق شهرت و قدرت، اين جاهل است. فرمودند: «الجاهل ميت و إن كان حيا» (غرر الحكم، ص 75) جاهل مرده استا گرچه به ظاهر زنده است. بعضي هستند 25 ساله مي‌ميرند و 70 ساله دفن مي‌شوند. مرده عمودي است. چون جاهل است. اجازه بدهيد اين جمله را خاص و ويژه بگويم. حضرت فرمودند: «نعمة الجاهل كروضة علي مزبلة» (مجموعهورام، ج 2، ص 17) ارزش زندگي انسان به چيست؟ حضرت فرمودند: نعمتي که جاهل دارد، حيات، زندگي، توانايي، دارايي، نعمت جاهل مثل باغي است روح افزا، دلگشا، که در کنار محل بد بو و متعفني است. عمر براي او وبال ميشود، به جاي بال. مال و سلامتي و ثروت نقمت ميشود به جاي نعمت، چون جاهل است نميداند چه بکند. ديديد بعضي‌ها بخاطر اينکه يک مقدار وضع مالي خوبي دارند سراغ چه چيزهايي مي‌روند. بعد از مدتي معتاد، سر خورده و سر شکسته مي‌شوند.
بار چندم هست من اين مطلب را مي‌گويم. خدا شاهد است الآن هم که مي‌خواهم بگويم به قدري خراش در قلب من ايجاد ميشود ولي خوب است به عنوان عبرت بدانيم. شخصي که سلامتي داشت، دارايي داشت طرف مواد مخدر صنعتي رفت. روزنامه‌ها نوشتند، يکي دو سال قبل در يکي از شهرها فرزند شيرخواره خود را از طبقه پنجم در کوچه پرت کرد. يک هفته اين طفل معصوم با مرگ دست و پنجه نرم کرد و در پايان تسليم مرگ شد. نعمت جاهل! با هديه خداوند چطور برخورد مي‌کند؟! دانايي، آگاهي، هوشياري، تمام نعمتي است که بايد قدر بدانيم. مراقب نعمت‌هاي الهي باشيم تا نقمت نشود.
اميرالمؤمنين علي (ع) فرمودند: «الجاهل يميل إلي شكله» (غررالحكم، ص423) هميشه به مثل خود ميل دارد. سراغ افراد حکيم و دانا و بصير نمي‌رود چون جاهل است و بي خرد است. بعد فرمودند: جاهل مثل صخره‌اي است که راه نفوذ آب در آن نيست. ديديد گاهي آب سنگ‌ها را مي‌شکافد. ولي جاهل سخت‌تر از سنگ است. جهل چقدر بد است و علم چقدر خوب است. عقل چقدر خوب است. جمله بعد فرمودند: درختي است که سبز نمي‌شود و ثمري نمي‌دهد. فرمودند: زميني است که گياه در آن آشکار نمي‌شود. جهالت، اجازه بدهيد در فراز پاياني سخن آنچه در اوج مي‌خواستم از سخنان اميرالمؤمنين بگويم، الآن بگويم. حضرت ارزش زندگي انسان را در اين کلام اينطور بيان مي‌کنند. صحبت ما در مورد قيمت و ارزش است. «قيمة كل امرئ ما يحسنه» (إرشاد مفيد، ج 1، ص 300) آغاز سال جديد است، ماه رجب است. فرصتي و فراغتي در زندگي داريم. اين جمله را يادداشت کنيم و صبح به صبح نگاه کنيم و از منزل خارج شويم. در ديد و بازديدهاي عيد به همديگر بيان کنيم. حکمت است، هدايت است و سعادت است. قيمت هر فردي، خانم و آقايي با هر سن و سوادي، با هر عقيده و هر سليقه‌اي، چگونه است؟ «قيمة كل امرئ ما يحسنه» قيمت هر فردي به مقدار چيزهايي است که با آنها کسب شخصيت مي‌کند، کلاس مي‌گذارد و خودش را در قاب قرار مي‌دهد. مي‌خواهد بگويد: من هستم. من بالاتر هستم. ما از صبح تا شب با چه چيزهايي مي‌خواهيم خودمان را نشان بدهيم؟ در چشم‌ها، دلبري کنيم. با کيف و کفش، با تيپ و قيافه، با گوشي موبايل، يا با سحرخيزي، با قرائت قرآن، آغاز سال جديد است تصميم بگيريم از همين امروز نکته‌اي، موعظه‌اي، عبادتي، فراتر از سال قبل داشته باشيم. خلوتي داشته باشيم.
قيمت افراد چگونه است؟ حضرت فرمودند: «ما يحسنه» به مقدار چيزهايي است که با آنها کسب شخصيت مي‌کند. حضرت در جمله ديگري فرمودند: «من کان همه ما يدخل في بطنه» کسي که صبح تا شب در طول هفته و ماه و سال تمام همت او صرف چيزهايي شود که وارد شکمش ميشود. خوردني‌ها، نوشيدني‌ها، حضرت در پايان نتيجه را بيان کردند «فقيمته ما يخرج عن بطنه» ببينيم چقدر ارزش داريم؟ ارزش انسان در نگاه اميرالمؤمنين علي(ع) چگونه است؟ حضرت فرمود: قيمت هر فردي به مقدار چيزهايي است که با آنها کسب شخصيت مي‌کند. اشياء يا اشخاص، روحيات يا رفتار، عبادات با چه چيزهايي است؟
انشاءالله خداوند به حق محمد و آل محمد اين همت والا را به ما بدهد که با چيزهايي کسب شخصيت کنيم که ماندگار باشد، هميشه و هرجا همراه ما باشد. قرائت قرآن، سکوت، تقوا، خويشتن داري، مراعات حلال و حرام الهي، دل پاک، چشم پاک، روحيه پاک، انشاءالله. هميشه و هرجا سربلند باشيد، شاد شاد شاد باشيد. به برکت صلوات بر محمد و آل محمد.
«و السلام عليکم و رحمة الله و برکاته»
قرائت صفحه 273 قرآن کريم، آيات 55 تا 64 سوره مبارکه نحل؛
«لِيَكْفُرُوا بِما آتَيْناهُمْ فَتَمَتَّعُوا فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ «55» وَ يَجْعَلُونَ لِما لا يَعْلَمُونَ نَصِيباً مِمَّا رَزَقْناهُمْ تَاللَّهِ لَتُسْئَلُنَّ عَمَّا كُنْتُمْ تَفْتَرُونَ «56» وَ يَجْعَلُونَ لِلَّهِ الْبَناتِ سُبْحانَهُ وَ لَهُمْ ما يَشْتَهُونَ «57» وَ إِذا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالْأُنْثى ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَ هُوَ كَظِيمٌ «58» يَتَوارى مِنَ الْقَوْمِ مِنْ سُوءِ ما بُشِّرَ بِهِ أَ يُمْسِكُهُ عَلى هُونٍ أَمْ يَدُسُّهُ فِي التُّرابِ أَلا ساءَ ما يَحْكُمُونَ «59» لِلَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ مَثَلُ السَّوْءِ وَ لِلَّهِ الْمَثَلُ الْأَعْلى وَ هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ «60» وَ لَوْ يُؤاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِظُلْمِهِمْ ما تَرَكَ عَلَيْها مِنْ دَابَّةٍ وَ لكِنْ يُؤَخِّرُهُمْ إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى فَإِذا جاءَ أَجَلُهُمْ لا يَسْتَأْخِرُونَ ساعَةً وَ لا يَسْتَقْدِمُونَ «61» وَ يَجْعَلُونَ لِلَّهِ ما يَكْرَهُونَ وَ تَصِفُ أَلْسِنَتُهُمُ الْكَذِبَ أَنَّ لَهُمُ الْحُسْنى لا جَرَمَ أَنَّ لَهُمُ النَّارَ وَ أَنَّهُمْ مُفْرَطُونَ «62» تَاللَّهِ لَقَدْ أَرْسَلْنا إِلى أُمَمٍ مِنْ قَبْلِكَ فَزَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُمْ فَهُوَ وَلِيُّهُمُ الْيَوْمَ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ «63» وَ ما أَنْزَلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ إِلَّا لِتُبَيِّنَ لَهُمُ الَّذِي اخْتَلَفُوا فِيهِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ «64»
ترجمه: تا آنچه را (از نعمت وبرطرف كردن سختىها) به آنان دادهايم (بخاطر شرك ورزى) ناسپاسى كنند، پس كامياب شويد كه به زودى خواهيد دانست (سزاى كفران و شرك شما چيست؟) و (مشركان) سهمى از آنچه را ما روزى آنان كردهايم براى بتهايى قرار مىدهند كه هيچ نمىدانند. به خدا سوگند حتماً از آنچه افتراء مىبنديد بازخواست خواهيد شد. وبراى خداوند دختران را قرار مىدهند، در حالى كه او (از فرزند داشتن) منزّه است، ولى براى خودشان آنچه را (از پسران) كه علاقه دارند (قرار مىدهند.) و هرگاه يكى از آن مشركان به دختر دارشدن بشارت داده شود، صورتش از غصّه سياه مىشود، در حالى كه خشم خود را فرو مىبرد. بخاطر بشارت تلخى كه به او داده شده، از ميان مردم متوارى مىشود (درمانده است كه) آيا اين دختر را همراه با ننگ و خفت نگاه دارد يا او را در خاك پنهان كند. بدانيد كه چه بد قضاوت مىكنند. براى كسانىكه به آخرت ايمان ندارند صفات زشت است، ولى براى خداوند صفاتِ برتر است و اوست خداوند عزيز و حكيم. و اگر خداوند مردم را بخاطر ستمشان مؤاخذه و عذاب كند، هيچ جنبندهاى را روى آن (زمين) باقى نمىگذارد وليكن (سنّت خداوند بر مهلت دادن است و) كيفر آنان را تا زمان معينى به تأخير مىاندازد، پس همينكه اجلشان فرا رسد نمىتوانند نه ساعتى پس و نه ساعتى پيش افكنند. ومشركان، آنچه را براى خود نمىپسندند براى خدا قرار مىدهند و زبانشان به دروغ مىگويد كه نيكوتر براى آنان است. حقا كه آتش براى آنان است وآنان (به سوى آن) پيشگامانند. به خدا سوگند كه همانا ما به سوى امّتهاى پيش از تو (نيز) پيامبرانى فرستاديم، پس شيطان كارهاى (ناپسند) ايشان را برايشان زيبا جلوه داد، پس (آن شيطان) امروز نيز سرپرست آنهاست و براى آنان عذاب دردناكى است. وما كتاب (آسمانى قرآن) را بر تو فرو نفرستاديم مگر براى اينكه آنچه را در آن اختلاف كردهاند براى آنان روشن بيان كنى و (اين كتاب) براى گروهى كه ايمان مىآورند مايهى هدايت و رحمت است.