![]()
برنامه سمت خدا
موضوع برنامه: سيري در نهج‌البلاغه اميرالمؤمنين علي(ع)، خطبه 141
كارشناس: حجت الاسلام والمسلمين حسيني قمي
تاريخ پخش: 21- 08-98
شريعتي: بسم الله الرحمن الرحيم، اللهم صل علي محمد و آل محمد و عجل فرجهم.
السلام عليک يا رسول الله...
بر چهره‌ي تو نقش تبسم هميشگي *** در چشم‌هاي تو غم مردم هميشگي
دريايي و نمايش آرامشي ولي *** در پهنه‌ي دل تو تلاطم هميشگي
در وسعتي که عطر سکوت تو مي‌وزد *** باراني از ترانه و ترنم هميشگي
با حکمت ظريف تو ما بين عقل و عشق *** سازش هميشگي و تفاهم هميشگي
خورشيد جاودانه‌ي اشراق روي توست *** سرچشمه‌ي مکارم الاخلاق خوي توست
«صلي الله عليک يا رسول الله» سلام مي‌کنم به همه دوستان عزيزم، بيننده‌هاي خوب و گرانقدرمان، به سمت خداي امروز خيلي خوش آمديد. انشاءالله هرجا هستيد خداوند متعال پشت و پناه شما باشد. حاج آقاي حسيني قمي سلام عليکم و رحمة الله، خيلي خوش آمديد. ايام مبارک باشد.
حاج آقاي حسيني قمي: سلام عليکم و رحمة الله، عرض سلام و ارادت خالصانه خدمت همه بينندگان عزيز دارم. ايام خجسته و مبارکي است، در آستانه‌ي ولادت حضرت خاتم الانبيا و امام صادق (ع)، انشاءالله از برپايي مراسم جشن و شادي باشکوه و شرکت در اين مراسم غفلت نکنيم. درست است به روز جمعه افتاده است ولي از تشکيل و شرکت در مراسم غفلت نکنيم.
شريعتي: امروز هم مهمان نهج‌البلاغه شريف هستيم و در مورد رد مظالم هم صحبت خواهيم کرد.
حاج آقاي حسيني قمي: انشاءالله به موضوع رد مظالم مي‌پردازيم و پيام‌هاي فراواني بود که اين سؤالات را دسته بندي کردم و پاسخ خواهم داد. يک مقدمه‌اي از نهج‌البلاغه حضرت از خطبه 141 مي‌خوانم. مرحوم آيت الله بهجت مي‌فرمودند: شما وقتي نهج‌البلاغه مي‌خوانيد ديگر مردم پاي منبر شما نيستند و پاي منبر اميرالمؤمنين نشستند، حيف است ما از اين منبر فاصله بگيريم. «فَمَنْ آتَاهُ اللَّهُ مَالًا» هرکس خدا به او ثروت و پولي داده وظيفه دارد در اين پنج مسير هزينه کند. يکوقتي گفتم که يکجايي رفته بوديم ديديم خانه و زندگي طرف خيلي عالي است، لوستر خانه چهل چراغ بود، گفتم: اين لوستر چند؟ گفت: حاج خانم چند؟ حاج خانم گفت: چهارصد ميليون! گفتم: يک بيمار سرطاني هست کمک نياز دارد. گفت: به من مي‌گويي، به کساني بگو که دستشان به دهانشان مي‌رسد. زندگي ما معمولي است. حضرت مي‌فرمايد: هرکس خدا به او ثروتي داده 1- «فَلْيَصِلْ بِهِ الْقَرَابَةَ» به خويشاوندانش رسيدگي کند.
بارها عرض کرديم اگر ما حواسمان به خويشاوندانمان بود، نبايد اينقدر گرفتار در جامعه باشد. فرمود: براي رسيدن به پدر و مادر، ولو دو سال بايد راه بروي، برو. يک سال راه برو براي اينکه به خويشاوندان و ارحامت برسي. من يکوقت به مراکزي که بزرگسالان را نگهداري مي‌کردند، رفتم. از مدير مرکز پرسيدم، ايشان مي‌گفت: طرف پدر و مادرش را در خانه بزرگسالان گذاشته، مي‌گوييم: يک زنگي به اين پدر و مادر بزنيد، حالشان خوب شود، صبح اول وقت يک صحبتي با پدر و مادرتان بکنيد تا روحيه‌شان خوب شود، بچه مي‌گويد: چرا مزاحم من مي‌شويد؟ من هزار تا کار دارم. بارها گفتيم صله رحم يعني يک کاري براي کسي بکن. اگر توانايي داري گرفتاري‌اش را برطرف کن.
2- «وَ لْيُحْسِنْ مِنْهُ الضِّيَافَةَ» مهماني بکند، مهماني هم مي‌توانند ارحام و خويشاوندان باشند، هم فقرا باشند و هم اغنياء باشند. 3- «وَ لْيَفُكَّ بِهِ الْأَسِيرَ وَ الْعَانِيَ» اسيري را آزاد کند. اسير غم، کسي که در رنج و گرفتاري است. کسي را از غم و غصه عالم نجات بدهد. 4- «وَ لْيُعْطِ مِنْهُ الْفَقِيرَ وَ الْغَارِمَ» به فقرا برسد، به غارمين و بدهکار برسد. 5- «وَ لْيَصْبِرْ نَفْسَهُ عَلَى الْحُقُوقِ وَ النَّوَائِبِ» حقوق واجب مالي را بپردازد. اينقدر تعلقش سنگين نباشد که حاضر نباشد خمس و زکات مالش را بدهد. کفارات و رد مظالم بدهد. جدا شدن از مال خيلي مشکل است، مشهد حرم امام رضا منبر بودم، حديثي در مورد بخل خواندم، گفتم: دادن مال سخت‌ترين آزمون است. آقايي گفت: راست مي‌گوييد، از مال گذشتن حتي از جان گذشتن سخت‌تر است. گفت: هشت سال دوران دفاع مقدس خط مقدم جبهه بودم و جانم در طبق اخلاص بود. الآن سي سال از جنگ گذاشته و وضع مالي خوبي دارم ولي از مالم حاضر نيستم بگذرم. لذا حضرت مي‌فرمايد: حقوقي که واجب است بپردازد، در بحث واجبات و خمس و زکات، زکات که اجازه مجتهد ندارد، چند درصد جامعه ما زکات مال مي‌دهند. الآن عده‌اي از مراجع مي‌گويند: اگر مالي از شما اضافه آمد، بعد از يکسال، سي‌ام آبان شروع به کاري و درآمد کردي تا سي آبان سال بعد هرچه خواستي در حد شأن خودت خرج کن، مسافرت برو، جهيزيه بده، سيسموني بده، سي آبان سال آينده اگر اضافه نيامد که هيچ، اگر کم آوردي بايد به شما کمک کنند. اگر اضافه آمد هشتاد درصد از اضافه براي خودت و بيست درصدش را خمس بده. اگر همين پول پاقي ماند ديگر به آن خمس تعلق نمي‌گيرد مگر اينکه دوباره اضافه شود. هشتاد درصد براي خودت و بيست درصد را، نصفش را به سادات فقير و نصفش را خرج دين يا سهم امام بده. براي اينکه بدانيم ما الآن تعلق‌مان به مال دنيا زياد است يا وسوسه است که به چه کسي بدهيم؟ کجا خرج مي‌کنند، عده‌اي از مراجع مثل آيت الله العظمي صافي گلپايگاني، آيت الله سيستاني، مرحوم آيت الله العظمي خويي، مرحوم آيت الله العظمي تبريزي، مي‌فرمايد: سهم سادات را خودت بده. سهم امام هم شک داري، برو پيش مرجع تقليد و بگو: شما به من معرفي کنيد، کجا مي‌خواهيد هزينه کنيد؟ اينطور نيست که سهم امام زمان(ع) فقط خرج حوزه‌ها شود. تمام بيمارستان‌ها و جهيزيه‌ها، کمک به زلزله زده‌ها از سهم امام زمان هست. بايد يقين کنيم که اگر دادي خدا برکاتش را اضافه مي‌کند. اينها ايمان و باور نياز دارد. «ابْتِغَاءَ الثَّوَابِ فَإِنَّ فَوْزاً بِهَذِهِ الْخِصَالِ» اگر کسي اين پنج مسير را رفت، صله ارحام، مهماني مؤمنين، نجات گرفتارها و بيچاره‌ها، دادن به فقير و بدهکارها، حقوق شرعي را اگر انجام داد، «شَرَفُ مَكَارِمِ الدُّنْيَا وَ دَرْكُ فَضَائِلِ الآْخِرَةِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ» تمام مکارم دنيا و فضايل آخرت را با هم بدست آورده است.
سلمان يک شخصيت استثنايي است که اگر کل هفته هم در مورد ايشان صحبت کنيم باز هم حقي که ايشان بر گردن ما دارند را ادا نمي‌کنيم. يک کتابي به نام «سلمان فارسي» براي مرحوم علامه سيد جعفر مرتضي(ره) است که ايشان سي سال پيش نوشتند. ايشان در مورد سلمان فارسي چه نوشتند. مردم بدانند که چه شخصيت بزرگي است. ايشان 250 کتاب نوشته است که چاپ شده است. از روي اين کتاب‌ها بنويسيم دست ما مي‌افتد. 250 کتاب با تحقيق نوشته است. 35 جلد سيره‌ي پيامبر و 54 جلد سيره علوي و 12 جلد سيره امام حسن و 24 جلد سيره امام رضا را نوشتند. سيره امام رضا دارند، سيره امام صادق دارد، سيره امام جواد دارد. فقط 130 جلد ايشان سيره ائمه را نوشته است. ما واقعاً مديون اين عالمان بزرگ هستيم. در جنگ 33 روزه صهيونيست‌ها به لبنان تمام آثار ايشان از بين رفت. خانه ايشان را شناسايي کرده بودند و هرجا مي‌رفتند، ايشان را با موشک مي‌زدند. تمام آثارش را از بين بردند. همه را از نو شروع کرد. وقتي به ايشان گفته بودند: خيلي ناراحت هستيد که آثار شما از بين رفته است. ايشان فرمود: بله ولي با شادي و شادکامي پيروزي مقاومت ناراحتي من برطرف شد.
يک کسي به خانه سلمان فارسي آمد و ديد چيزي در خانه او نيست. تعجب کرد و گفت: «ما في بيتک الا ما اري» واقعاً در خانه‌ات همين است؟ زندگي‌ات اينقدر ساده است؟ سلمان گفت: لوازم داشتيم ولي بناست به منزل ديگري منتقل شويم به آنجا فرستاديم. اين فکر کرد سلمان قصد اسباب کشي دارد، گفت: کجا؟ سلمان گفت: منزلي که گردنه‌هاي سختي در پيش دارد. آنجا اسباب کشي کرديم. يک روايت ديگر هم ايشان از امام صادق نقل کردند، گفتند: چقدر سلمان سلمان مي‌گوييد؟ فرمود: اولاً نگوييد سلمان فارسي، سلمان محمدي! امام صادق فرمود: بخاطر سه ويژگي اوست که دائم سلمان سلمان مي‌کنم، 1- ميل اميرالمؤمنين را بر ميل خود مقدم مي‌داشت و جزء اصحاب خاصي است که از اميرالمؤمنين فاصله نگرفتند آن روزي که همه اميرالمؤمنين را تنها گذاشتند. 2- سلمان فقرا را دوست داشت. 3- به علم و عالم علاقه داشت. امام صادق يکي از دلايلي که به سلمان علاقه داشتند و زياد نام سلمان را مي‌بردند، حبّ او به فقرا بود.
درست است ما وظايفي داريم و بايد صدقه مستحبي بدهم، بياييم رد مظالمي که تقريباً مي‌شود گفت: امکان ندارد کسي مظالم بر گردنش نباشد. بالآخره ما در بچگي مال کسي را از بين برديم، کرايه نداده باشيم. پولي کم داده باشيم. اين فرصت ماه ربيع را از مراجع تقليد اجازه گرفتيم که تا پانصد هزار تومان تا پايان ماه ربيع را رد مظالم بدهند. سؤالاتي که براي مردم پيش آمده را پاسخ بدهم.
سؤال اول؛ گفتند: اينقدر به پرداخت رد مظالم اصرار داريد، واجب فوري است؟ بله واجب فوري است و قابل تأخير نيست. اگر کسي بر گردنش هست و فکر مي‌کند بدهي دارد، خودش و وارثش را نمي‌شناسد، واجب فوري است. مثل توبه، رد مظالم واجب فوري است. همين الآن بايد پرداخت نه بعد از برنامه.
سؤال دوم؛ پرسيدند آيا به ارحام مي‌شود پرداخت کرد؟ بله حتماً به ارحام بدهيد. ارحام مقدم هستند، در صدقات مستحبي و رد مظالم مقدم هستند البته به کسي که واجب النفقه هستند نمي‌توانيم بدهيم. به پدر و مادر و بچه‌ها نمي‌توانيم بدهيم. اينها واجب النفقه ما هستند. همسر، اولاد، پدر و مادر من واجب النفقه من هستند و نمي‌شود از رد مظالم براي آنها خرج کرد. يکوقت هست من نمي‌توانم نفقه آنها را تأمين کنم و توان تأمين زندگي پدر و مادر و اولادم ولو واجب النفقه من هستند را ندارم، اينجا اشکال ندارد به پدر و مادر يا اولادت بدهي.
سؤال سوم؛ پرسيدند: يک نفر مي‌تواند پانصد هزار تومان براي خودش بدهد، براي پدرش بدهد، براي بچه‌اي که از دنيا رفته بدهد؟ مثلاً تا دو ميليون تومان بدهد؟ بله، اشکالي ندارد. مي‌تواند به نيت افراد ديگر و کساني که از دنيا رفتند هم بدهد.
سؤال چهارم؛ گفتند: من درآمدي ندارم، مي‌توانم با رضايت همسرم، از همسرم پول بگيرم و رد مظالم بدهم؟ بله، بسيار کار خوبي است. خواهش کرديم که آقايان بزرگوار حتماً پولي در اختيار فرزندانشان بگذارند، يا خودشان و همسرانشان، يک آقايي از طرف خودش و همسرش و فرزندانش مظالم بدهد. يا خودش بدهد يا همسرش بدهد. در روايتي هست که پيامبر خدا صحبت مي‌کردند، آخرين لحظات زندگي ايشان بود، زبان حضرت بند آمد و ديگر صداي حضرت شنيده نشد، سفارش به همسران و زنان بود. «حتي تَلَجلجَ لسانه و خفي صوته» پيامبر مشغول صحبت بودند که يکباره زبان حضرت بند آمد و آخرين کلمات سفارش به همسران بود.
سؤال پنجم؛ گفتند: مي‌شود به جاي پول مواد خوراکي بدهيم؟ برنج بدهيم؟ اگر شما آن چيزي که به گردنت است، برنج بوده و او را نمي‌شناسي برو برنج بده اما اگر غير از اين است نه، بايد پول بدهيم. اگر آن ماده خوراکي را از بين بردي همان را بده اما اگر غير از اين است پول از همه بهتر است.
سؤال ششم؛ پرسيدند که به سادات از فقرا هم مي‌شود داد؟ اگر سيد فقير باشد اشکال دارد؟ اشکالي ندارد، به فقيري که مي‌خواهيد بدهيد سادات باشد يا غير سادات، مثل خمس نيست.
گفتند: به کسي قرض داديم. کسي گرفتاري داشته و به او قرض داديم. مي‌دانيم نمي‌تواند پرداخت کند. آيا مي‌شود آن قرض را به عنوان رد مظالم حساب کنيم؟ بگوييم: تسويه شد؟ فرمودند: اشکالي ندارد فقط به کسي که به ما بدهکار است بگوييم: شما به ما وکالت بده که ما اين را بابت رد مظالم حساب کنيم. يا بگويد: من يک بدهي دارم، بابت همان با شما حساب مي‌کنم، شما وکالت بده من بابت همان حساب مي‌کنم.
سؤال کردند کفارات را مي‌شود به واجب النفقه داد؟ کفارات را نمي‌شود به واجب النفقه داد.
سؤال بعدي اينکه فقير کيست؟ دولتي‌ها مي‌گويند: شصت درصد مردم زير خط فقر هستند. فقير اين نيست که رو به قبله خوابيده باشد. هرکس درآمد زندگي يک سال را ندارد، هشتش گرو نه است. معطل زندگي است. فقير کسي است که درآمد کمي دارد.
گفتند: مي‌شود رد مظالم را به خيريه‌ها داد؟ اگر آن خيريه پول را به فقرا مي‌دهند، اشکالي ندارد. اگر به فقير پول مي‌دهند اشکال ندارد. مقدم است که خودمان بدهيم و فقرا را شناسايي کنيم و خودمان بدهيم. سؤال کردند: براي خريد جهيزيه مي‌شود؟ اشکال ندارد به خودش بدهيم برود جهيزيه بخرد و مانعي ندارد.
سؤال کردند: بعد از ماه ربيع هم مي‌شود اين کار را کرد؟ اجازه‌اي که ما گرفتيم تا سقف پانصد هزار تومان تا ماه ربيع است و بعد از ماه ربيع دوباره بايد از دفاتر مراجع اجازه بگيرند. سؤال کردند: مبلغ کمي براي رد مظالم مي‌خواهيم بدهيم، مثلاً پنج هزار تومان است. اشکال ندارد در صندوق کميته امداد بياندازيم؟ اگر مطمئن هستيد کميته امداد اين پول را به فقير مي‌دهد، اشکال ندارد.
سؤال کردند: مي‌شود پول ندهيم، يک ذره قرآن بخوانيم؟ دعا خواندن و قرآن خواندن خوب است. اما اگر بدهي مالي داريد، آينه ماشين همسايه را شکستي، ده بار ختم قرآن هم بکني پول آينه نمي‌شود. اگر واقعاً ندارند بايد دعا کنند و قرآن بخوانند و خوب است. وصيت کنند و بنويسند شايد اهل خيري پيدا شد و کاري انجام داد. نکته ديگر اينکه از ائمه جماعات، کساني که در مساجد دنبال کار خير هستند اعلام کنند تا آخر ماه ربيع به مردم توصيه و سفارش کنند، بگذارند خود مردم بروند درگير شوند و فقرا را شناسايي کنند و رد مظالم بدهند.
شريعتي: امروز دوستان صفحه 223 قرآن کريم را تلاوت کنند. در پرداخت رد مظالم نياز نيست که به فقير بگوييم: اين رد مظالم است؟
حاج آقاي حسيني قمي: نه، حتي در خمس و سهم امام و زکات نبايد گفت. بسيار آبرومندانه باشد. اگر عزيزان مقلد مقام معظم رهبري هستند، مقلد آيت الله العظمي صافي گلپايگاني، آيت الله العظمي وحيد خراساني، آيت الله العظمي سيستاني، آيت الله العظمي مکارم شيرازي، آيت الله العظمي شبيري زنجاني، ديگر مزاحم دفاتر اين بزرگواران نشوند و يقين داشته باشند که تا ما از اين بزرگواران نشنيده باشيم دين کسي را بر گردن نمي‌گيريم. رد مظالم واجب فوري است و فوري بايد پرداخت کرد. تقريباً همه ما مظالم بر گردن داريم. بهترين کار خير براي درگذشتگان همين است. روايت داريم «ارحموا موتاکم بالصدقه» به گذشتگان خود رحم کنيد با صدقه. نماز ليلة الدفن خيلي خوب است ولي مقدمش صدقه است. در روايت داريم «ان الله لا يرفع اليه دعاء عبدٍ» خداوند دعاي کسي که «عِنْدَهُ مَظْلِمَةٌ لِأَحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ» حق الناس بر گردنش باشد را مستجاب نمي‌کند.
مظالم دولتي هم يادآوري کنم. مظالم دولتي هم محدود به پانصد هزار تومان است يا نه؟ مظالم دولتي يعني من ماشيني از دولت را از بين بردم. از وسايلي استفاده کردم، يک چيزي را از بين بردم. آن ديگر محدود به پانصد هزار تومان نيست. اگر من يک ماشين صد ميليوني از دولت را از بين بردم و بعد نگذاشتم کسي متوجه شود. اين ديگر محدود به پانصد هزار تومان نيست و من بايد دِين دولتي را بپردازم.
شريعتي: يک حساب شبا هست که در سايت برنامه قرار داد. شما بايد در آن بانک حساب داشته باشيد و به صندوق مراجعه کنيد، از حساب شما برداشت مي‌کنند و به شماره حسابي که دولت داده پرداخت مي‌کنند.
حاج آقاي حسيني قمي: خداوند وقتي فرمان داد بين سلمان و ابوذر عقد اخوت برقرار کردند، پيامبر فرمود: براي شما عقد اخوت مي‌خوانم ولي اباذر تو نبايد با سلمان مخالفت کني. يعني در عين اينکه هردو برادر هستند ولي برادر بزرگ که همه بايد به حرفش گوش کنند سلمان است. گفتيم: ايمان ده درجه دارد و بالاترين درجه براي سلمان است.
شريعتي: «والحمدلله رب العالمين و صلي الله علي محمد و آله الطاهرين»