![]()
حجت الاسلام والمسلمين فرحزاد – سيري در صحيفه سجاديه، (شرح دعاي هفدهم، شناخت شيطان)
برنامه سمت خدا
موضوع برنامه: سيري در صحيفه سجاديه، (شرح دعاي هفدهم، شناخت شيطان)
كارشناس: حجت الاسلام والمسلمين فرحزاد
تاريخ پخش: 30-02- 98
شريعتي: بسم الله الرحمن الرحيم، اللهم صل علي محمد و آل محمد و عجل فرجهم.
شعر من، واژه من، لُبّ کلامم حسن است *** شب سلامم حسن و صبح سلامم حسن است
با حسن زنده و با عشق حسن خواهم مرد *** حُسن مطلع حسن و حُسن ختامم حسن است
هرکسي زنده به عشق است نميرد هرگز *** زنده‌ي عشق منم، رمز دوامم حسن است
مثل رودم که حسن ذکر قعود است مرا *** مثل کوهم که شب و روز قيامم حسن است
سر من سبز، زبان سرخ، سرم هم برود *** ايها الناس بدانيد امامم حسن است
سلام به امام مجتبي کريم اهل‌بيت، سلام مي‌کنم به همه بيننده‌ها و شنونده‌هاي خوبمان، ايام و ميلاد با سعادت امام حسن مجتبي بر همه مبارک باشد. طاعات و عبادات شما قبول باشد. حاج آقاي فرحزاد سلام عليکم، خيلي خوش آمديد. ايام را تبريک مي‌گويم.
حاج آقاي فرحزاد: عرض سلام دارم خدمت جنابعالي و بينندگان و شنوندگان عزيز. آرزوي قبولي طاعات و عبادات براي همه را داريم. از صميم دل ولادت سرتاسر نور کريم اهل‌بيت، اولين فرزندي که دل اميرالمؤمنين و حضرت زهرا و پيغمبر را با قدمش شاد کرد را تبريک مي‌گويم. پيغمبر فرمود: «الحسن هدية من رب العالمين» هديه‌اي است که پروردگار عالمين به ما مرحمت کرد، انشاءالله مبارک باشد. گاهي پيام‌ها را که مي‌خوانم واقعاً شرمنده مي‌شوم. در مورد حضرت خديجه(س) هفته گذشته چند بار خواهش کرديم که براي حضرت مجلس بگيرند يا اطعام بدهند و سور بدهند. الحمدلله شايد درصد کمي به ما پيام دادند و غير پيام هم خيلي‌ها با واسطه گفتند که براي حضرت خديجه اطعام دادند يا مجلس گرفتند. قطعاً بدانيد خدمت به حضرت خديجه(س) دل پيغمبر را بسيار و دل فرزندش حضرت زهرا و بچه‌هايش را خيلي شاد مي‌کند. با کساني که به جمکران آمده بودند، مصاحبه شده بود که شما چند درصد از درآمدت را حاضر هستي خرج دين کني؟ اکثراً گفتند: ما حال چنين کاري نداريم. ولي بعد گفتند: ما مي‌شناسيم خانمي که همه زندگي و سرمايه و هستي‌اش را در راه دين خرج کرده است و آن حضرت خديجه کبري(س) است.
پيام‌هاي متعددي رسيده که شما که مي‌گوييد: خانم‌ها طلاي خود را براي حضرت خديجه بدهند، چرا شما اين کار را نمي‌کنيد؟ اين سؤال خوبي است. وقتي من به منزل برگشتم از برنامه سمت خدا، خانمم گفت: بايد افطار مفصل براي حضرت خديجه بدهي. گفتم: افطار بماند، حاضر هستم مرا قرباني براي حضرت خديجه کني. يکي از کارشناسان سمت خدا، بالاي پنجاه درصد، در ماه خبر دارم به نيازمندان و زيردستان کمک مي‌کنند. يک موقعي يکي از عزيزاني که واعظ و روحاني هستند، فرمودند: محله ما اطراف کاشان است، معمولاً براي نماز عيد فطر افراد زيادي جمع مي‌شوند. براي نماز عيد رفتيم، مسجد نداشت. فراخوان داديم، گفتيم: به اين مسجد کمک کنيد، براي خودتان است. چهل ميليوني پول دادند و امکانات و وام دادند، من از خانم‌ها خواهش کردم شما هم يک کمکي بکنيد که براي آخرت شما مي‌ماند. آمديم وقتي پول‌ها جمع شد، ديدم فقط سه نفر از خانم‌ها کمک کردند. يا انگشتر و دستبند دادند. اسم‌هايشان را که درآورديم، ديدم يکي خانم خودم، يکي دختر خودم و يکي عروس خودم است. يعني حرف‌هاي ايشان فقط در اين سه خانم اثر کرده بود. من به قدري از اين برنامه خوشحال شدم يک هديه قابلدار براي اين سه خانم فرستادم. اميدواريم اين موج ادامه‌دار باشد. حضرت علي(ع) فرمود: «مَنْ أَيْقَنَ بِالْخَلَفِ جَادَ بِالْعَطِيَّة» (تحف العقول/ص111) يعني کسي باور کند آنچه براي خدا و حضرت خديجه و اهل‌بيت خرج مي‌کند، قطعاً در دنيا و آخرت بي جواب نمي‌گذارند. مخصوصاً مادران اهل‌بيت که رويش حساس هستند و در غربت و گمنام هستند. آقاي رفيعي فرمودند: مقام معظم رهبري سه بار در صحبتشان فرمودند: حضرت خديجه در غربت قرار گرفته، مظلوم واقع شده و بايد از اين غربت و مظلوميت دربيايد.
شريعتي: حضرت خديجه‌اي که جان و مالش را براي پيشرفت و اعتلاي اسلام گذاشت، انشاءالله لبخند مادرانه حضرت و لبخند پدرانه اسلام شامل حال همه آنهايي شود که در راستاي اعتلاي نام حضرت خديجه گام برداشتند. در محضر صحيفه امام سجاد(ع) هستيم، امروز دعاي هفدهم را با هم مرور خواهيم کرد.
حاج آقاي فرحزاد: بسم الله الرحمن الرحيم، الحمدلله رب العالمين، اللهم صل علي محمد و آل محمد و عجل فرجهم.
دعاي هفدهم، درباره‌ي امام سجاد(ع) نقل شده که هروقت مي‌خواستند به خدا پناهنده شوند از شر شيطان و وسوسه‌هاي شيطاني اين دعا را تلاوت مي‌کردند. «اللَّهُمَّ إِنَّا نَعُوذُ بِكَ مِنْ نَزَغَاتِ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ» خدايا ما به تو پناه مي‌بريم از وسوسه‌ها، فتنه انگيزي‌هاي شيطان که دائم تلنگر مي‌زند و بني آدم را رها نمي‌کند. «وَ كَيْدِهِ وَ مَكَايِدِهِ» حيله‌ها و مکرها و نقشه‌هاي شيطان که دائم به تو پناه مي‌بريم. «وَ مِنَ الثِّقَةِ بِأَمَانِيِّهِ وَ مَوَاعِيدِهِ وَ غُرُورِهِ وَ مَصَايِدِهِ» خدايا به تو پناه مي‌بريم از اينکه ما اطمينان کنيم به وعده‌هاي شيطان، چون شيطان وعده‌هاي دنيايي و تو خالي و پوچ مي‌دهد. از اينکه ما مطمئن شويم به آرزوهايي که به ما القاء مي‌کند، بفهميم اين دام شيطان است، خدايا به تو پناه مي‌بريم. «وَ أَنْ يُطْمِعَ نَفْسَهُ فِي إِضْلَالِنَا عَنْ طَاعَتِكَ» خدايا به تو پناه مي‌بريم از اينکه طمع کند ما را از طاعت تو گمراه کند و به بيراهه ببرد. «وَ امْتِهَانِنَا بِمَعْصِيَتِكَ» خدايا به تو پناه مي‌بريم که معصيت را در نظر ما پست و کوچک نشان بدهد. حديث داريم معصيت براي مؤمن مثل کوه سنگين است.
براي آدم‌هاي منافق و شرور مثل پشه و مگسي است که ويز مي‌کند و رد مي‌شود، لذا حضرت مي‌فرمايد: ما به خدا پناه مي‌بريم از شر شيطان که معصيت را در نظر ما کوچک نشان ندهد که راحت معصيت کنيم. «أَوْ أَنْ يَحْسُنَ عِنْدَنَا مَا حَسَّنَ لَنَا» يا اينکه کارهاي زشت را نزد ما زيبا جلوه بدهد. گاهي کار به ظاهر خوب است ولي باطنش خراب است و ريا است. خدايا به تو پناه مي‌بريم از اينکه کارهاي زشت را نزد ما زيبا نشان بدهد. «أَوْ أَنْ يَثْقُلَ عَلَيْنَا مَا كَرَّهَ إِلَيْنَا» يا چيزي که براي ما زشت و بد است، براي ما سنگين نشان بدهد که ما آن کار زشت را انجام ندهيم. «اللَّهُمَّ اخْسَأْهُ عَنَّا بِعِبَادَتِكَ» خدايا شيطان را از ما طرد کن و دور کن با بندگي خودت، يعني عبادت و بندگي خدا باعث مي‌شود شيطان دور شود. «وَ اكْبِتْهُ بِدُءوبِنَا فِي مَحَبَّتِكَ» چه چيزي بيني شيطان را به خاک مي‌مالد و خوار و ذليل مي‌کند؟ استقامت و پايداري در محبت خدا. اينکه ما خدا را دوست داريم، خدا ما را دوست دارد، اين پيوند محبت شيطان را خوار و ذليل مي‌کند. «وَ اجْعَلْ بَيْنَنَا وَ بَيْنَهُ سِتْراً لَا يَهْتِكُهُ» خدايا بين ما و شيطان يک پرده و حجابي بيانداز که نتواند از آن پرده رد شود و سراغ ما بيايد. «وَ رَدْماً مُصْمِتاً لَا يَفْتُقُهُ» بين ما و شيطان يک سدّ محکم قرار بده که قابل شکافتن نباشد. ارتباط ما کامل قطع شود.
اين بحث شيطان را خيلي‌ها دوست دارند. شيطان شناسي و دشمن شناسي خوب است. چند نکته را در مورد شيطان عرض کنم. اول اينکه ما سه نوع شيطان داريم. شيطان جني، شيطان انسي و شيطان دروني. شيطان جني همان ابليس است که سر دسته شياطين است و از جن هم هست. اجنه غلط است، اجنه جمع جنين است. بعضي اشتباه مي‌گويند. جِن خودش جمع است مثل انس، انس به انسان‌ها مي‌گويند و جن به کساني که نژادشان جن است. شيطان جزء جن است و اعوان و انصار زياد دارد. مثل طاغوتي که مشاور و وزير دارد، شيطان در همه‌جا نماينده دارد. آيت الله مجتهدي فرموده بودند: شياطين همه يک جور نيستند، شيطان يک کسي حجت الاسلام است، شيطان کسي آيت الله است. شياطين هم مراتب دارند، حديث داريم هر انساني که متولد مي‌شود يک شيطان جن هم خدا درست مي‌کند و کنارش هست. يک نوع شيطان، شيطان جن است که ابليس و اعوان و انصار و شياطين بروني هستند. يک نوع شيطان، شيطان انسي است. شيطان انسي، هر انساني که کار شيطاني و رفتار شيطاني دارد، انديشه و القائات شيطاني به ديگران مي‌کند ولي در قالب انسان دو پا، شيطان انسي است. «وَ كَذلِكَ جَعَلْنا لِكُلِ نَبِيٍ عَدُوًّا شَياطِينَ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ» (انعام/112) يعني ما براي هر پيغمبري دشمنان قرار داديم، شياطين انسي و شياطين جني، شياطين جني چه کساني هستند؟ طاغوت‌ها، شمرها، يزيدها، بلکه اينها شايد قوي‌تر از شيطان باشند و گاهي به شيطان هم درس بدهند.
استاد بزرگواري داشتيم شاگرد مرحوم قاضي بود، مي‌فرمودند: همين ادرار کردن سلطان سلاطين است، يعني سلطان سلاطين هم باشد، ادرارش مي‌گيرد بايد بدود. لذا شياطين انسان هم مهم هستند. افرادي که دعوت به بدي‌ها مي‌کنند، ما که سر انس و جن بودنش دعوا نداريم. مصداق مهمش طاغوت‌هاست. دوستان ناباب، رفقاي ناباب، اينها از هر شيطاني پليدتر هستند. يعني قشنگ رابطه برقرار مي‌کنند، ما را به اعتياد و گناه و معصيت و خلاف و دزدي و سرقت مي‌کشاند. مثنوي مي‌گويد:
اي بسا ابليس آدم روي که هست *** پس به هر دستي نبايد داد دست
انسان دوپايي که شيطان است، فراوان به سمت آتش مي‌کشد. پس يک شيطان جني نامرئي است که ديده نمي‌شود ولي القاء و تفکرات بد مي‌کند. يک شيطان انسي است که دو پا است و انسان است و ممکن است اطرافيان ما باشند، نزديکان ما باشند. سومين شيطان که درون خود ماست، يعني براي هر انساني از مؤمن و غير مؤمن ممکن است باشد، خود نفس ماست. يعني اين نفس اماره‌اي که قسمت پايين وجود انسان هست، اين هم دعوت به شر و بدي مي‌کند، «إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوء» يعني فقط کار همان شيطان را مي‌کند. مرحوم بهاءالديني گاهي شوخي مي‌گفتند که شيطان خودت هستي، برو خودت را اصلاح کن. يعني ما گاهي اينقدر به شيطان بيروني بد و بيراه مي‌گوييم، چنين و چنان مي‌کنيم، از خودمان غافل هستيم و يک شيطان بزرگ و بت بزرگ و فرعون بزرگ، نفس اماره خيلي قدرت دارد. گفت:
نفس اژدرها است او کي مرده است *** از غم بي آلتي افسرده است
گر بيابد آلت فرعون اوي *** که به امر او همي رفت آب جوي
آن زمان بنياد فرعوني کند *** راه صد موسي و صد هارون زد
«کرمک است اين اژدها از دست فقر» اين اژدها فعلاً بخاطر فقر و بلا و مصيبت و گرفتاري يک کرم کوچولو شده است. ولي اگر ميدان پيدا کند، پول و مقام تزريق کنند، پدر جد آن اژدهاست.
کرمک است اين اژدها از دست فقر *** ورنه مي‌بود اين مگس افزون ز صَقر
فعلاً يک حشره کوچکي شده است ولي اگر پر و بال پيدا کند، عقاب وحشتناک است که افراد را مي‌ربايد. اميرالمؤمنين(ع) فرمودند: «شيطان کل انسان نفسه» يعني شيطان هرکسي نفس دروني اوست. اين از همه مهمتر است و بايد درست شود. شيطان و دشمن داخلي به مراتب خطرناکتر است. مي‌گويند: يک کسي ابليس را خواب ديد. ديد تسبيح و ذکر و دعايي دارد، گفت: تو ابليس هستي؟ گفت: بله، گفت: من بايد به حساب تو برسم. دست انداخت ريش ابليس را کند و يک سيلي به او زد. ديد صورتش سرخ شده از بس محکم زده بود. تعبير خواب همين است که شيطان خودت هستي. شيطان جني، شيطان انسي و دروني داريم. اگر اين با آنها نسازد، با شيطان انسي و جني نمي‌توانند کاري کنند. آنها مي‌آيند با اين شيطان دروني مي‌سازند و ما را از بين مي‌برند.
بحث دوم اينکه شيطان جزء مسلمات است، بخواهيم يا نخواهيم همه کتاب‌هاي آسماني، واقعيت خارجي است که چه بپذيريم و چه نپذيريم هست. آيات و روايات فراوان داريم، فلسفه خلقت شيطان چيست؟ چرا خدا شيطان را خلق کرد؟ شياطين وسيله امتحان ما هستند. همانطور که خدا شياطين را خلق کرده، دعوت به بدي مي‌کنند، ميليون ميليون برابر فرشته و ملائکه و عقل و وجدان و فطرت خلق کرده که از اين طرف دعوت به خوبي کنند. اين طرف شياطين هستند و آن طرف انبياء هستند. مربيان و علما هستند، يعني جبهه حق هم خدا خيلي نيرو خلق کرده است. در اين کشاکش دو نيروي خير و شر، خوبي و بدي، ما بايد امتحان شويم. و الا اينکه نه شيطاني باشد، نه دشمن و تلنگري باشد، خوب بودن هنر نيست. ولي اينکه انسان مي‌تواند خيلي کارها بکند و جلوي خودش را مي‌گيرد و ضربه پذير و مقاوم مي‌شود، رشد ما در اين هست. برا خدا بعضي را با عقل مانند فرشته‌ها و بدون شهوت خلق کرده است. بعضي را شهوت خلق کرده بدون عقل مثل شياطين، انسان را از هردو موجود خلق کرده است. يعني يک سررشته‌اي هم از انسان هست، هم سررشته‌اي از فرشته‌ها هست. بستگي دارد کدام غالب شود. ما در اين چند روز دنيا بياييم، عقل و فرشته‌مان را و انبياء را بر خودمان غالب کنيم. اگر شيطان نبود اصلاً دنيا نمي‌چرخيد. حضرت سليمان(ع) که همه چيز در تسخيرش بود. جن و انس و باد و فرشته‌ها، پرنده‌ها و ماهي‌هاي دريا و حيوانات و ديو و دد، ولي ابليس اصلي نه! يک موقع حضرت سليمان گفت: خدايا همه اينها در اختيار من است. ابليس رئيس کل شياطين هم صلاح نيست، بگذار آزاد باشد. اصرار کرد و گفت: صلاح نيست. در هر صورت با اصرار زياد، خداوند امر کرد به ملائکه بروند و ابليس را در بند کنند. حضرت سليمان(ع) از بيت المال استفاده نمي‌کرد، زنبيل بافي مي‌کرد و از زنبيل بافي سودي که کسب مي‌کرد، بخشي را انفاق مي‌کرد و زندگي ساده‌اي داشت. بعد از اينکه ابليس را در بند کردند، زنبيل را درست کرد و رفت، در بازار رفت و گشت ديد بازار خيلي کساد است، خريد و فروش کم شده است و زنبيل فروش نرفت. فردا آمد ديد بازار کساد است. گفت: خدايا بازار دنيا دارد مي‌خوابد، کسادي فوق العاده دارد. خانم‌ها بيرون نمي‌آيند و دنبال پول نيستند. به خدا گفت: اوضاع و احوال خانه دارد مي‌خوابد. خدا گفت: تو رئيس کل را گرفتي و زندان کردي. اين مي‌دمد و بازار دنيا را گرم مي‌کند، اگر اين نباشد بازار دنيا از بين مي‌رود. آدم بايد مواظب باشد آلوده نشود. لذا مي‌فرمودند: در بازار دنيا خيلي ياد خدا کنيد. به خدا پناه ببريد. بازار محل جولانگاه شيطان است. همه ماديات و دنياپرستي و تجملات است. جاهايي که بوي معنويت مي‌آيد و ذکر خدا هست، به آنجا پناه ببريد.
عارفي حرف قشنگي زد، مي‌گويد: شيطان فکر نکند خوب‌هاي خالص را مي‌تواند از بين ببرد، زورش نمي‌رسد. خودش فرمود: «فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ. إِلَّا عِبادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ» (ص/82) شيطان مي‌فرمايد: مثل يک باغبان يا کشاورزي است که علف‌هاي هرز را درو مي‌کند و مي‌چيند. آنهايي که ريشه دارند و محکم هستند، شيطان مي‌گويد: من زورم به آنها نمي‌رسد ولي آنهايي که از خود من هستند و ارتباطي با من دارند، من آنها را مي‌توانم زمين بزنم. ولي آنهايي که واقعاً با خدا رابطه دارند، قرص و محکم هستند، نه. يک بزرگي مي‌فرمايد: اگر کسي در عشق و محبت خدا و ارتباط با خدا محکم شد، اينقدر قوي مي‌شود که اگر شيطان نزديک او شود، مصروع مي‌شود. مثل کسي که سرگيجه دارد. شياطين جمع مي‌شوند و مي‌گويند: چه شده است؟ مي‌گويند: آدم او را گرفته است. لذا اگر کسي ثابت باشد، شيطان زورش نمي‌رسد.
شريعتي: خدا رحمت کند آقاي حق شناس مي‌فرمودند: بعد از امام زمان، عالمترين فرد روي زمين شيطان است. پاي درس اين همه ملائکه و انبياء نشسته است، بايد خيلي مراقب باشيد از هر راهي ممکن است نفوذ کند. اين هفته قرار گذاشتيم از يکي از اصحاب خاص اميرالمؤمنين، حجر بن عُدي صحبت کنيم. امروز صفحه 47 قرآن کريم، جزء سوم، آيات 275 تا 281 سوره مبارکه بقره را تلاوت خواهيم کرد.
«الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبا لا يَقُومُونَ إِلَّا كَما يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطانُ مِنَ الْمَسِّ ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبا وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهى فَلَهُ ما سَلَفَ وَ أَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ وَ مَنْ عادَ فَأُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ «276» يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ يُرْبِي الصَّدَقاتِ وَ اللَّهُ لا يُحِبُّ كُلَّ كَفَّارٍ أَثِيمٍ «277» إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ «278» يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِيَ مِنَ الرِّبا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ «279» فَإِنْ لَمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ إِنْ تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُؤُسُ أَمْوالِكُمْ لا تَظْلِمُونَ وَ لا تُظْلَمُون «280» وَ إِنْ كانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلى مَيْسَرَةٍ وَ أَنْ تَصَدَّقُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُون «281» وَ اتَّقُوا يَوْماً تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ ما كَسَبَتْ وَ هُمْ لا يُظْلَمُون»
ترجمه آيات: كسانى كه ربا مىخورند، (در قيامت از قبرها) بر نمىخيزند مگر همانند برخاستن كسى كه بر اثر تماس شيطان، آشفته وديوانه شده است. (نمىتواند تعادل خود را حفظ كند، گاهى زمين مىخورد و گاهى بر مىخيزد.) اين (آسيب) بدان سبب است كه گفتند: داد و ستد نيز مانند ربا است. در حالى كه خداوند خريد و فروش را حلال و ربا را حرام كرده است. پس هر كس موعظهاى از پروردگارش به او رسيد و (از رباخوارى) خوددارى كرد، آنچه در گذشته (از طريق ربا بدست آورده) مال اوست، و كار او به خدا واگذار مىشود. امّا كسانى كه (دوباره به رباخوارى) بازگردند، آنان اهل آتش خواهند بود و در آن جاودانه مىمانند. خداوند ربا را نابود مىكند، ولى صدقات را افزايش مىدهد و خداوند هيچ انسان ناسپاس وكافرِ گنهكارى را دوست نمىدارد. همانا كسانى كه ايمان آورده و كارهاى نيكو انجام دادهاند و نماز برپا داشته و زكات پرداختهاند، پاداششان نزد پروردگارشان (محفوظ) است و نه ترسى بر آنهاست و نه غمگين مىشوند. اى كسانى كه ايمان آوردهايد! تقواى الهى پيشه كنيد و آنچه را از (مطالبات) ربا باقى مانده است، رها كنيد، اگر ايمان داريد. پس اگر چنين نكرديد، (بدانيد كه) اعلان جنگ با خدا و رسولش دادهايد و اگر توبه كنيد، (اصل) سرمايههاى شما از آنِ خودتان است. (ودر اين صورت) نه ستم مىكنيد و نه بر شما ستم مىشود. واگر (بدهكار) تنگدست بود، او را تا هنگام توانايى مهلت دهيد و (در صورتى كه واقعاً توان پرداخت ندارد،) اگر ببخشيد براى شما بهتر است، اگر (نتايج آنرا) بدانيد. و پروا كنيد از روزى كه در آن به پيشگاه خداوند بازگردانده مىشويد و سپس هركس (جزاى) آنچه را كسب كرده، بدون كم وكاست داده مىشود و به آنان ستمى نمىرود.
شريعتي: چقدر خوب است ثواب تلاوت اين آيات را به روح بلند امام حسن مجتبي(ع) و اصحاب و يارانشان هديه کنيم، از جمله حجر بن عدي که از زمان اميرالمؤمنين از اصحاب و ياران خاص بودند. تفسير جزهاي قرآن کريم با بيان کارشناسان عزيز ما، با کلام شيواي آقاي دکتر رفيعي و حاج آقاي فرحزاد در کانال برنامه هست. تلاوت منتخب جزء‌ها را با صداي خوب قاريان ما در کانال برنامه قرار دارد.
حاج آقاي فرحزاد: پيغمبر خدا فرمود: من ديدم بعضي از امت من موقع عبور از پل صراط افتان و خيزان مي‌روند و در معرض سقوط در آتش هستند و دوباره به پا مي‌شوند. در شرف افتادن هستند، گاهي معلق مي‌شوند که بيافتند و يک نيرويي اينها را نجات مي‌دهد. نگاه کردم چه نيرويي آنها را نجات مي‌دهد، ديدم صلوات‌هايي که در دنيا مي‌فرستادند و ياد من مي‌کردند و به من دعا مي‌کردند، تبديل به نيروهايي شده که مي‌آيد اينها را نجات مي‌دهد. در روايتي ديگر ديدم که حضرت فرمودند: فرشته‌هايي مي‌آيند که نجات مي‌دهند از پل صراط آنهايي که در دنيا صلوات بر محمد و آل محمد مي‌فرستند.
شريعتي: از اعمال ماه رمضان زياد صلوات فرستادن است. انشاءالله تمام لحظات ما مزين به عطر صلوات بر محمد و آل محمد باشد. از امام مجتبي(ع) کريم اهل‌بيت بشنويم.
حاج آقاي فرحزاد: هفته قبل اشاره کرديد که دغدغه من يکي حضرت خديجه و يکي امام حسن مجتبي(ع) است. امام حسن در بين پنج تن از همه غريب‌تر است. ما ذکر فضايل پيغمبر، اميرالمؤمنين، حضرت زهرا و امام حسين را داريم، در طول سال بسيار زياد هست، ولي امام حسن هم شهادت و ولادتش آنطور که بايد حقش ادا نمي‌شود. در کل ماه رمضان همين يک ولادت را داريم. خواهش مي‌کنم براي امام مجتبي پنج شب مجلس بگيريد و جشن بگيريد. پيغمبر ما بارها مي‌فرمود: خدايا من حسن را دوست دارم و دوست دارم هرکس که حسن را دوست دارد. يعني آنهايي که براي امام حسن قدمي برمي‌دارند، مورد مهر و محبت جدش پيغمبر خدا قرار مي‌گيرند. قطعاً دل فاطمه زهرا و اميرالمؤمنين را خيلي شاد مي‌کنند. خواهش مي‌کنم براي امام حسن(ع) اطعام بدهيد، نذري بدهيد، چراغاني کنيد، صلوات هديه کنيد، هر کار خيري مي‌کنيد و صدقه مي‌دهيد به نيت حضرت باشد. قطعاً بدانيد امام مجتبي(ع) سفره‌دار کريم اهل‌بيت است و به ما نظر دارد و لطف و عنايت خواهد کرد.
از القاب حضرت که معروف شده است، کريم اهل‌بيت است. کريم يعني چه؟ در دعاها خيلي «کريم» داريم. «فَلَمْ أَرَ مَوْلًى كَرِيماً أَصْبَرَ عَلَى عَبْدٍ لَئِيمٍ مِنْكَ عَلَيَّ يَا رَب» در دعاي اففتاح، در دعاي ابوحمزه بحث کرم خيلي فراوان آمده است. خدايا من نمي‌بينم مولايي که اينقدر کريم باشد و بر بنده لئيمي مثل من اينقدر صبر داشته باشد. يعني يکي از علائم کرم اين است که با ديگران مدارا کنيم، تحمل کنيم، بچه‌ها و زيردستانمان را، کساني که ما را اذيت کردند و آزار رساندند. اميرالمؤمنين در نهج‌البلاغه فرمود: «مِنْ أَشْرَفِ أَفْعَالِ الْكَرِيمِ غَفْلَتُهُ عَمَّا يَعْلَمُ» (نهج‌البلاغه/ ص507) خيلي جاها آدم بايد نشنيده بگيرد. مادرشوهر است يا هرکس ديگر است. گير ندهيم، نشنيده بگيريم. از برترين اعمال يک انسان با کرامت، انساني که اهل کرم است، اين است که بدي ديگران را پاک کند و نديده بگيرد. خيلي از زندانيان بي گناه داريم که بخاطر ديه و مهريه زندان هستند. به خاطر امام مجتبي بياييم اينها را آزاد کنيم و نگذاريم خانواده‌هايشان صدمه بخورند. پس يک معني کرامت گذشت است. آدم با کرامت و کريم مي‌گذرد. مرد شامي به حضرت چقدر حرف بيهوده گفت، حضرت تبسم کردند و سلام کردند. پرسيدند: مرکب مي‌خواهي؟ جا مي‌خواهي؟ مرد شامي که به حضرت بد و بيراه گفت، آنچنان شروع به گريه کرد که گفت: تو و پدرت از همه نزد من عزيزتر هستيد. بياييم با همديگر مدارا کنيم و گذشت داشته باشيم. يک معني کرم برآورده کردن حاجت ديگران است. در روايت داريم از امام مجتبي از معني کرم سؤال کردند، فرمودند: «التَّبَرُّعُ بِالْمَعْرُوفِ، وَ الْإِعْطَاءُ قَبْلَ السُّؤَالِ» اينکه هميشه بايد در صدد بود کار خير کرد. ما چهار نوع انسان داريم، کريم، سخي، بخيل و لئيم. لئيم کسي است که نه خودش مي‌خورد و نه به ديگران مي‌دهد. مردنشان بهتر از زنده بودنشان است. بخيل کسي است که جمع مي‌کند ولي به ديگران نمي‌دهد. سخي کسي است که هم خودش استفاده مي‌کند و هم به ديگران مي‌دهد. کريم کسي است که از خودش مي‌زند و به ديگران مي‌دهد. کرم اين است که انسان دائم کار نيک بکند، قبل از سؤال کردن، بدهد. قبل از اينکه پدر و مادر بگويد، همسر بگويد. بعضي هستند مي‌گويند: اينقدر بايد ناله بزنيم تا يک چيزي پدر يا شوهر ما بدهد. به فکر ديگران باشيد. امام مجتبي(ع) هم سفره‌دار بودند، در مدينه شيعيان نُخيله، همان سفره‌ها را در طول سال دارند. همان کار امام حسن را ادامه داديم. الآن هم در قم در طول سال افطار، سحر يا ايام ديگر هست. اين سفره‌داري در طول سال باشد و محل رفت و شد مهمان باشد. امام حسن(ع) مهمانخانه داشتند و در طول سال مهمان مي‌آمد. يک نفر خدمت امام مجتبي آمد، يک تقاضايي داشت به حضرت داد. حضرت تا نامه را گرفتند، فرمودند: حاجتت برآورده شد. يک نفر به حضرت گفت: هنوز شما نخوانديد ببينيد چه نوشته شده است. حضرت فرمودند: مي‌ترسم خدا از من سؤال کند، روز قيامت بگويد: جلوي جمع پنج دقيقه، دو دقيقه معطل شد به حالت خواري يا ذلت که شما نامه‌اش را بخوانيد. من نمي‌خواهم آن اندازه هم خفت ببيند. براي امام حسن هرطور مي‌توانيد خدمت کنيد.
موضوع ديگر اينکه امروز سي‌ام ارديبهشت روز ملي جمعيت است. جمعيت ما در اکثر شهرها و استان‌هاي کشور رو به کاهش است، يعني رشدي که بايد داشته باشد، ندارد. متأسفانه مشکلات اقتصادي و فرهنگي است که اينها را قبول داريم. ولي دستورات ديني و عرفي و عقلاني ما چه مي‌گويد؟ انشاءالله مشکلات اقتصادي و ازدواج حل شود. پيغمبر ما افتخار مي‌کند که امتش فراوان باشند. فرمود: ولو به بچه‌اي که ناخواسته سقط شده است هم افتخار مي‌کنم. افتخار من اين است که لا اله الا الله گو و موحد زياد باشد. اين بهانه‌هايي که افراد مي‌آورند که براي بچه‌دار شدن، عذرهايشان پذيرفته نيست. آنهايي که توکل و اعتماد به خدا دارند، هرآنکه دندان دهد نان دهد! خدا روزي را مي‌رساند. آنهايي که تک فرزند هستند، اين آسيب‌هاي روحي که به فرزند مي‌خورد، به پدر و مادر هم مي‌خورد. ما حاضر هستيم از هزينه‌هاي زندگي‌مان کم کنيم، کم بگذاريم که بچه‌مان را يک مدرسه بهتر بفرستيم. اينجا بايد يک مقدار از زندگي کم کنيم که اين بچه نه برادر داشته باشد، نه خواهر داشته باشد، بعداً بچه‌هايش هيچي نداشته باشند. بعضي مي‌گويند: مشکل تربيتي داريم. اساس تربيت خانواده هستند، اگر خانواده خوب باشند، مي‌توانند فرزندان خوب تربيت کنند. اگر خوب نباشند، يک فرزند هم نمي‌توانند تربيت کنند. رفتار پدر و مادر خيلي مهم است. ما بايد خودمان را اصلاح کنيم، اصلاح شويم بچه‌ها هم اصلاح مي‌شوند. لذا تک فرزندي خوب نيست، کمک کنيم آنهايي که اولاد ندارند، هر طور مي‌توانيم اولاد دار شوند، ما هم برايشان دعا مي‌کنيم. خانواده‌اي فرزنددار نمي‌شدند، يک نفر گفت: نذر امام حسن مجتبي کنيد، همسايه‌ي آنها خواب ديد که امام مجتبي براي شما يک جفت کفش هديه کرده است و تعبيرش اين است بچه‌دار مي‌شويد. چند وقت بعد هم بچه‌دار شدند. نذر امام مجتبي کنيد، ديگران هم کمک کنند، انشاءالله باردار شوند که تک فرزندي به خانواده و مملکت آسيب مي‌زند، خدا هم انشاءالله کمک مي‌کند.
شريعتي: براي رسيدن به سبک زندگي ايراني و اسلامي که مورد تأکيد رهبر انقلاب هست، ايشان فرمودند: بايد افزايش جمعيت در دستور کار دولت قرار بگيرد و سياست‌ها بر همين اساس باشد. مردم هم انشاءالله همت مي‌کنند و به تعبير حاج آقاي فرحزاد «لا اله الا الله»گوها زياد شود.
حاج آقاي فرحزاد: روز هفدهم ماه مبارک رمضان روز تأسيس مسجد مقدس جمکران است. مسجد جمکران بيش از هزار سال قدمت دارد. حسن بن مصلح جمکراني هفده ماه رمضان در همين مکان امروزي که مسجد است، مي‌آيد. زمين زراعي بود. حضرت مي‌فرمايد: به صاحب او بگو اين همه صدمه ديدي و ضرر خوردي، اين زمين مسجد است زراعت نکنيد. بعد هم علامت‌هايي حضرت به او نشان دادند که در گله فلاني يک گوسفندي است او را ذبح کنند، هر مريضي بخورد خوب مي‌شود و چند کرامت و معجزه. بعد حضرت فرمودند: اينجا را مسجد کنيد و به مردم بگوييد: به آمدن در اين مسجد رغبت کنيد، هرکس در اين مسجد نماز بگذارد، مثل اين است که داخل خانه کعبه نماز بگذارد. انشاءالله اين مکان مقدس را اهميت بدهيم و بيشتر به اين مسجد بياييم و با امام زمان ارتباط و توسل داشته باشيم.
شريعتي: تا اولين شب قدر فقط چهار شب فرصت باقي است. «والحمدلله رب العالمين و صلي الله علي سيدنا محمد و آله الطاهرين»